Phú Thiện là vùng đất ẩn chứa nhiều giai
thoại về những Pơtao được biết đến với sức mạnh siêu nhiên có thể hô mưa, gọi
gió.
Trong màn sương huyền thoại ấy, chúng tôi
đã đến đây để tìm hiểu về một Pơtao mà người Jrai thường gọi là Pơtao Angin
("Vua gió")…
Ông là Siu Bam hay còn gọi là Ơi Bam-Pơtao
Angin (SN 1920, tại xã Chư A Thai, Gia Lai-Kon Tum (cũ), mất năm 1988), được
dân làng tôn làm Pơtao vào năm 1969, là “Vua gió” đời thứ 5 ở Plei Măng, cũng
là vị “Vua gió” cuối cùng.
Huyền bí về Pơtao Angin
Tháng 12, Phú Thiện vẫn nắng gắt sau những
cơn mưa cuối mùa, trời vẫn xanh trong. Chúng tôi đến Plei Măng, nơi đã từng một
thời Siu Bam “làm vua”. Men theo con đường nhỏ đã được bê tông hóa theo chương
trình nông thôn mới để vào làng; căn nhà sàn của vị “Vua gió” ngày ấy vẫn còn sừng
sững sau bao nhiêu mùa mưa nắng. Đó là một căn nhà sàn nhỏ thường thấy của đồng
bào Jrai trên vùng đất này.
Do đã hẹn trước nên bà Ksor H’Nhriu là con
gái của Pơtao Angin-Ơi Ban đã ra đón chúng tôi ngay từ đầu cổng. Vừa bước vào
nhà, chưa kịp mời nước khách xa, bà Ksor H’Nhriu đã gọi đứa cháu gái mang những
kỷ vật của Pơtao Angin cho chúng tôi xem và kể lại những câu chuyện huyền bí về
ông.
Theo lời của bà Ksor H’Nhriu, năm 1969 vị
“Vua gió” đời thứ tư là Siu Ba từ giã cõi trần, người Jrai ở Plei Rơ Bai đã chọn
Siu Bam “kế vị”. Các già làng cho rằng Siu Bam là người được Yàng yêu thích,
nên được lên làm Pơtao để giúp dân làng cầu mưa, gọi gió và cúng cho người ốm,
người điên cũng như những lúc mùa màng thất bát. Bà cũng không biết vì sao người
Jrai ở đây gọi là Pơtao Angin.
Nhưng khác với các bậc Pơtao mang yếu tố
thần quyền ở Tây Nguyên như “Vua lửa”, “Vua nước”, đã lên làm Pơtao Angin thì
không được cưỡi voi, cưỡi ngựa hay đi xe mà chỉ đi bộ, vì đi các phương tiện sẽ
có gió cuốn theo mưa bão.
Bà kể rằng, năm 1971, đứa cháu trai của bà
Siu Bót mời Pơtao Angin đi dự một phiên xét xử ở Plei Blrok. Do mặt trời đã lên
quá đỉnh núi, nên cháu trai bà giục ông lên xe để chở đi cho kịp giờ. Chiếc xe
lăn bánh được chừng vài trăm mét, bỗng dưng trời đang nắng gắt chuyển tối sầm,
mây đen ùn ùn kéo đến, trời nổi gió cuốn theo bụi mù làm chiếc xe chao đảo lao
vào vệ đường rồi gãy đôi.
Bà Ksor H’Nhriu cũng được nghe các già
làng kể lại rằng: Vào khoảng năm 1980, Ơi Bam đi ăn nhà mả ở Plei Tơmul, khi
ché rượu cần vừa mới được mở ra, Ơi Bam thấy Ơi Aluynh (Pơtao Pui đời thứ 14)
đi ngang qua liền mời vào cùng uống rượu. Khi hai Ơi vừa giáp mặt nhau, bỗng một
cơn gió lốc từ đâu kéo đến cuốn bay cả căn lều mà Ơi Bam và Ơi Luynh đang ngồi…
Một biểu tượng bị thất truyền
Năm đó, trời Plei Măng nắng to, mọi con
sông, con suối quanh làng đều khô cạn, cây cối héo khô. Người Jrai phải vào rừng
chặt ống tre, ống trúc để chắt từng giọt nước. Không chịu nổi cái nắng, cái
khát, dân làng khiêng nào heo, gà, rượu ghè… đến để xin Pơtao Angin cầu mưa cứu
giúp dân làng...
Lễ vật cầu mưa gồm một con gà, một ghè rượu
lớn, một chén đồng và một đĩa lớn đựng thịt heo được đặt trên đàn dựng ở gò đất
trống đầu làng. "Vua gió" trong bộ lễ phục màu trắng cùng hai trợ lý
là Siu Ma Sâm và Siu Blơl và 5 người già trong làng bắt đầu làm lễ. Cả ngày hôm
đó, dân làng phải bỏ hết công việc nương rẫy, chỉ ở nhà khua chiêng, đánh trống
để phục lễ gọi gió, cầu mưa. Sau khi đọc lời khấn, “Vua gió” đưa gươm báu chỉ về
tứ phía để mời các thần về dự lễ và cho gió, cho mưa giúp dân làng qua cơn khô
hạn.
Thật kỳ diệu, sau khi dứt lời khấn cầu,
gió thốc lên từng cơn, mây đen ùn ùn kéo đến, dông tố nổi lên rồi mưa như trút
nước. Người dân Plei Măng chỉ biết hướng về phía Pơtao Angin lập đàn cầu gió, cầu
mưa mà cúi lạy… Sau lần đó, "Vua gió" còn được dân làng ở mãi tận
Krông Pa mời về làm lễ giúp dân gọi gió, cầu mưa và cứu chữa cho người ốm, người
điên khỏi bệnh…
Bà Ksor H’Nhriu lại kể rằng: Sau khi Pơtao
Angin cuối cùng qua đời, đáng lẽ ra phải được chôn riêng theo nghi lễ của một bậc
Pơtao. Thể theo ước nguyện của ông khi mất được chôn chung với vợ và cũng làm lễ
Pơthi (bỏ mả), dân làng đã làm đúng như vậy. Từ đó dân làng cũng không chọn ai
lên làm vua nữa, nên biểu tượng “Vua gió” đến đời thứ 5 đã bị thất truyền.
Cũng
do quy ước khi lên làm Pơtao thì
không có ruộng đất, nên cuộc sống của “Vua gió” cũng nghèo như bao nhiêu người Jrai trên mảnh đất này. Tài sản
mà “Vua gió” để lại trước lúc từ giã cõi trần chỉ có những vật dụng dùng trong
những lần làm nghi lễ cúng cầu gió, cầu mưa gồm: Một bát đồng, một đĩa lớn, một
nồi đồng, hai ghè rượu lớn, ba chiêng đồng, ba lục lạc tròn.
Trước đây, các vật dụng nghi lễ này đã mất
đi một nồi đồng và ba lục lạc tròn. Bây giờ, chỉ còn chiếc chén đồng và hai ghè
rượu cổ là những gì còn lại của vị “Vua gió” cuối cùng mà “hậu duệ” của ông còn
gìn giữ. Còn chuyện về thanh gươm, tuyệt nhiên bà Ksor H’Nhriu không kể vì sợ
loạn thần và hiện tại thanh gươm cũng đã bị mất...
Dù đã từng trong dòng tộc của Pơtao Angin,
nhưng đến nay đời sống của “hậu duệ” của ông cũng bình thường như bao nhiêu người
dân Jrai trên mảnh đất này. Họ không còn nghèo đói, cuộc sống đã khấm khá hơn
nhờ biết chăm chỉ làm ăn. Trong số họ, có người làm công an xã, có người đang
theo học đại học… Những câu chuyện về “Vua gió” chỉ còn là hoài niệm đang phai
dần theo dòng chảy của thời gian.
Triệu
Thị Bắc (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét