Ngày ấy, trên những vùng núi Tây Nguyên
bát ngát có những bộ tộc người sống thành những buôn làng.
Họ cùng nhau làm rẫy, làm ruộng, vào rừng
săn bắn và xuống suối mò tôm cá. Đó là những con người hiền hòa, yêu ca hát hội
hè, giỏi đan lát và dệt vải.
Nhưng rồi đến một ngày kia, có một ông vua
dẫn quân lính đi từ vùng biển xá xôi đến vùng đất của dân tộc nọ để tìm ngà voi
và sừng tê giác. Tên vua này vốn tham lam và tàn bạo. Nhìn thấy những bàn tay
con gái khéo léo trỉa bắp, và dệt vải, những bàn tay con trai biết điều khiển
voi và giương cây ná cứng, vua thấy trong lòng thèm khát.
Hắn ra lệnh cho quân lính bắt lấy những
chàng trai mạnh nhất, những cô gái xinh đẹp nhất, đưa về làm nô lệ. Những buôn
làng rủ nhau chạy trốn vào rừng sâu, hang đá. Nhưng cũng rất nhiều người bị giặc
bắt, đành gạt nước mắt ra đi vĩnh viễn xa buôn làng thân yêu của mình.
Ở một buôn nọ có một chàng trai tên là
Cơ-ho. Chàng đẹp trai, rất giỏi nghề săn bắn. Chàng có mái tóc gợn sóng và đáng
đi kiêu hãnh. Đã biết bao nhiêu cô gái mơ ước được chàng yêu.
Hôm ấy, Cơ-ho đi săn trong rừng, vai vác một
con hoẵng. Chàng chưa kịp hỏi xem có chuyện gì xảy ra với buôn làng, thì có một
toán lính ập tới. Chúng chẳng để cho chàng nói năng gì, cứ hầm hầm trói chàng lại,
đưa lên lưng ngựa rồi giải về kinh vua.
Vua thấy chàng trai khỏe đẹp thì lấy làm
ưng ý lắm. Hắn bắt tất cả các nô lệ khác phải vào rừng, lên núi, nhưng riêng
Cơ-ho được giữ lại để sai bảo việc trong nhà.
Nhà vua có một nàng công chúa rất xinh đẹp,
tính tình dịu dàng khác hẳn anh vua cha. Tiếng nói của nàng mềm mại tha thiết.
Mới gặp Cơ-ho nàng đã đem lòng yêu mến chàng. Nàng công chúa đó tên là Nai
Tơ-luý. Cơ-ho cũng rất mê say nàng Nai Tơ-luý, vì chàng chưa gặp cô gái nào đẹp
như thế bao giờ.
Nhà vua cưng con gái lắm, suốt ngày chỉ
cho con ở trong cung cấm, chơi với bọn vũ nữ xinh đẹp. Từ hôm gặp Cơ-ho, nàng
ngẩn ngơ buồn. Nàng rất muốn gặp Cơ-ho nhưng không dám làm trái ý vua cha. Một
hôm, nàng xin vua cho nàng chạy ra chơi ngoài đồng cỏ, cho nàng trèo lên hái
trái xoài trên cây xoài mọc bên bờ suối nhỏ. Nhưng nhà vua nghiêm khắc từ chối,
vì vua sợ nhưng điều không hay xảy đến với nàng.
Nàng công chúa thèm ăn xoài chín quá. Có một
lần vào buổi sáng khi tất cả còn đang ngủ say, nàng lẻn dậy, lẻn chạy ra ngoài
đồng, lại lấy cớ rằng sợ, rủ Cơ-ho đi cùng. Hai người cùng chạy trên cánh đồng
còn ướt đẫm sương.
Đến gốc cây xoài mọc bên bờ suối nhỏ, Nai
Tơ-luý gọi:
- Ơ, Cơ-ho! Anh hãy trèo lên hái cho tôi
trái xoài ngọt trên ngọn, trái xoài luôn nhận được những tia nắng và những giọt
sương đầu tiên, cao ngang tầm cánh chim và nhìn được dòng sông để ra biển cả!
Nhưng Cơ-ho không chịu trèo, chàng trả lời:
- Nàng Nai Tơ-luý! Tôi không biết trèo.
Tôi chỉ hái được những trái xoài chua, những trái xoài mọc ra từ cành xoài bé
nhỏ, rụt rè nhận những giọt sương và tia nắng muộn màng và chỉ nhìn xa không
qua tầm cây lau cây lách!
Cuối cùng, nàng Nai Tơ-luý đành tự mình
trèo lên cây xoài, và chàng Cơ-ho đứng dưới đất say mê ngắm nàng. Nàng Nai
Tơ-luý thật là xinh đẹp, gương mặt nàng hồng hào rạng rỡ, như trái xoài chín, cổ
tay nàng tròn trĩnh tự ngà voi! Bất ngờ nàng Nai Tơ-luý gọi:
Này anh Cơ-ho! Hãy nhặt dùm cho tôi trái
xoài chín ngọt ngào này!
Nhưng Cơ-ho cứ mải ngắm nhìn nàng, chẳng để
ý đến trái xoài nào cả. Rồi nàng công chúa tụt từ trên cành cao xuống đất. Nàng
ngạc nhiên hỏi Cơ-ho:
- Trái xoài chín của tôi đâu rồi? Tôi đã gọi
anh nhặt giùm tôi cơ mà!
Chàng Cơ-ho chẳng nói, cứ say mê ngắm nàng
Nai Tơ-luý xinh đẹp. Công chúa thoạt đầu ngạc nhiên và cả hơi bực mình nữa,
nhưng rồi nàng bẽn lẻn xấu hổ. Hai người vui chơi suốt ngày trên đồng cỏ và dưới
gốc xoài, cho đến chiều tối mới rón rén trở về, chẳng ai biết cả. Nhưng không
ngờ vì mải vui chơi, chàng Cơ-ho bỏ quên cái xà gạc của mình dưới gốc cây xoài.
Về đến nhà chàng mới nhớ ra, nhưng trời tối quá không thể nào ra lấy lại được nữa.
Tối hôm ấy thấy vẻ khác lạ của hai người,
vua liền gặng hỏi. Nhà vua lại càng ngạc nhiên khi không thấy Cơ-ho khoác xà gạc
trên vai như mọi lần. Vua cứ gặng hỏi mãi, hết ngọt lại xẵng. Cuối cùng vì ngây
thơ và thật thà quá, đôi trai gái đành thú nhận tất cả.
Nghe xong câu chuyện, vua đùng đùng nổi giận.
Cả triều đình chưa bao giờ thấy như thế bao giờ. Vua cho điều đó là nhục nhã và
xấu hổ, liền hạ lệnh cho quân lính trói hai người lại đem vào rừng sâu giết đi
rồi đem hai quả tim về làm chứng. Hoàng hậu nước mắt chảy ròng ròng, cố khuyên
chồng nguôi giận. Nhưng điều ấy chỉ làm cho nhà vua cáu tiết thêm. Vua sai lính
giải hai người đi ngay đêm hôm đó.
Toán lính vừa đi khỏi, thì hoàng hậu nghĩ
ra một kế, bà sai hai tên lính thân cận, dặn dò cẩn thận, rồi sai đắt hai con
chó săn đuổi theo. Họ đuổi kịp toán lính, truyền lệnh của hoàng hậu thả đôi
trai gái vào rừng, rồi giết hai con chó lấy tim đem về dâng vua. Nhà vua ngay
đêm hôm ấy nhận được hai quả tim còn nóng hổi, mới bình tĩnh lại hối hận về việc
làm nóng nảy của mình thì muộn rồi.
Còn Cơ-ho và nàng Nai Tơ-luý, chạy mãi
trong rừng, quần áo bị gai rừng xé nát hết cả. Nàng công chúa mệt lả, Cơ-ho phải
cõng nàng trên lưng chạy sâu mãi vào rừng, rồi một hôm, đôi trai gái đã đi suốt
cả những cánh rừng, đến một đồng cỏ rộng. Ở ven rừng có một dòng suối chảy.
Cơ-ho bảo nàng Nai Tơ-luý:
- Chúng ta dừng lại ở đây thôi! Đất ở đây
đẹp quá. Chúng ta sẽ dựng chòi, làm rẫy, trỉa bắp nuôi nhau.
Sáng hôm sau, chàng Cơ-ho lên rừng phát rẫy.
Những cây to bị chàng chặt đổ ầm ầm. Đến xế chiều thì khoảng rừng ngổn ngang. Rất
hài lòng, chàng về nhà chuyện trò với vợ dự tính công việc ngày mai. Hai vợ chồng
định mấy hôm nữa nắng lên thì đốt rẫy.
Nhưng, sáng hôm sau ra rẫy, chàng Cơ-ho sửng
sốt vô cùng: trước mắt chàng, khoảng trống hôm qua ngổn ngang cây cối, hôm nay
lại xanh tươi như không hề được phá bao giờ, chàng Cơ-ho chẳng nói chẳng rằng,
lại tiếp tục phát rẫy. Cho đến chiều tối thì khoảng rừng lại ngỏn ngang cây đổ.
Chàng Cơ-ho mệt nhoài, trở về chòi mà trong lòng chưa hết ngạc nhiên và phân
vân. Hôm sau, chàng ra rẫy thật sớm, từ lúc còn tối mờ đất. Đến nơi, chàng ngẩn
người ra; không còn nghi ngờ gì nữa, khoảng rừng vẫn còn y nguyên. Chàng lại ra
sức đẵn cây cho đến chiều tối. Rồi Cơ-ho khoác xà gạc thủng thẳng ra về. Nhưng
đến giữa rừng, chàng quay trở lại, núp vào một gốc cây thật lớn rình xem.
Đến nữa đêm vẫn không thấy động tĩnh gì,
Cơ-ho đã bắt đầu chợp ngủ, thì bỗng giật mình nghe tiếng lao xao như tiếng suối
đổ. Trăng sáng vằng vặc. Cơ-ho nhìn ra khoảng trống, thấy một bầy khỉ rất đông
đang nhảy múa. Dẫn đầu bầy khỉ là một con khỉ già rất to lớn có một bộ râu dài
bạc trắng. Chúng nhảy múa chán, rồi đến chỗ Cơ-ho ngồi. Con khỉ già ngồi trên một
hòn đá, xung quanh là bầy khỉ con. Con khỉ già lên tiếng:
- Hãy yên lặng! Tao sẽ cho chúng mày thấy
phép lạ của ta.
Vừa nói, con khỉ già vừa lẩm bẩm cầu khẩn,
một tay nó cầm một chiếc mồng, tay kia vỗ nhẹ vào núm mồng. Tức thì tất cả cây
cối trên trảng trống lại trở thành rừng rậm như chưa từng được phát bao giờ.
Đến lúc đó thì Cơ-ho tức giận quá không thể
nhìn được nữa. Chàng vụt đứng dậy khỏi chỗ núp, túm bộ râu con khỉ già cột chặt
vào gốc cây và kề xà gạc vào cổ nó:
- Đồ phá hoại khốn kiếp! Ta đã phát rẫy
này suốt ngày. Ta phải giết mày để trị tội!
Con khỉ già hoảng sợ. Nó lạy lục van xin:
Hãy tha chết cho tôi! Tôi sẽ đem đến
cho anh sáu chiếc chiêng đồng tiếng vang xa bảy ngọn núi.
Cơ-ho lắc đầu:
Bọn ta ở một mình giữa rừng, có hội
hè đâu mà cần chiêng đồng hở khỉ!
Khỉ bèn bảo Cơ-ho:
- Vậy thì tôi sẽ đem đến cho anh chiếc ché
quý đựng rượu cần, bên ngoài có hình những thớt voi ngà dài đang uống nước và bầy
nai đuổi nhau bên suối.
Cơ-ho vẫn kiên quyết lắc đầu:
Tất cả những thứ đó đều không quý bằng
công của ta đã bỏ ra. Ngày mai, lửa nhà ta sẽ ăn bộ râu dài của mày và than hồng
nhà ta sẽ ăn thịt mày.
Khỉ run lên như cầy sấy, nó kêu lên:
Hãy khoan đã hỡi chàng trai sắt đá kia!
Tôi se tặng anh chiếc mồng quý của tôi. Có nó, anh sẽ có tất cả, chỉ cần anh cầu
khẩn và vỗ vào chiếc mồng.
Cơ-ho cầm lấy chiếc mồng. Nó cũng chẳng
khác gì chiếc mồng bình thường, nho nhỏ. Chàng nói lên ước muốn trước tiên của
mình:
- Ta muốn khu rừng này biến thành một đám
rẫy vừa một tầm tên bắn, như đám rẫy ta định làm hôm trước!
Rồi chàng vỗ nhẹ vào núm mồng. Tức thì những
cây gỗ to đổ xuống rầm rầm, những cây nhỏ như bị ai vừa mới phát, nằm la liệt,
cả khu rừng rậm lại biến thành khoảng trống. Thấy chiếc mồng linh nghiệm, chàng
liền giữ lời hứa, thả con khỉ vào rừng.
Sáng hôm sau, Cơ-ho về đến cái chòi đơn sơ
của mình ở đồng cô. Nàng Nai Tơ-luý chạy ra đón chồng ở cửa rừng:
- Sao anh về muộn thế? Cả đêm qua em chờ mỏi
mắt!
Cho trả lời:
- Hôm qua, anh mải dọn cây ở rẫy dưới. Lúc
dừng tay thì trời đã tối mất rồi, anh đành ngủ lại trong rừng, hôm nay mới về
được. Em hãy xuống suối múc nước về thổi cơm ăn đi! Anh đói lắm rồi.
Trong lúc nàng Nai Tơ-luý gùi những quả bầu
ra suối lấy nước, thì Cơ-ho trở về chòi. Chàng cầm chiếc mồng và cầu khẩn:
- Ta muốn có một dãy nhà sàn dài lợp bằng
lá rơsôi, muốn ở trong nhà có chiêng đồng ché quý để thờ cúng tổ tiên, muốn có
trống bịt da hươu và sao bầu để làm vui cửa vui nhà, muốn có đàn trâu ăn hết cỏ
một vạt đồi và cặp voi ngà dài cuốn vòi bên bến nước!
Lập tức chàng được như ý, Cơ-ho liền cầm mồng
và cầu khấn thêm:
- Ta muốn đồng cỏ rậm này biến thành buôn
làng có những chàng trai giỏi phát rẫy và săn bắn, những cô gái thạo dệt vải và
biết nuôi con!
Khắp đồng cỏ rộng, mọc lên những ngôi nhà
sàn lớn nhỏ có những nhà kho ăm ắp lúa bắp, có những bếp lửa cháy rừng rực, có
tiếng khèn và những ché rượu cần uống say ngả. Nàng Nai Tơ-luý vừa gùi nước ở
dưới suối lên, ngạc nhiên ngỡ mình nằm mơ:
- Ôi sao kỳ lạ thế này! Cái chòi nhỏ của
tôi đâu rồi? Đường về chòi của tôi lối nào? Tôi đi lạc vào đâu thế nhỉ?
Nàng Nai Tơ-luý cứ ngạc nhiên, phân vân
mãi bên bờ suối, cho đến lúc chàng Cơ-ho chạy ra, dắt nàng về nhà mình và kể rõ
sự tình. Từ đó, chàng Cơ-ho và nàng Nai Tơ-luý sống bên nhau, no ấm và hạnh
phúc. Vì chàng tốt bụng và tài giỏi nên cả buôn làng tôn chàng làm chủ làng và
ai ai cũng mến phục chàng. Buôn làng của Cơ-ho ngày càng giàu có. Những đàn
trâu, đàn bò của họ, khi uống nước làm đục cả dòng suối chảy qua làng.
Dòng suối ấy chảy mãi về vùng xuôi, tìm đường
ra biển cả, chạy qua kinh đô nhà vua nọ. Một hôm, những toán nô lệ của nhà vua
về tâu với vua rằng dòng suối đục quá, không thể nào uống nước được nữa. Nhà
vua ngẫm nghĩ.
Lạ thật! Kinh đô của ta ở đây đã ba đời,
có bao giờ dòng suối đục đâu. Chắc hẳn có những buôn làng mới dựng ở phía trên
ngọn nước, đã làm vẩn đục dòng suối của ta. Ta phải cho lính đi theo dòng suối
triệt hạ ngay buôn làng mới, và bắt tên chủ làng về đây hỏi tội.
Những toán lính của vua hùng hổ kéo đi,
xuyên qua những cánh rừng già gai góc. Cho đến một sáng kia, chúng đến buôn
làng của Cơ-ho, chúng rất ngạc nhiên vì thấy đấy là một buôn làng giàu có, đông
đúc lạ thường. Bọn chúng nghênh ngang đi vào làng, quát hỏi những đứa trẻ chăn
dê:
Bọn nhỏ kia! Hãy nói cho chúng ta rõ, đây
là buôn làng nào và ai làm chủ làng này?
Bọn chăn dê trả lời:
Buôn làng của chúng tôi là buôn làng Cơ-ho
và chủ làng của chúng tôi là Cơ-ho. Chàng Cơ-ho đang ở trong nhà sàn dài rộng với
nàng Nai Tơ-luý.
Bọn lính hung hăng đến nhà Cơ-ho. Chúng thấy
chàng Cơ-ho đang cùng với vợ uống rượu cần bên bếp lửa. Chúng ập đến định đốt
nhà và bắt chàng đi. Nhưng chúng chưa kịp ra tay, thì Cơ-ho đã cầm lấy chiếc mồng
thần linh. Cả bọn lính đứa đang trèo lên sàn thì trượt chân ngã gãy cổ, gãy
chân, đứa đang cầm đuốc đốt nhà thì va đầu vào cột bươu đầu sứt trán. Cả bọn
đau đớn khóc lóc ầm ĩ, bán sống bán chết chạy về tâu với vua:
Chúng tôi đã đến buôn làng của Cơ-ho, gặp
những dân Cơ-ho, đã thấy Cơ-ho uống rượu với nàng Nai Tơ-luý. Chúng tôi chưa kịp
đốt nhà và bắt Cơ-ho thì đã gặp tai hoạ và phải trở về.
Nhà vua nhớ lại chuyện cũ, nổi giận đùng
đùng:
- Thằng nô lệ khốn kiếp và đứa con gái
quên cả dòng giống tổ tiên vẫn còn sống ư? Hãy cưỡi những voi trận ra khỏi những
vòng dây xích, hãy xua ngựa chiến ra khỏi chuồng! Tất cả quân lính hãy theo ta
đến giết chúng, lấy những quả tim để tế thần!
Cả
đám lính lần này và nhà vua cũng hung hăng chẳng khác gì những toán lính đi trước.
Nhưng rồi, chiếc mồng linh thiêng lại làm cho quân lính bươu đầu, gãy cổ, bỏ cả voi, ngựa, giáo, mác
và chạy thoát thân. Nhà vua bị ngã ngựa, bị giải tới gặp chủ làng, nhà vua nhìn
thấy Cơ-ho và nàng Nai Tơ-luý
xinh đẹp đang uống rượu cần bên bếp lửa. Còn Cơ-ho vừa thấy nhà vua, liền sai người nhà đem những chiêng đồng quý
nhất xếp ra trước sân cho nhà vua đặt
chân, lại sai mở những ché rượu cần lâu năm nhất say ngả say nghiêng, lại sai
đâm một con trâu mộng sừng thẳng như cánh ná và chân to như cột nhà Cơ-ho làm
cho nhà vua hết lo sợ và trở thành thân tín. Đến hôm sau, Cơ-ho còn sai người
nhà đem tặng nhà vua những voi ngà, chiêng đồng và ché cổ, trước khi nhà vua từ
giã trở về.
Ít lâu sau, nhà vua phần vì già yếu, phần
vì ân hận đã hổ thẹn vì những hành vi trước đây của mình nên mắc bệnh nặng mà
qua đời. Cơ-ho còn dạy cho buôn làng cách làm ruộng nước và dùng trâu cày ruộng.
Nên ai ai cũng giàu có, ấm no, và biết ơn chàng. Người ta lấy tên chàng đặt cho
tên buôn bàng, tên đất và cho tên dân tộc mình.
Trần Ninh (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét