Nhà sàn của dân tộc Cơ Ho (Lâm Đồng).
Ngày
nay những mô hình nhà sàn cao đã có nhiều chuyển biến sang nhà sàn thấp, đến
nhà trệt và mái làm bằng tôn rất là phổ biến trong buôn làng của người Cơ Ho (Lâm Đồng).
Dân tộc Cơ Ho là một trong 3 dân tộc thiểu
số ở Lâm Đồng. Họ sống chủ chủ yếu bằng canh tác lúa nước ở những thung lũng
sâu, có lối sống tín ngưỡng thờ đa thần giáo như thần sông, thần núi, thần cây…
Trước đây, nhà sàn truyền thống, cổ xưa nhất
của người dân tộc Cơ Ho được làm từ các loại vật liệu: tre, nứa, lá. Cột và các
thanh gác sàn bằng gỗ tròn, vách và cửa làm bằng phên. Sàn gác một lớp cây lồ ô
để tròn, bên trên trải lồ ô đập giập, mái lợp lá mây hoặc cỏ tranh kết tấm.
Đến giai đoạn cận đại người dân tộc Cơ Ho
đã sớm chuyển từ nhà sàn bằng phên, tre, lá sang kiểu nhà sàn ván. Nhà sàn của
người dân tộc Cơ Ho ở giai đoạn này vẫn sử dụng chủ yếu các vật liệu bằng loại
gỗ tròn bóc vỏ (để làm cột, lan can, cầu thang), ván vách được làm bằng gỗ xẻ
chưa có sự bào chuốt, mái vẫn lợp bằng lá mây kết tấm. Nó khác nhiều so với nhà
sàn hiện đại của người dân tộc Cơ Ho mà hiện nay vào các buôn làng chúng ta vẫn
còn bắt gặp. Nhà sàn hiện đại thì cột chủ yếu được làm bằng gỗ xẻ: Cột vuông,
vì kèo, lan can, cầu thang cũng được làm bằng gỗ xẻ có góc cạnh, ván thưng buồng
đã được bào chuốt và đặc biệt mái nhà đã được lợp tôn thay cho lá mây hoặc cỏ
tranh.
Bước vào nhà của người dân tộc Cơ Ho sẽ thấy
sát bên vách phải nhà là buồng bố mẹ, bên vách trái là buồng con gái. Phần
không gian ở giữa nhà là nơi bài trí chính. Chính giữa nhà (sát vách trong) là
bàn thờ để cúng Giàng. Sát vách dưới bàn thờ là một giàn chóe tròn và cồng
chiêng. Bên dưới sàn để một hàng chóe lớn. Tiếp theo là bộ Nhồng Ôi và Jroong
Klừng. Hai vật này được làm trong dịp cúng lúa mới và lễ ăn trâu. Cây nêu rượu
cần được đặt ở giữa nhà cạnh bếp tiếp khách. Cây nêu được làm và trang trí rất
công phu. Màu đen họ dùng than củi, màu đỏ họ dùng máu trâu bôi vào để mời gọi
thần linh. Trên cây nêu trang trí hình chiêng, hình cối giã gạo, hình chim,
chân cây nêu trang trí hình mặt người.
Không gian phòng tiếp khách trong ngôi nhà Sàn của
người dân tộc Cơ Ho
Buồng cha mẹ thường được bài trí khá đơn
giản. Trước đây họ chỉ trải chiếu nằm trên sàn, thường chiếu được trải nằm xong
lại cuộn tròn gác treo bên vách. Tấm đắp, quần áo thì có một giàn lửng bằng lồ
ô để gác lên. Ná và ống tên treo trên vách ngay đầu nằm của người đàn ông. Bởi
họ cho rằng nếu để ở chỗ khác thì sẽ mất thiêng, không săn được thú rừng.
Người dân tộc Cơ Ho theo mẫu hệ nên chỉ có
con gái mới ở với bố mẹ, sau khi trưởng thành người con gái chọn một chàng trai
ưng ý và tổ chức “bắt chồng”: Mang lễ vật sang nhà trai làm đám cưới và đưa
chàng trai về nhà ở hẳn cùng bố mẹ mình. Buồng của con gái cũng được bài trí
tương tự như buồng của cha mẹ, ngoài ra còn có thêm vài vật dụng như chiếc gùi
hoa, gùi có nắp để các đồ dùng riêng tư của cô gái.
Bếp khách thường được đặt ở xế bên trái cửa
ra vào gần với cây nêu rượu cần, nó được dùng để sưởi ấm cho khách và cả nhà. Bếp
khách cũng là không gian để tiếp khách, sinh hoạt hội tụ những người trong gia
đình sau một ngày lao động mệt nhọc. Bếp nấu ăn thường được bố trí lùi sâu vào
phía bên phải hoặc bên trái nhà cách xa không gian thiêng. Bên trên có giàn bếp
bằng tre để hong thịt, thức ăn, hạt giống và các vật dụng cần hun khói như gùi,
rổ, rá, cán xà gạt... Khi còn sinh hoạt chung trong nhà dài thì người Cơ Ho đặt
cả bếp khách lẫn bếp nấu chung trong nhà ở nhưng khi tiến lên nhà sàn ván với từng
gia đình riêng lẻ thì bếp nấu đã được chuyển ra nhà bếp ở bên hông nhà lớn.
Hiện nay trong các buôn làng của đồng bào
dân tộc bản địa ở Lâm Đồng nói chung và người dân tộc Cơ Ho nói riêng, những
ngôi nhà sàn truyền thống không còn nhiều. Đặc biệt cách bài trí bên trong cũng
đã thay đổi cùng với những vật dụng mới do ảnh hưởng của sự giao lưu văn hóa và
sự du nhập của các tôn giáo. Vì vậy, chính quyền địa phương cần sớm có những giải
pháp cụ thể, thích hợp để bảo tồn những giá trị văn hóa đặc trưng của dân tộc
trong thời hiện đại để vừa có thể gìn giữ được bản sắc.
Lý
Hải Ninh (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét