Người Xinh Mun sống ở vùng cao biên giới giáp với Lào có khoảng
hơn 10.000 người, tập trung chủ yếu ở tỉnh Sơn La (chủ yếu là các huyện Yên
Châu, Mộc Châu và sông Mã). Người Xinh Mun còn sống ở phía đông tỉnh Điện Biên.
Có 2 nhánh là Xinh Mun Dạ và Xinh Mun Nghẹt. Xinh Mun Dạ có giọng nói nhẹ hơn,
họ sống ở vùng thấp. Còn Xinh Mun Nghẹt sống ở vùng cao hơn. Người ta phân biệt
hai nhóm qua ngôn ngữ.
Người
Xinh Mun sống ở nhà sàn, nhà có sàn trái và sàn phải. Điều lạ là bên trái hay
phải là theo quy ước của mỗi gia đình, dường như người Xinh Mun không có quan
niệm phân biệt rõ ràng thế nào là bên trái, bên phải. Hai cầu thang riêng biệt ở
gần hai đầu hồi bắc lên hai sàn. Đàn ông ở một sàn. Sàn bên kia dành cho đàn
bà, đồng thời là nơi đặt bếp nấu nướng. Khách vào nhà chỉ được đi vào phía sàn
dành cho đàn ông.
Buổi sớm đàn bà thường thức dậy từ 4 giờ sáng để giã gạo, đàn ông
thì mài dao và chuẩn bị cày cuốc để lên nương. Buổi chiều đàn ông đi săn, đàn
bà thổi cơm, cả nhà đoàn tụ vào buổi tối.
Trong nhà người Xinh Mun nào cũng có rượu cần để mời khách, họ thường
dùng rượu cần trong đám cưới, làm nhà mới. Khi uống rượu cần, người ta cử ra một
người trực tiếp mời rượu, mời từ người lớn tuổi nhất trở xuống. Trong khi uống
rượu cần bao giờ cũng có một chậu nước mó (nước suối) để bên cạnh. Rượu hết lại
dùng sừng trâu để chế nước mó vào. Tốp cầm cần đầu tiên được đề ra quy ước của
cả bữa rượu (uống một, hai hay ba sừng). Nếu uống vờ, khi chế thêm nước rượu sẽ
tràn ra khỏi bình, người uống lượt đó sẽ bị phạt uống gấp đôi. Tục uống rượu cần
này mang sắc thái riêng của người Xinh Mun, thể hiện tình đoàn kết gắn bó.
Bàn thờ tổ tiên được đặt ở phía cuối cùng trong sàn của đàn ông.
Người Xinh Mun ăn tết giống người Kinh, mồng Một Tết có một mâm cơm mời ông bà
tổ tiên, có gà, thịt chín (bất cứ thịt gì cũng được, nhưng phải được làm chín).
Người Xinh Mun ăn chủ yếu là cơm nắm, cơm lam. Họ kiêng ăn loài thú là vật tổ của
dòng họ. Ví như vật tổ của dòng họ này là chim thì dòng họ đó sẽ không được ăn
chim, vật tổ của dòng họ kia là khỉ thì không được ăn thịt khỉ.
Lễ cưới của người Xinh Mun được tổ chức làm 2 đợt. Đợt một diễn ra
tại nhà gái trong một ngày, sau đó chú rể đón dâu về, sau 3-4 ngày cô dâu về
nhà mình. Đến khi nhà trai chuẩn bị đủ 150 kg lợn, 70 kg gạo và 4 chum rượu cần
mang đến nhà gái thì mới được cưới đợt 2 và đón dâu về. Thời gian cưới đợt 2
cách đợt một từ 6 tháng đến 1 năm. Nếu không cưới đợt hai cô dâu đã có thai và
đẻ ra con gái thì bé gái đó không được về nhà nội mà chỉ khi đẻ được con trai mới
được về nhà nội.
Đứa trẻ sinh ra được nằm cạnh mẹ bên bếp lửa 3 hôm sau đó mới dọn
về phòng ngủ và làm lễ báo với tổ tiên. Sau 6 tháng hoặc một năm, đứa trẻ mới
được người lớn làm lễ đặt tên. Lễ đặt tên thường mời thầy về làm, trên mâm lễ bắt
buộc phải có một đôi gà hoặc một con gà và một con lợn. Thầy cúng được tùy ý đặt
tên cho đứa trẻ.
Người Xinh Mun không làm giỗ cho người đã chết, không bốc mộ.
Nhánh Xinh Mun Dạ chôn người chết ở nghĩa địa do Bản quy định, còn Xinh Mun Nghẹt
thì chôn ở đâu cũng được.
Hứa Ban Mai (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét