Nhà mồ người Tà Ôi tại A Lưới
Tổng số dân: 70.000
Khu vực có số dân đáng kể: Việt Nam:
38.946: Lào: 30.876
Ngôn ngữ: Tiếng Tà Ôi, tiếng Việt, tiếng
Lào, khác
Tôn giáo: Vật linh, Phật giáo
Người Tà Ôi, còn gọi là Tôi Ôi, Pa Cô, Ba
Hi hay Pa Hi, là một dân tộc cư trú ở vùng trung Việt Nam và nam Lào.
Người Tà Ôi nói tiếng Tà Ôi, một ngôn ngữ
thuộc ngữ chi Ka Tu trong ngữ tộc Môn-Khmer, ngữ hệ Nam Á.
Tại Việt Nam người Tà Ôi là một dân tộc
trong số 54 dân tộc tại Việt Nam.
Dân số và phân bố
Tại Việt Nam
Tại Việt Nam, theo số liệu điều tra dân số
năm 1999 thì người Tà Ôi có số dân khoảng 34.960 người[1] sinh sống tập trung ở
khu vực miền núi phía Tây miền trung Việt nam, trong địa phận các huyện A Lưới
thuộc tỉnh Thừa Thiên-Huế và hai huyện Hướng Hóa và Đa Krông thuộc tỉnh Quảng
Trị. Theo ước tính của Ủy ban dân tộc Việt Nam thì dân số năm 2003 khoảng
38.946 người.[2]
Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm
2009, người Tà Ôi ở Việt Nam có dân số 43.886 người, có mặt tại 39 trên tổng số
63 tỉnh, thành phố. Người Tà Ôi cư trú tập trung tại các tỉnh: Thừa Thiên-Huế
(29.558 người, chiếm 67,35% tổng số người Tà Ôi tại Việt Nam), Quảng Trị
(13.961 người, chiếm 31,81% tổng số người Tà Ôi tại Việt Nam), Thanh Hóa (37
người), Quảng Nam (33 người)[3]...
Tại Lào
Tại Lào, theo ước tính của Ethnologue[4]
thì có khoảng 30.876 người Tà Ôi (Ethnologue ghi là theo điều tra dân số năm
1995 của Lào) sinh sống tại các huyện Samouay, Ta Oy,... tỉnh Saravan, và huyện
Nong tỉnh Savannakhet.
Tổ chức cộng đồng[sửa | sửa mã nguồn]
Làng người Tà Ôi theo truyền thống thường
có một ngôi nhà công cộng kiểu nhà rông dựng giữa làng: có vùng lại chỉ có ngôi
"nhà ma" dựng ngoài rìa khu gia cư để hội tụ dân làng khi có lễ hội
và sinh hoạt chung.
Từng dòng họ người Tà Ôi có riêng tên gọi,
có kiêng kỵ nhất định, có truyền thuyết lý giải về tên gọi và điều kiêng cữ ấy.
Con cái đều lấy họ theo cha, chỉ con trai được thừa hưởng gia tài. Trưởng họ
đóng vai trò quan trọng trong cả việc làng.
Người Tà Ôi trước đây làm rẫy là chính, gần
đây ở một số nơi họ làm ruộng nước, có vườn cây ăn quả, đào ao thả cá.
Hôn nhân gia đình
Thanh niên nam nữ Tà Ôi tự do tìm hiểu
nhau qua tục đi "sim" tình tự nơi chòi rẫy. Họ trao vật làm tin cho nhau,
rồi nhà trai nhờ người mai mối. Sau lễ cưới, cô dâu trở thành người nhà chồng.
Việc kết hôn giữa con trai cô với con gái cậu được khuyến khích, nhưng nếu trai
họ A đã lấy vợ ở họ B, thì trai họ B không được làm rể họ A mà phải tìm vợ ở họ
C.
Tục lệ ma chay
Người Tà Ôi có tục người chết được vài
năm, dòng họ sẽ tổ chức cải táng, lúc này mới làm nhà mồ đẹp, trang trí công
phu và dựng tượng quanh bờ rào mồ.
Văn hóa
Người Tà Ôi có nhiều tục ngữ, ca dao, câu
đố, có nhiều truyện cổ kể các chủ đề phong phú: nguồn gốc tộc người, nguồn gốc
dòng họ, cuộc đấu tranh giữa kẻ giàu với người nghào, giữa cái thiện với cái
ác, tình yêu chung thủy v.v... Dân ca có các điệu Ka-lơi, Ba-boih, Rơin và đặc
biệt là điệu cha chấp trữ tình. Chiêng, cồng, đàn, sáo, kèn, trống, khèn là những
loại nhạc cụ thường gặp ở vùng của người Tà Ôi.
Nhà cửa
Nhà ở của người Tà Ôi là nhà sàn dài phổ
biến tại nhiều vùng Trường Sơn - Tây Nguyên. Nhìn bề ngoài, nhà Tà Ôi kể cả nhà
sàn và nhà đất đều có nó hình mai rùa và đều có "sừng" trang trí hình
hai đầu chim cu tượng trưng cho tình yêu quê hương và tâm tính hiền hòa của dân
tộc.
Tổ chức mặt bằng sinh hoạt của nhà ở thống
nhất trong toàn dân tộc. Trung tâm của ngôi nhà là căn mong: nơi thờ tự, tiếp
khách, hội họp chung của mọi thành viên trong nhà. Diện tích còn lại được ngăn
thành từng buồng (bài hát của a): chỗ ở và sinh hoạt của các gia đình. Thông thường
thì các buồng được bố trí thành hai hàng theo chiều dọc. Ở giữa là hành lang
dành để đi lại. Đến nay ở những nhà đất người ta vẫn duy trì bố cục bên trong
nhà như vậy.
Trang phục
Cá tính tộc người không rõ nét, nổi bật mà
có sự giao thoa của nhiều yếu tố văn hóa khác trên trang phục. Đồ trang sức bằng
đồng, bạc, hạt cườm, xương là phổ biến. Tục cà răng, căng tai, xăm mình, để tóc
lá bài trước trán đã phai nhạt đi.
Trang phục nam: Nam giới đóng khố, mặc áo
hoặc ở trần.
Trang phục nữ: Phụ nữ có áo, váy, có nơi
dùng loại váy dài kéo lên che ngực thay áo.
Nhà dài
Sau năm 1975 nhà nước Việt Nam có chủ trương
xóa bỏ nhà dài, tách thành những hộ riêng biệt vì vậy cho tới nay nhà dài ở
vùng người Tà Ôi không còn nữa. Vào năm 1973 khi chuyển cư về Việt Nam làng A Hươr
có 3 ngôi nhà dài. Theo lời kể của những người trong làng: trước đây mỗi họ ở một
ngôi nhà dài, những họ đông có tới trên 20 hộ sinh sống trong một nhà dài. Mỗi
hộ có tới 5-6 người có bếp lửa riêng.
Gian khách được bố trí ở giữa nhà dài, gọi
là moong. Hai đầu hồi của nhà đều có cầu thang chính bắc lên nhà. Cầu thang
chính thường được dùng để đón khách. Ở mỗi hộ có các cầu thang phụ nhỏ bắc vào
sườn nhà đi vào từng hộ. Mỗi hộ có một bếp (apoh) riêng. Tại gian khách cũng bố
trí một bếp lửa. Trước đây khi nhà dài có khách đến thăm thì 4 hộ ở xung quanh
gian khách là những hộ tiếp khách đầu tiên, sau đó mới đến các hộ tiếp theo lần
lượt mang thức ăn đến phòng khách mời khách ăn uống. Đây còn là nơi để cho
khách ngủ đêm lại. Những hộ ở gần gian khách có nhiệm vụ thông báo cho các hộ
khác để tiếp khách. Khách đến được mời hút thuốc, uống rượu, được mời ăn mía,
chuối, lạc, được mang chiếu và gối để ở. Khách ăn cơm có các hộ xung quanh nhà
lần lượt mang cơm đến, khách ngủ dậy được mang bầu nước để rửa mặt, sau đó được
mời ăn sáng.
Tại những cột nhà dài người ta treo sừng
trâu, sừng bò sau mỗi lần gia đình nào đó tổ chức hiến tế. Trước đây người Tà
Ôi tại làng có quy định rằng nếu trường hợp một đôi vợ chồng đến thăm làng và
nghỉ đêm ở lại chỉ có người chồng được nghỉ ở gian khách còn người vợ sẽ đựợc gửi
đến một hộ nào đó để nghỉ. Gian khách của ngôi nhà dài còn là nơi diễn ra các
hoạt động chung của làng. Trong phòng khách còn có cây cột to (âr rông mông), nơi
để chum rượu lớn buộc vào đó cho chắc chắn.
Tất cả của cải như chum, trống, thanh la,
v.v. đều để ở gian khách, không bao giờ xảy ra trường hợp mất hay cầm nhầm. Nếu
có việc lớn như tổ chức lễ aja cũng đưa khách về ở gian khách. Gian khách cũng
là chỗ thanh niên, ở chỗ đó có chăn chiếu riêng cho thanh niên. Tổ chức việc uống
rượu vào dịp khánh thành nhà, cưới xin, mừng con rể, đàn ông vui chơi... đều diễn
ra ở gian giữa, đàn bà nấu nướng ở các nơi.
Khi trong nhà có người chết người ta đưa
người chết ra bằng lối cửa phụ, không đưa ra lối hành lang vì sợ xui xẻo, bệnh
tật ảnh hưởng đến các hộ khác. Khi khách sẽ dọn dẹp đồ đạc trong từng hộ gia đình.
Ở giữa nhà dài là hành lang (ka nang) đi lại
dọc theo ngôi nhà dẫn đến từng hộ gia đình. Đây là chỗ thông thoáng không để bất
cứ đồ đạc gì trên khoảng không đó, kể cả việc ngồi trên hành lang cũng không được
phép, ông già làng là người thường xuyên nhắc nhở công việc đó. Khi một hộ gia
đình có con trai lớn lấy vợ mà chưa có điều kiện nối thêm nhà dài thì đôi vợ chồng
đó vẫn ở chung với bố mẹ. Ở với cha mẹ chừng một năm khi đã có con cái thì tách
khỏi bố mẹ và nối thêm chiều dài của ngôi nhà sau khi xin ý kiến của tập thể. Ví
dụ ở ngôi nhà dài hộ A có con lấy vợ, sau đó đôi vợ chồng đó sinh con. Làng sẽ
làm thêm một gian ở phía đầu hồi và xin cho hộ kế tiếp với hộ A chuyển dịch ra
phía đầu hồi, cứ như thế đối với các hộ tiếp theo. Phụ nữ không được đi theo lối
hành lang của ngôi nhà khi vào gian khách trừ khi mang thức ăn cho khách, và
không được ăn tại nhà khách.
Ở giữa ngôi nhà dài người Tà Ôi thường làm
một cái thang đi lên gian khách. Cầu thang này chỉ có đàn ông và khách mời mới
được đi lại, phụ nữ không được phép sử dụng cầu thang này như lối lên.
Phụ nữ khi sinh nở được làm một cái lán nhỏ
bằng cách đan một cái sạp bằng tấm liếp quây xung quanh để che chắn gió. Sau
khi sinh khoảng một tuần đó cũng là nơi tắm giặt cho sạch sẽ.
Mặt bằng sinh hoạt ngôi nhà dài
Bếp của mỗi hộ sẽ được làm ở giữa nhà,
phía trên có một giàn treo, chỗ ngủ của gia đình là sàn nhà. Khi ngủ người ta
xoay chân về phía bếp lửa. Cho đến năm 1972 khi làng chuyển về Việt Nam định cư
thì cách nằm ngủ của phần lớn người Tà Ôi vẫn như vậy. Củi dùng để nấu nướng
hay sưởi ấm được người phụ nữ Tà Ôi kiếm, lượm mỗi khi đi nương rẫy hoặc đi rừng,
một vài bó củi đun để xung quanh bếp, phần lớn số củi còn lại để dưới gầm sàn. Sàn
nhà cao 1,50 m. Phía dưới sàn người ta quây các chuồng nhỏ để nuôi gia cầm. Kho
thóc không được làm gần nhà dài mà được làm ở ngoài bìa rừng, người Tà Ôi sợ hỏa
hoạn sẽ làm cho kho thóc cháy sẽ mất nguồn lương thực. Thóc ăn hàng ngày được để
trên gác mái nhà dài. Đồ đạc quý hiếm được để trong các Krúh - một loại gùi đan
hình trụ có nắp - được đặt gần vách nhà hoặc treo trên mái.
Nhà ở
Nhà ở theo theo lối truyền thống hiện nay
rất hiếm, kiểu nhà truyền thống được người Tà Ôi gọi là doang.
Khi chọn được một mảnh đất ưng ý với các
tiêu chí như sau: đất bằng phẳng, gần nguồn nước, gần chỗ ở người dân cùng
làng, chủ nhà tiến hành việc xem các thần có cho phép mình ở chỗ đất đó hay
không. Người ta chọn từ 6 đến 10 hạt gạo rồi đào trên mảnh đất đó một lỗ nhỏ, bỏ
gạo vào lỗ đó và thắp hương. Khi hương cháy hết, chủ nhà lấy hạt gạo ra xem. Nếu
các thần cho phép dựng nhà ở chỗ đó thì hạt gạo không bị gãy, bị hỏng, trường hợp
không được phép hạt gạo sẽ thành bột, bị gãy, vụn.
Nhà người Tà Ôi được dựng ở phía chếch Mặt
Trời, khi Mặt Trời lên cao ánh sáng chiếu thẳng vào hướng cửa nhà là không tốt.
Trước đây nhà người Tà Ôi được làm trước tháng 6 để tránh mưa gió. Khi dựng cột
nhà phải xem giờ, khoảng 4-5 giờ sáng, lúc Mặt Trời chưa mọc, chưa có chim hoặc
hoẵng kêu, người Tà Ôi quan niệm thần nhà không thích nhiều tiếng động của chim
thú sẽ gây ra rủi ro.
Ngày dựng cột chính, hương được thắp theo
lối dân tộc, người ta dùng một cái giỏ có chân bỏ vào: 6 chén, thịt gà. Khi
cúng già làng sẽ là người chủ tế, mọi người đứng ở xung quanh. Các trường hợp
chuyển nhượng nhà sau khi mua cũng phải làm lễ cúng, ví dụ: nhà Kê Văn Tham mua
của Hồ Viên Pả, khi chuyển về ở phải tổ chức lễ cúng, đồ cúng có: gà sống, tấm
rèng, chén rượu.
Nhà được làm theo lối cổ truyền có chiều
dài 5,40 m chiều rộng 4,20 m, tổng diện tích của nhà là 22,68 mét vuông. Trên một
đơn vị diện tích mặt bằng đó bố trí các công năng của nhà như sau: Hai đầu hồi
nhà phía đông và phía tây là phía cửa ra vào với cầu thang (kpong) đi lên, cửa
chính có chiều cao 1m30 chiều rộng 70 cm. Phía tây có một bếp lửa hình vuông có
chiều rộng 1m vuông làm chỗ nấu nướng, trên bếp có để một gác để ngô, sắn và
các loại thức ăn. Đối diện với bếp lửa là chỗ nằm của ông chủ nhà có dải một
chiếc chiếu làm nơi nằm ngủ. Nhà có 3 cửa sổ (a loang a be) có chiều cao dài 93
cm chiều rộng 66 cm. Nhà ở có 6 cột chính (non) các xà gắn kết với cột chính
theo nguyên tắc ngòam, khi dựng nhà người Tà ôi cũng dựng những cột chính này đầu
tiên. Sau đó là các xà dọc liên kết tạo thành khung nhà. Tiếp theo là các bộ
kèo cột, các đòn tay (ploi). Mái nhà được lợp tranh, vách nhà (ner) được đan bằng
lồ ô đập dập đan vào nhau. Nhà ông Quỳnh Vâng làm năm 1997 tại làng là ngôi nhà
duy nhất tính đến thời điểm hiện nay được làm theo phương pháp cổ truyền.
Tín ngưỡng
Hồn vía và các siêu linh
Người Tà Ôi quan niệm vạn vật đều có linh
hồn, tín ngưỡng đa thần chi phối hầu hết các mặt trong cuộc sống của họ. Trong
thế giới thần linh của người Tà Ôi trước tiên phải kể đến hồn.
Trước tiên là hồn, hồn được nằm ở khoảng từ
ngực cho đến đầu khi người còn sống. Khi người chết rồi thì cũng chỉ có một hồn
(avai ving) và hồn đó lang thang ở nghĩa địa. Khi người chết không bằng lòng với
gia đình thì hồn này về quấy phá người sống. Trong các dịp cúng lễ hồn của người
chết cũng thường về thông qua những giấc mơ (am bo) của người sống. Theo người
Tà Ôi thì hồn được hóa thân như tiếng nói, hoặc hồn có thể tạo ra một sức mạnh
tác động đến vật thể khác, ví dụ như hồn có thể về gõ cửa. Người Tà Ôi còn cho
rằng người chết sau 3 ngày thì có thể quay trở về đòi của cải nếu không được người
sống chia cho. Cũng từ cách suy nghĩ trên mà người Tà Ôi còn dùng cách rải tro ở
trước cửa để nhìn thấy dấu chân của hồn về sau khi có người nhà chết. Năm 2003
khi ông Võ Dậu mất, bà Ka Dậu là vợ dùng tro rải trước thềm và thấy ông bước
chân của ông in trên tro, đúng là ông đã về. Có nhiều người còn thấy hồn về với
tiếng động như rót nước hoặc lấy thức ăn trong nồi. Người Tà Ôi nói sau khi chết
3 ngày, người chết mới thật sự biết mình mất, trước đó thì không biết, như một
người mơ ngủ không tỉnh không say. Hồn xấu là những người chết thiêng, nhất là
đàn bà chết do sinh nở, chết bị hổ vồ, người chết ở dạng này hay hiện ra mộ kêu
khóc và trêu chọc người sống. Người chết có thể về xin các đồ vật như quần áo,
gùi, dao... Lúc này gia đình của người chết có thể dùng lá chuối cắt thành hình
chữ T thay cho áo, cắt hình chữ V thay cho quần. Người giàu có thì dùng 2 tấm vải
vứt ra ngoài và nói tôi đã cho, đừng xin thêm và phải phù hộ cho tôi. Trường hợp
không bằng lòng hồn có thể về làm cho người sống đau ốm, hoặc làm các công việc
bị mắc nợ, không trôi chảy.
Ma (brau briêu) đây là loại ma rừng có thể
phù hộ cho người sống tuy nhiên cũng có thể gây ra ốm đau bệnh tật. Theo người
Tà Ôi thì ma brau briêu có thể sai khiến được hổ, rắn, muông thú để làm hại người.
Trước đây hàng năm người Tà Ôi có tổ chức
cúng các giàng: trời (abang), thần đất (katek) thần rừng (krúm kaek). Tổ chức
cúng trời đất phải 10-12 năm một lần, vì khi cúng phải có trâu. Khi làng giàu
có, không có người chết, làng được bội thu tổ chức cúng tạ ơn. Các trường hợp làng
bị bão lụt, thiên tai cũng tổ chức cúng thần trời, đất, nhà rông, nhà ở. Khi tổ
chức đâm trâu cúng cho trời có 12 loại thức ăn, cúng đất là 8 loại thức ăn,
cúng cho giàng kmưk là 5 loại thức ăn: trâu, lợn, gà, tiết canh, món nướng, món
thái, làm canh làm xôi. Cơm được để trong chén và rót nước đót, có chum nhỏ và
chén nhỏ rồi thắp hương.
Thần nước (giàng đak)
Thần nước được người Tà Ôi hình dung là một
người đàn ông thấp, bé nhỏ có râu tóc bạc phơ. Thần nước còn có thể ban cho người
dân nhiều cá ăn, trong truyền thuyết người Tà Ôi kể rằng thần nước tạo ra cá bằng
cách bỏ hạt gạo vào lá chuối rồi đưa chỗ suối, những hạt gạo sẽ biến thành cá
và người ta sẽ bắt được nhiều cá. Khi ở bên Lào các ông Quỳnh Say, Quỳnh Chay đã
từng nhìn thấy thần nước ở chỗ đầu ngọn thác, gọi là Avó còn có nghĩa là bác thể
hiện tôn trọng của người Tà Ôi (có thể họ chỉ hình dung như vậy). Thần nước có
mối liên hệ đặc biệt với lễ khánh thành bến nước, lần đầu tiên khi làm bến nước,
nước được dẫn về làng qua các ống lồ-ô, lúc này không người nào được sử dụng nước.
Các trưởng họ và già làng đem con gà còn sống cầu mong cho nước ăn không đau bụng,
nguồn nước không bao giờ tắt. Sau khi cúng xong giết gà bên nhà rông và lấy máu
chôn ở chỗ có nước. Chỗ cột cuối cùng có vòi nước được làm rất đẹp và chôn máu
gà (sôl rtang dak) được làm và sửa hàng năm. Nước lần đầu tiên khi sử dụng dân
làng phải làm một con gà, một con lợn, một con dê không cho người làng khác được
sử dụng. Lúc đó già làng sẽ làm lễ cúng mời thần nước (aul –avó dak).
Thần chỗ ở gia đình (giàng an teng)
Trước đây người Tà Ôi ở trong những ngôi nhà dài, mỗi
gia đình sở hữu một
gian trong ngôi nhà dài. Trong khoảng không gian đó người Tà Ôi đều thờ thần chỗ
ở gia đình của mình. Thần chỗ ở gia đình thường xuất hiện từ giấc mơ của chủ nhà, khi ngủ người
Tà Ôi mơ thấy thần chỗ ở gia đình nhập vào tấm khố, tấm rèng hay bất cứ đồ vật nào thì người ta sẽ bỏ đồ vật đó vào cái kang (một
loại gùi được đan đặc biệt) và để ở góc nhà. Chủ nhà sẽ làm một con gà để làm lễ
cúng nhập giàng an teng vào hộ gia đình mình. Kể từ thời điểm đó, bất cứ gia
đình có công việc gì như đám ma, đám cưới, cúng thần rừng, thần nước thì đều tiến
hành cúng thần nhà. Đặc biệt trong mỗi dịp gia đình có hoàn thành một công việc
gì người ta đều cho rằng có sự trợ giúp của thần chỗ ở gia đình, trong các dịp
bình thường khi cúng thì không cần mở kang có đồ vật mà giàng đã nhập vào. Trong
năm chỉ có dịp dân làng tổ chức aja thì hộ gia đình đó mới mở kang để lấy đồ vật
ra cúng, thường đồ vật này được mang ra nhà rông để làm lễ cúng. Khi kang-chỗ
ngự trị của thần chỗ ở gia đình được đặt ở góc nhà khi làm lễ cúng, chủ nhà thường
để cơm, gạo, thịt phía trước kang để cúng.
Thần nhà dài (giàng đanh)
Trong ngôi nhà dài có nhiều hộ gia đình
sinh sống thì thần nhà dài (giàng đeng) ngự ở gian khách. Chủ nhà dài sẽ làm một
cái nhà nhỏ để thần nhà ngự ở trong đó và treo ở dưới nóc nhà. Trong gia đình
có người bị đau ốm hay xảy ra bất cứ công việc gì người ta cúng thần gia đình
xong thì đều cúng thần nhà dài. Khi làng có dịp gì chủ nhà dài đều cúng thần
nhà dài, trước đây có quy định các hộ trong nhà dài khi ăn dê, trâu, bò đều phải
cầu cúng cho thần nhà dài được biết.
Thần hổ (giàng avó)
Trong hệ thống thú rừng của người Tà Ôi,
con hổ được coi là con vật có sức mạnh nhất. Hổ được người Tà Ôi coi như vị thần
bảo hộ cho làng. Việc bắt được hổ theo quan niệm của người Tà Ôi được ví như
món quà tặng của thần rừng. Xuất phát từ giấc mơ ngẫu nhiên, trong làng có người
làm loại bẫy to (tì hò), người chủ bẫy về đến nhà mơ thấy con hổ (a vó bok) báo
mộng, khi đó người chủ bẫy mơ thấy hổ xin ở lại với làng. Khi hổ mắc bẫy người
ta tổ chức cúng thần rừng với các đồ vật hiến tế như sôl, leo, chuẩn bị hạt mã
não, tấm rèng. Việc tổ chức cúng tạ ơn thần rừng được làm chu đáo, sau đó người
ta mới cắt đầu hổ rồi mang về làng. Một nhóm thanh niên làm nhà mồ cho hổ (ping
a vó), khi làm xong nhà mồ thì chưa đặt đầu hổ vào bên trong. Làng tổ chức lễ
hiến sinh bằng cách giết thịt một con dê, một con gà, một con lợn để khánh
thành ngôi nhà mồ đó. Các đồ cúng được đặt trong mâm để trong nhà mồ. Chủ làng
sẽ nói: hổ muốn ở lại làng phải bảo vệ làng không được để cho người chết, khi
có xung đột, chiến tranh giữa các làng khác phải thông báo sớm qua giấc mơ. Nếu
có người phá phách hoặc đốt làng, phải phạt người đó. Khi tiến hành việc cúng đầu
hổ không cho phụ nữ mang thai vào nhà mồ, người khách lạ cũng không được vào. Nếu
khách ở làng khác đến chơi phải báo trước cho chủ làng.
Hàng năm người ta vẫn đến tiến hành thăm
nhà mồ có đầu hổ. Trong các thôn của xã Nhâm chỉ có làng Nhâm I còn có tục thờ
thần hổ, làng Ka Linh, Tà Kêu trước đây ở bên Lào cũng có. Từ chiến tranh chống
Mỹ cho đến nay người ta không còn giữ thủ tục này.
Vị
trí của ngôi nhà mồ dành riêng cho hổ được chôn ở phía trên nhà mồ của người, không ai có quyền vào khu nhà mồ của
hổ. Nhà mồ của hổ được rào bằng đá xung quanh. Ở giữa ngôi nhà mồ người ta để hòn
đá, trên hòn đá người ta đặt chiếc đầu hổ, người ta cũng chia cho hổ các vật dụng
như: vòng tay, bát đựng thức ăn, tấm rèng, sừng trâu, bò, hàm răng lợn. Các loại
đồ thờ cúng này ông già làng phải phân bổ cho các hộ chuẩn bị.
Hàng năm khi người Tà Ôi tiến hành tổ chức
ăn năm mới, hay cúng khánh thành nhà rông, thần hổ đều được chia phần, khi tuốt
lúa mới phải thổi cơm dành phần cho thần hổ ăn. Một năm tổ chức vệ sinh cho khu
nhà mồ hổ một lần, khách ngoài làng không được phép vào trong khu nhà mồ đó. Việc
thờ đầu hổ xuất phát từ niềm tin rằng hổ sẽ báo mộng cho người ta biết làng sắp
gặp chuyện chiến tranh, mất mùa, có dịch bệnh. Các điềm báo xấu đó thông qua giấc
mộng đến với người trong làng. Trước đây ở bên Lào có nhiều trường hợp một làng
thờ đến 2 đầu hổ.
Lý Hải Ninh (sưu
tầm, trích Bách khoa toàn thư
)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét