Nhớ chiếc bánh ngô mùa thu (Hàng Y Lan)

Bánh ngô chín, xếp vào chiếc điã tỏa hương thơm rất lạ.

"Đến với gia đình người H’Mông ở đây đúng dịp làm bánh ngô, bạn sẽ được thưởng thức bánh ngô nếp nướng và bánh ngô tẻ vùi tro. Một lần thưởng thức sẽ không bao giờ quên mùi vị ngọt ngào, dân dã nhưng ấm tình người của đồng bào H’Mông nơi đây."

Vào mùa thu, theo con đường 6 lên Tây Bắc, ta sẽ gặp bạt ngàn những cánh đồng mía, vườn cam xanh tốt. Màu xanh đến từ những cơn mưa mát rượi và bàn tay săn sóc cần mẫn của những cô gái miền sơn cước. Lên tới đất Mai Châu sẽ là màu xanh của những đồi ngô tiếp nối.
Trên con đường mòn rẽ vào bản vắng, những em bé H’Mông địu em lên nương với mẹ. Gặp khách lạ chỉ biết nói câu “chi pâu” (không biết). Lại có những bà cụ nhoẻn miệng cười. Nụ cười đôn hậu như một ấn tượng khó phai mờ trong lòng du khách.

Mùa thu ở miền đất này người dân còn làm một loại bánh làm từ chính những bắp ngô chắc mẩy thật độc đáo. Chiếc bánh gắn với bao kỉ niệm của tuổi thơ với những câu chuyện của bà về một thời chưa xa nhưng đã có lúc chìm sâu trong kí ức.

Bánh ngô là một trong những món ăn có từ lâu đời của người H’Mông. Tuy nhiên để được thưởng thức nó lại khá hiếm hoi bởi mỗi năm bà con chỉ làm thứ bánh này một lần. Cách chế biến lại cầu kì chẳng kém chuyện dệt áo váy của cô gái H’Mông nên không phải ai cũng có duyên được thưởng thức.

Nguyên liệu làm bánh ngô thật đơn giản. Có hai loại bánh: bánh ngô nếp và bánh ngô tẻ. Bánh ngô nếp làm từ ngô nếp trắng hoặc ngô nếp tím. Bánh ngô tẻ làm bằng ngô tẻ trắng hoặc ngô tẻ vàng. Nhưng ngô tẻ vàng vẫn được ưa chuộng hơn. Nếu như bánh ngô nếp gói bằng lá chuối thì bánh ngô tẻ lại gói bằng chính lớp áo của bắp ngô. Tuy dịp này nhà nhà đều làm bánh ngô nhưng không phải ai cũng biết cách chọn ngô để làm bánh ngon. Ngay như năm chị em nhà tôi, mùa thu nào cũng được thưởng thức món ăn này thế mà vẫn chưa ai thuần thục công việc này.

Nhớ những ngày còn bé, theo bước chân bà vào bãi ngô, tôi nghe bà dặn dò: Người làm bánh ngô nếp khi vào vườn phải chọn được những bắp ngô ở độ mà những bẹ lá ngoài cùng đã bắt đầu lốm đốm vàng. Để khi bóc sạch bẹ ngô, lấy móng tay ấn vào hạt đã gần khô chỉ còn ít nước trong tim ngô là ngon nhất. Còn nếu cháu chọn ngô vừa độ chín như vẫn ngô ta hay luộc thì bánh sẽ nhão, ăn mất ngon. Còn nếu lựa ngô quá già bánh sẽ khô.

Ngô tẻ do chính tay người H’Mông trồng trên đồi cao là nguyên liệu làm ra mèn mén

Khi chọn ngô, tôi nhớ bà thường lột bỏ phần bẹ ngô, râu ngô. Hạt ngô sau khi được say nhuyễn thành bột tựa như người ta nhào bột nếp làm bánh. Vào các bản người H’Mông dịp ấy, ta chỉ thấy tiếng xay ngô ù ù như mỗi khi bà con dưới xuôi được mùa lúa. Việc xay ngô bằng cối đá bao giờ cũng giữ được hương vị hơn dùng máy say hiện đại. Bởi thế, dẫu vất vả nhưng các bà, các mẹ vẫn mải miết với công việc của mình. Khi bột đã xay xong, mấy chị em tôi học theo bà cách nặn bột thật khéo để bánh được tròn, đẹp như chiếc bánh rán vừa vặn để bánh mau chín. Tàu lá chuối xanh ngoài vườn được dọc thành những mảnh lớn gấp 3 lần chiếc bánh đã nặn. Đặt chiếc bánh nằm giữa mảnh lá, gấp phần lá thừa ở hai bên vào giữa và gấp tiếp lá thừa từ dưới lên chỉ để hở phần trên chiếc bánh.

Bánh được xếp vào nồi hấp cũng phải khéo để không bị chồng lên nhau như kiểu mẹ địu con mà phải xếp chéo, tạo ra khoảng trống cho hơi bốc lên để bánh không bị sống. 

Khi đến đây thì sự chờ đợi để thưởng thức bánh trong 6 giờ đồng hồ là những tiếng cười giòn tan của mọi người trong gia đình.

Với bánh bông ngô tẻ thì cách chọn bắp có khác một chút. Phải là những bắp ngô vừa ở độ chín để luộc lên ăn được là đẹp nhất. Nhưng vì ngô tẻ chọn làm bánh còn non nên bột rất nhuyễn. Bà dặn chúng tôi không dùng tay nặn được mà phải dùng muôi múc bột vào bẹ lá ngô đã chuẩn bị và gói thành hình tam giác đều. Bẹ lá ngô lấy từ chính những bắp ngô chọn làm bánh. Bởi thế, từ khi chọn bắp ngô bà đã phải để nguyên bắp và lấy dao sắc cứa vòng tròn quanh bắp ngô để tạo ra những bẹ ngô dài khoảng 10cm trở lên. Khi gói xong cách xếp bánh để hấp cũng giống như bánh ngô nếp. Bánh chín được xếp vào nong nia hoặc rổ rá tỏa hương thơm rất lạ. Khi ăn bánh ngô nếp có thể rót một ít mật ong ra bát để chấm.

Bánh ngô trong trí nhớ của các bà, các mẹ là những kí ức không thể quên. Vì bánh chính là món ăn thay cơm khi thời tiền chiến. Chiếc bánh ngô gói vội gửi cho người cán bộ trong rừng, làm ấm lòng người du kích trong đêm trực chiến…

Mỗi lần làm bánh lại được nghe người già kể lại câu chuyện về một thời đã qua với bao buồn vui nhưng lắng đọng bao điều ý nhị. Còn với chúng tôi, thế hệ trẻ được sinh ra và lớn lên trong thời bình, bánh ngô là quê hương, là nỗi nhớ mỗi dịp tháng bảy. Đến với gia đình người H’Mông ở đây đúng dịp làm bánh ngô, bạn sẽ được thưởng thức bánh ngô nếp nướng và bánh ngô tẻ vùi tro. Một lần thưởng thức sẽ không bao giờ quên mùi vị ngọt ngào, dân dã nhưng ấm tình người của đồng bào H’Mông nơi đây.

Hàng Y Lan