Dân tộc H'rê (Nông Quang Dự)

Tên tự gọi: Hrê

Tên gọi hhác: Chăm Rê, Chom, Thượng Ba Tơ, Mọi Lũy, Mọi Sơn Phỏng, Mọi Đá Vách, Chăm Quảng Ngãi. Mọi Chòm,  Màn Thạch Bích.

Dân số: 127.420 người (Tổng cục Thống kê năm 2009).

Ngôn ngữ và chữ viết: Tiếng nói của người Hrê thuộc nhóm ngôn ngữ Môn-Khơ me, ngữ hệ Nam Á. Gần đây, người Hrê có chữ viết theo mẫu chữ La tinh.

Địa bàn cư trú: Người Hrê đã sống tập trung chủ yếu tại miền Tây tỉnh Quảng Ngãi và tỉnh Bình Định, một số ít sống ở tỉnh Kon Tum.

Nguồn gốc lịch sử: Người Hrê sống lâu đời trên miền đất Tây Nguyên.

Đặc điểm kinh tế: Người Hrê làm ruộng, trồng lúa nước đã từ lâu. Một bộ phận sống dựa vào nương rẫy. Các gia đình thường nuôi trâu, lợn, chó, gà. Hái lượm và săn bắt có ý nghĩa đáng kể. Dệt vải đang bị mai một dần.

Phong tục tập quán:

Ăn: Người Hrê ăn cơm tẻ, ngày lễ có thêm cơm nếp. Đồng bào vẫn có thói quen ăn bốc. Đồ uống có nước lã, nước chè xanh, rượu cần. Hút thuốc lá và ăn trầu cũng rất phổ biến.

Ở: Người Hrê ở nhà sàn lợp tranh, vách nứa ngửa ra ngoài ở phía trên. Hai đấu đốc thường trang trí hình đôi sừng thú. Đầu hồi có sàn tiếp khách. Các nhà quây quần theo dáng hình tròn.

Phương tiện vận chuyển: Người Hrê dùng gùi ngoài ra còn gánh lúa và đội đồ vật trên đầu. Đàn ông khi đi rừng hay ra trận thường có gùi ba ngăn.

Hôn nhân: Tùy theo hoàn cảnh gia đình mà sau khi cưới chú rể sẽ về ở bên nhà mình hay bên nhà vợ. Vẫn còn có tập quán cho phép vợ góa lấy em trai chồng và chồng có thể lấy em vợ, kể cả lúc vợ còn sống. Đám cưới có nghi thức dâu và rể gắn kết với nhau thông qua việc trao bát rượu, miếng trầu cho nhau hay quàng chung một vòng dây sợi.

Tang ma: Quan tài người chết có hình chiếc thuyền độc mộc. Sau khi nhà mồ được dựng lên, gia đình chia của cải cho người chết. Người Hrê không để tang.

Tín ngưỡng: Người Hrê thờ nhiều thần.

Trang phục: Đàn ông Hrê đóng khố, cởi trần, búi tóc, chít khăn. Đàn bà mặc áo tứ thân, váy ống hai tầng, lớp trong dài, lớp ngoài ngắn và trùm khăn trên đầu. Nam nữ xưa đều búi tóc cài trâm hoặc lông chim và thường đeo vòng ở cổ tay, vòng ở chân.

Đời sống văn hóa: Người Hrê có nhiều truyện cổ, thích sáng tác thơ ca, ham mê ca hát và chơi các loại nhạc cụ. Ka-choi và Ka-lêu là làn điệu dân ca quen thuộc của người Hrê. Nhạc cụ của người Hrê gồm nhiều loại: đàn Brook, Ching Ka-la, sáo ling la, ống tiêu ta-lía, đàn ống bút của nữ giới, khèn ra-vai, ra-ngói, pơ-pen, trống...

Nông Quang Dự (sưu tầm)