Nhà trai mang lễ vật
lên nhà gái
Đã lâu rồi tôi mới có dịp trở về
Tây Bắc bí ẩn, quyến rũ với phong cảnh núi non trùng điệp mây bay bên những ngọn
đồi đầy ruộng bậc thang xanh rờn tươi mát. Cảnh vật vẫn như xưa, con người vẫn
vẹn nguyên nghĩa tình dù thân xác có già đi vài phần và những câu hát kể chứa
chan tình cảm của người dân tộc
Phù Lá lại cất lên, khơi gợi cảm xúc khi tôi may mắn được tham gia một đám cưới
của họ. Phạm Minh Hòang
Hát kể gắn với đời người
Người Phù Lá có lối sống cộng đồng làng bản
khép kín nên “một nhà vui là cả làng vui”, mỗi người trong bản đều góp một ít
công sức vào việc chuẩn bị lễ cưới. Thế nên vừa bước chân vào bản, chúng tôi đã
có thể cảm nhận được không khí rộn ràng, náo nhiệt tại nơi đây. Đoàn nhà trai
sang nhà gái rước dâu, cả đoàn ai cũng rạng rỡ, vui vẻ trong những bộ trang phục
truyền thống nhiều màu sắc, được trang trí tỉ mỉ bởi chính bàn tay khéo léo của
họ. Dẫn đầu đoàn là đội kèn với vai trò xua đi mọi sự cản trở trên đường để cô
dâu về nhà chồng trong sự may mắn, bình an và còn thể hiện sự uy nghi, hoành
tráng của nhà trai trong ngày đại hỷ của gia đình.
Với dân tộc Phù Lá, tiếng kèn là biểu tượng
cho sự thiêng liêng không thể thiếu trong một đám cưới, bởi họ quan niệm hạnh
phúc lứa đôi cũng giống như tiếng kèn, phải có cặp thì khi ngân lên mới tạo nên
sự đồng điệu, xúc cảm trong lòng người. Nhưng điều đặc biệt diễn ra đám cưới
này là lối hát kể - một trong những bản sắc văn hóa truyền thống của cộng đồng
người Phù Lá.
Hát kể là thể loại độc đáo trong kho tàng
văn học dân gian của dân tộc Phù Lá và được truyền từ đời này sang đời khác.
Theo quan niệm của họ, chu kì đời người gồm bốn giai đoạn: sinh ra, trưởng
thành, xây dựng gia đình và già yếu rồi chết. Mỗi mốc thời gian bắt đầu một chu
kì đều gắn với nhiều lễ hội đặc trưng mang ý nghĩa khác nhau và không thể thiếu
hát kể - hình thức truyền tải câu nói mang giai điệu với giá trị nhân văn sâu sắc.
Tiếng
hát gửi gắm yêu thương
Hình thức hát kể trong đám cưới của người
Phù Lá bắt đầu khi ông mối, đại diện cho nhà trai hát tuyên bố lí do đến nhà
gái: “Hôm nay tôi đại diện cho nhà trai, cân gạo đã đủ cân, cân lợn đúng đủ lợn,
gà cũng đã đủ đôi, thịt cũng đã đủ ống, rượu đủ lít, bánh đủ gánh,… Đề nghị bên
nhà gái nhẹ tay bưng lễ vật”. Nhà gái vui mừng cho người ra nhận lễ vật, khai
tiệc tiếp đãi bà con dân bản để chúc mừng hạnh phúc cô dâu chú rể. Mâm cỗ sung
túc với đầy đủ thịt rượu, bánh dày cho cả bản như một bữa cơm gia đình đầy thân
mật. Sau khi nhà gái đặt mâm cỗ cúng lên bàn thờ, giọng ca truyền cảm của ông mối
lại cất lên: “Xin phép ông bà, tổ tiên, cho cháu được tách khỏi bàn thờ này,
xin được rút tên khỏi nhà này để về nhà chồng. Cầu tổ tiên ban nhiều may mắn
cho các cháu, cháu qua đò gặp đò, qua đường gặp người tốt giúp, qua làng được
làng yêu thương”. Những câu hát kể của ông mối đại diện lời muốn nói của gia
đình hai bên, người dân trong bản quây quần chăm chú lắng nghe như để chứng nhận
ngày bén duyên cho đôi trai gái. Người Phù Lá là vậy, lời ca tiếng hát của họ vừa
là ngôn ngữ giao tiếp, vừa là cách họ bày tỏ tình cảm, gửi gắm yêu thương, tự tạo
niềm vui cho bản thân. Tiếng hát kết hợp với tiếng kèn, tiếng trống da trâu,
sáo mũi vang lên rộn ràng, náo nhiệt. Trong trang phục váy xòe thêu hoa văn,
chiếc áo đính cườm đặc trưng, nét mặt của cô dâu chú rể toát lên vẻ rạng rỡ,
tươi vui trong ngày hạnh phúc.
Trước giờ đưa dâu, bố mẹ cô gái hát kể dặn
dò con gái khi về nhà chồng: “Con gái của ta ơi, con về nhà chồng chịu khó nhé.
Hôm nay bạn bè, anh em đến để mừng cho con về nhà chồng đấy”. Tiếng hát của đấng sinh thành cất lên chan chứa
yêu thương, trách nhiệm và sự xúc động vì sắp phải xa con. Đáp lại tình cảm mẹ
cha, cô dâu khóc thật to, tiếng hát đầy nghẹn ngào, da diết: “Hôm nay con xin
phép về nhà chồng, bố mẹ đừng nhớ con. Con cũng lo làm ăn sao cho giàu có bằng
chị bằng em, như mọi người trong bản”. Không khí nhà gái lúc này trầm xuống, tiếng
kèn cũng dịu dàng, sâu lắng hơn, khuôn mặt mọi người trầm ngâm như đang suy tư
điều gì.
Nhà trai, nhà gái giằng co kéo cô dâu
Sau
khi cô dâu cúi sát đất lạy bố mẹ 3 lạy, nhà trai đưa cô dâu bước ra cửa, lúc
này họ hàng nhà gái liền chạy đến kéo cô dâu lại, nhà trai tranh kéo cô dâu đi,
hai bên giả vờ giằng co và cuối cùng nhà gái phải thua để cô dâu bước ra khỏi cửa.
Theo người Phù Lá, đó là hành động bày tỏ sự lưu luyến tiễn cô dâu về nhà chồng. Ra đến sân, bố mẹ nhà gái chạy lại hát:
“Con chim đi xây tổ phải có rơm có rác, con trâu phải có cày, con người phải có
của cải” và tặng con gái của hồi môn. Cùng lúc đó, họ hàng nhà gái bắt đầu hát
tiễn đưa dâu với ý “chê bai” nhà trai: “Lợn nhà trai bé bằng con chuột, bánh
nhà trai bé bằng ngón tay, rượu nhạt như nước lã…”. Nhà trai nghe xong liền hát
đối đáp lại:”Họ nhà trai chúng tôi cần lễ thì đã mang đủ lễ vật đến, ông bà đừng
trách nữa”. Những câu hát hai bên gia đình dù chỉ là nghi lễ nhưng đã tạo nên
không khí lúc sôi nổi, rộn rã, khi trầm xuống đầy tình tự, quyến luyến trong lễ
cưới và gây ấn tượng mạnh với những ai lần đầu chứng kiến.
Khi rước dâu đến cửa nhà trai, đội kèn phải
đứng trước ngưỡng cửa để cô dâu làm lễ trong sân rồi mới bước vào nhà. Hai người
thổi kèn dàn ra hai bên để cô dâu, chú rể thực hiện nghi lễ trước bàn thờ tổ
tiên nhà chồng trong sự thiêng liêng, trang trọng. Tiếng kèn trở nên dồn dập,
da diết hơn, khiến cho người tham dự trào dâng cảm xúc. Từ đây, đôi trai gái
Phù Lá chính thức trở thành vợ chồng trước sự chứng kiến của toàn thể họ hàng
và bà con trong thôn bản. Mọi người trong bản tổ chức tiệc rượu và nhảy múa vui
vẻ ở nhà trai đến tận đêm khuya.
Phạm
Minh Hoàng (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét