10 năm mới được động phòng
Bản Puông, xã Chiềng Khương, huyện Sông
Mã, Sơn La, bản của người Xinh Mun, nằm trên một dải đất có địa thế đặc biệt.
Án ngữ ở phía tây là đỉnh Pha Lanh cao ngút ngát, nơi một giọt nước trời rơi xuống
bị chẻ làm đôi, một nửa chảy về Việt Nam, một nửa ngấm vào đất Lào; phía đối diện
là dòng Mã giang hung dữ, cục cằn, đêm ngày gầm gào như muốn phá nát vùng trời
yên ả.
Muốn đến được bản Puông phải luồn qua những
con đường mòn rậm rạp dẫn lối ra bờ sông Mã, sau đó “nghênh chiến” với tử thần
khi đi qua chiếc cầu tre èo ọt, nổi lềnh phềnh trên mặt nước nhờ những chiếc
thùng phuy sắt gắn phía dưới.
Cây cầu tre ọp ẹp bắc qua sông Mã dẫn vào bản
Puông.
Mặc dù đã quen thuộc với tục hôn nhân ở rể
của nhiều dân tộc vùng cao Tây Bắc như Thái, Dao, Tày... , nhưng sự hà khắc và
những quy định “trần đời có một” trong tục ở rể truyền thống của người dân tộc
Xinh Mun vẫn khiến nhiều người lấy làm lạ lùng.
Khi cái bụng của chàng trai và cô gái đã
ưng nhau bố mẹ chàng trai sẽ mang một chai rượu đến nhà gái hỏi vợ cho con. Nếu
được nhà gái đồng ý, nhà trai sẽ rót rượu chung vui và bàn ngày cưới hỏi.
Lễ cưới hỏi của người Xinh Mun đơn giản đến
bất ngờ. Nhà trai chỉ cần mang một con lợn hoặc một đôi gà (miễn là phải có đủ
1 chân) cùng hai vò rượu cần sang nhà gái, sau đó tổ chức mâm cơm cúng tổ tiên
và làm tằng cẩu cho cô dâu (tằng cẩu là mái tóc dài búi ngược, mang một thông
điệp ý nghĩa, rằng từ nay cô gái đã có chồng, bông hoa rừng đã có chủ. Bất cứ
chàng trai nào cũng không được tăm tia, chọc ghẹo).
Lễ cưới đơn sơ ấy phản ánh cái nghèo đến
xơ xác của người Xinh Mun. Nhà gái chịu thiệt về vật chất, nhưng bù lại, họ được
sở hữu một chàng rể sức vóc, đảm đương những việc nặng nhọc nhất, từ phát nương
trồng ngô đến chăn trâu cắt cỏ, đan lát các vật dụng trong gia đình… từ 8 đến
12 năm.
Nhiều người Xinh Mun xăm họ tên và năm sinh của
mình lên tay để nhớ.
Trong suốt thời gian ở rể, chàng trai phải
ngủ cách ly trong một căn phòng bé xíu ở đầu hồi, tuyệt đối không được nằm cùng
giường với vợ vì chưa trả đủ công ơn của bố mẹ nàng dâu.
Khi con gà rừng mới cất tiếng thứ tư, trời
vẫn mờ tối, chàng rể lại lục tục dậy mài dao, cắt cỏ cho trâu ăn rồi cuốc bộ
lên nương cầm gậy chọc lỗ tra hạt ngô, gánh nước tưới. Thời điểm bắp ngô bắt đầu
phun những sợi râu đỏ tia tía đến khi thu hoạch, chàng trai không được về nhà
mà phải khuân nồi, niêu và gạo lên lán nương tự nấu ăn và canh giữ.
Sau 12 năm trả xong nợ công nhà vợ và rước
nàng dâu về nhà, bố vợ sẽ trả ơn chàng rể 2 con lợn giống, 2 cái chăn, 2 cái gối
và một cái đệm. Về sau, thời gian ở rể rút ngắn xuống còn 6 năm, 2 năm còn lại
phải trả bằng 6 đồng bạc trắng.
Có cặp vợ chồng không kiêng được chuyện
giường chiếu, xé rào luật tục bị dân bản tẩy chay, gia đình từ mặt, phải bỏ bản
đi nơi khác sinh sống. May thay, tục lệ hôn nhân hà khắc này dần dần được giảm
bớt.
Khổ như làm lễ cúng lúa mới
Ngày trước, đất bản Puông tháng ngày không
có lịch, thế nên chẳng ai quan tâm khi nào đến rằm, bao giờ đến Tết, ngày nào
phải làm giỗ tổ tiên. Đối với người Xinh Mun, “Tết” chính là ngày cúng ma bản
nhằm xua đuổi mọi tai ương, đến bây giờ vẫn được duy trì thường niên.
Mỗi gia đình phải đóng góp rượu, gạo và tiền
để mua một con lợn làm lễ cúng, sau đó hát hò nhảy múa linh đình. Theo một số
cao niên trong bản kể lại, từ xa xưa, vào đúng ngày cúng ma bản, thầy mo sẽ làm
bùa ngải để giết chết một người đi theo hầu hạ ma bản. Nhưng hành vi tàn nhẫn
này đã bị xoá bỏ rất lâu.
Người Xinh Mun mỗi năm chỉ dọn nhà 1 lần để đón
mùa ban nở. Ảnh: cinet
Khi những bông lúa chín nhuộm vàng nương
ruộng cũng là lúc các gia đình người Xinh Mun cúng hồn lúa. Nếu chưa làm nghi lễ
này thì lúa chín rụng cũng không được thu hoạch, đói đến mấy cũng không được
phép cầm liềm gặt, phải ăn củ nâu, củ mài sống qua ngày đoạn tháng.
Bởi, tổ tiên chưa được ăn thì con cháu
chưa đến lượt. Lễ cúng phải có ít nhất 7 con vật sống trên rừng (như chuột dúi,
gà rừng, chim, sâu măng - cây măng nhú cao đến đầu gối có sâu đục bên trong, lợn
rừng, rắn, thằn lằn); ít nhất 7 con vật sống dưới nước (tôm, cua, cá, ốc, lươn,
hến, trai); tất cả các loại dưa trồng trên nương; 4-5 ống cơm lam và một quả dừa.
Lý Thị Ninh (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét