Trang phục dân tộc Tà Ôi (Tuấn Mai)

Trang phục dân tộc Tà Ôi trong múa hát điệu Cà lơi Cha chấp, xã A Túc, huyện Hướng Hóa, Quảng Trị. Ảnh: Thanh Tùng.

- Trong trang phục truyền thống của dân tộc Tà Ôi hai màu đen và đỏ là chủ đạo, ngoài ra còn pha lẫn trắng, tím, vàng, xanh dệt các đường viền và tạo các dải màu để bố cục thành hoa văn cho từng sản phẩm.

Nguyên liệu tạo ra trang phục

Trước khi biết đến nghề trồng bông, đay để xe sợi dệt vải thì người Tà Ôi đã biết sử dụng vỏ cây để tạo ra trang phục hoặc chế tác thành sợi dệt vải. Cách chế tác trang phục cổ truyền được chứng minh qua những sản phẩm là những chiếc áo, chiếc khố, chiếc chăn... từ những nguyên liệu bản địa được sản xuất từ vỏ cây Amưng. Từ thân cây Amưng được chọn, họ dùng gậy đập nhiều lần lên lớp vỏ cây cho dập ra để dễ bóc tách thành từng tấm, rồi đem lớp vỏ này ngâm vào hỗn hợp nước gồm lá mía, lá sả giã nát trong khoảng thời gian 10 ngày để khử nhựa độc, sau đó đem tấm vỏ cây này phơi nhiều ngày mới có được một loại nguyên liệu như tấm vải. Người ta dùng dây mây/cà rày vót thành sợi nhỏ thay chỉ để khâu thành sản phẩm sử dụng là tấm áo vỏ cây.

Về sau khi biết đến nghề trồng bông, đay để kéo sợi dệt vải thì trang phục của người Tà Ôi mang màu sắc và kiểu dáng phong phú hơn phù hợp với điều kiện và quan niệm thẩm mỹ của mình.

Họ trồng bông, đay lấy sợi rồi tách bông, cán bông, vấn bông, xe sợi... Ban đầu phần chỉ sợi lấy được là màu trắng ngà về sau họ dùng các loại cây, lá có sẵn nơi địa bàn cư trú để chế tác thành sợi tinh hơn và làm thuốc nhuộm tạo màu đen, đỏ, xanh, vàng... tùy theo ý thích để đưa vào khung dệt nên những sản phẩm. Thông qua kỹ thuật dệt, người Tà Ôi tiếp tục sáng tạo nên sắc màu, hoa văn trang trí… nhằm phản ánh về đời sống vật chất và tinh thần của họ.

Trang phục  dân tộc Tà Ôi trong múa hát điệu Cà lơi Cha chấp, xã A Túc, huyện Hướng Hóa, Quảng Trị.   Ảnh: Thanh Tùng

Hoa văn trang trí

Các mô típ hoa văn thường thấy trên trang phục người Tà Ôi được tạo bằng kỹ thuật dệt, trang trí theo dải băng ngang và được liên tưởng từ các hiện tượng tự nhiên xung quanh, gồm: hệ mô típ thực vật như cây cổ thụ kating, lá trầu không, aừm (cây ngô/bắp), tù vạt (lá cây đùng đình)… Hệ mô típ động vật như hình con châu chấu, con nhện, con bướm, con dơi…, hệ mô típ đồ vật như hoa văn hình răng sói, hình thoi giao nhau (tượng trưng hạt mã não/atềêng), hình chữ X… và các mô típ hình học khác...

Nhìn chung, trang phục của người Tà Ôi mang những nét chung của các dân tộc ở Trường Sơn - Tây Nguyên. Theo truyền thống thì một bộ đồ mặc đầy đủ của người Tà Ôi thường có: 1 cái khố/nài, 1 cái áo/ado/chù hoe cho người đàn ông; 1 cái váy/xịn/xấn và một cái áo/ado/chù hoe cho người phụ nữ.

Trang phục nữ

Phụ nữ Tà Ôi mặc áo đơn giản hơn. Họ gấp đôi tấm vải, thu phần hai bên nhỏ lại để tạo thân và tay áo ngắn, khoét phần cổ để tạo chiếc áo kiểu cổ chui, tay ngắn hoặc không tay. Áo và váy được trang trí bằng các dải băng ngang cách đều 2 màu đen, đỏ. Váy của phụ nữ Tà Ôi được dệt từ sợi bông, may theo kiểu váy ống và được may ghép từ hai khổ vải thổ cẩm, dệt theo kiểu cổ truyền gọi là xịn, ado tía (váy, áo cổ xưa).

Ngày nay, váy, áo phụ nữ được dệt các sợi thổ cẩm đính với hạt cườm bằng nhựa nhiều màu để tạo nên tấm váy, áo gồm nhiều màu sắc sặc sỡ để tôn vẻ đẹp, sang trọng cho người phụ nữ và dùng thắt lưng/xarong bằng kim loại để cố định chiếc váy cho chắc chắn. Qua những chuyến điền dã tại cơ sở, cho thấy việc sử dụng hạt cườm để dệt (ảnh hưởng của văn hóa đồng bào thiểu số Cơ Tu ở A lưới - Thừa Thiên Huế) trên nền đỏ đen chủ đạo của đồng bào Tà Ôi và sử dụng dây thắt lưng/xarong (ảnh hưởng văn hóa các bộ tộc Lào).

Để tô điểm thêm vẻ đẹp trang phục người Tà Ôi họ còn sử dụng các loại hình trang sức là vòng/kiềng đeo cổ, còng đeo tay và khuyên tai bằng bạc trắng và chuỗi đá hạt mã não để tôn thêm vẻ đẹp sang trọng và qúy phái của mình.

Trang phục nam

Trang phục của đàn ông Tà Ôi khá đơn giản, thường ngày thì cởi trần hoặc mặc áo cổ chui không tay như phụ nữ. Trong những ngày se lạnh hoặc tham gia lễ hội họ sử dụng khố/nài và áo pahôl (loại áo không có trang trí hoa văn cườm, diềm tua) và một tấm choàng vắt chéo 2 lần qua tạo hình chữ X trước ngực. Đây là loại trang phục truyền thống của đàn ông Tà Ôi.

Có thể nói, trang phục truyền thống của người Tà Ôi không chỉ có giá trị văn hóa vật chất để bảo vệ con người mà còn mang giá trị văn hóa tinh thần và xã hội, gắn bó với sinh hoạt, nếp sống văn hóa của gia đình và cộng đồng. Bên cạnh đó với hoa văn trang trí, màu sắc và hình dáng đa dạng trang phục đã thể hiện tính thẩm mỹ dân gian và tính thống nhất trong sự đa dạng của tộc người. Đồng thời trang phục cũng là nguồn sử liệu phản ánh giá trị lịch sử, văn hóa, tinh thần của cộng đồng Tà Ôi.

 Tuấn Mai (sưu tầm)