Không gian sinh hoạt gia đình
Bếp lửa sinh hoạt gia đình
Cũng giống các dân tộc thiểu số khác ở Tây
Nguyên, người Mạ coi lửa là một vị thần linh, không thể thiếu trong đời sống
tinh thần của họ. Vì thế, mỗi khi người Mạ làm xong nhà mới, việc đầu tiên là
chủ nhà phải tiến hành nghi thức lễ để cúng thần lửa xin cho phép được đặt ba
hòn đầu rau và được nhóm lửa. Người Mạ rất chú ý đến việc chọn đất làm bếp mới.
Đất để đắp làm khuôn bếp và hòn đầu rau phải lấy ở nơi đất sạch trên các gò
cao. Người châm lửa nhóm bếp thường phải là người có uy tín nhất trong dòng tộc.
Khi ngọn lửa thiêng đã được nhóm lên trong khuôn bếp thì gia đình của chủ bếp
phải giữ cho được lửa trong bếp liên tục cháy suốt ngày đêm hôm đó, không được
để bếp tắt; sang ngày hôm sau, nếu những khi không đun nấu thì phải ủ than dưới
lớp tro, để khi cần thì thổi lên và như vậy lửa trong bếp sẽ giữ được liên tục
và luôn có hơi ấm. Bởi người Mạ quan niệm lửa là một vị thần luôn mang lại sự
may mắn cho các thành viên trong gia đình.
Bếp của người Mạ được khoanh theo hình chữ nhật hoặc hình vuông, trong lòng nện đất
thật chặt làm lớp ngăn cách với mặt sàn để phòng lửa cháy xuống sàn, chính giữa
đặt ba cục đất nung hình trụ tròn theo các góc của hình tam giác tạo thành chân
kiềng dùng để đun nấu. Song song với khung bếp cách mặt sàn khoảng 80cm là giàn
bếp làm bằng tre, nứa được treo bởi dây mây bốn góc, trên giàn đặt một cái nia
để lưu giữ lương thực, thực phẩm cần sấy khô như: một xâu thịt rừng, da trâu,
cá, hoặc thịt đã nướng… Trên
cùng là giàn khói dùng treo những trái bầu khô, trái bắp giống, lúa giống và
các vật dụng đan lát cần được hong khói để tăng thêm độ màu đen bóng và làm cho
vật dụng được bền chắc hơn.
Rượu cần và bếp lửa
Đối với người Mạ, bếp không đơn thuần là
nơi để nấu nướng, để sưởi ấm, mà còn là không gian sinh hoạt của các thành viên
trong gia đình. Buổi chiều, sau những bữa cơm gia đình, mọi người thường ngồi lại
quây quần bên bếp lửa để sưởi ấm và trò chuyện, chia sẻ những buồn vui… Người vợ
lại miệt mài ngồi bên khung cửi để dệt cái chăn, cái khố hay cái áo… cho chồng,
con. Có khi chủ nhà lại đem nhạc cụ ra sử dụng, để tìm cảm giác khoan thai sau
một ngày lao động mệt nhọc, hoặc mọi người ngồi nghe người già kể chuyện về núi
rừng, nương rẫy và bản làng của dân tộc mình… Tất cả thể hiện sự ấm cúng, hạnh
phúc của gia đình.
Nơi diễn ra các nghi lễ quan trọng
Trong nhà sàn dài của người Mạ, ngoài những
bếp riêng biệt cho từng hộ gia đình nhỏ, ở gian giữa của nhà sàn, nơi giành cho
ông, bà hoặc cha, mẹ ở còn có một bếp chính. Bếp chính chỉ dành riêng cho việc
tiếp khách và cũng là nơi diễn ra các nghi lễ quan trọng trong dòng tộc. Vào những
dịp lễ hội như lễ đặt tên cho con, cưới xin, cúng nhà mới hay có khách quý đến
nhà…, mọi thành viên trong dòng tộc tụ lại quanh bếp chính của ngôi nhà và ngọn
lửa trong bếp được thổi bùng lên. Trong âm thanh huyền ảo của cồng chiêng, cùng
ngây ngất hương thơm của chóe rượu cần, mọi người ca hát, nhảy múa nhịp nhàng
theo vòng tròn xung quanh bếp lửa bập bùng, cứ như thế cuộc vui có thể kéo dài
thâu đêm.
bếp lửa với sinh hoạt cộng đồng
Có thể nói, bếp lửa của người Mạ luôn gần
gũi, gắn bó, không thể tách rời trong cuộc sống của họ. Đó chính là những nét
văn hóa đặc thù gắn liền với trong đời sống sinh hoạt của các cư dân sinh sống
nơi núi rừng hoang dã. Những nét văn hóa độc đáo ấy có từ bao đời và đang được
người Mạ lưu giữ theo cùng thời gian.
Mạnh Sơn (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét