Dân tộc Ê Đê (Hoàng Thị Vinh)

Cửa nhà sàn của người Ê Đê

Dân tộc Ê-đê có gần 40 vạn người, sống tập trung chủ yếu ở tỉnh Đắk Lắk và một phần ở các huyện phía tây hai tỉnh Khánh Hòa, Phú Yên. Người Ê-đê có các tên gọi khác là Ănăk Êđê, Rađê, Êđê – Egar, Đê. Người Ê-đê có tới 17 nhóm địa phương. Tiếng nói người Ê-đê thuộc hệ ngôn ngữ Nam Đảo.

Trước đây, người Ê-đê làm nương rẫy là chính, một số ít làm ruộng nước. Ngày nay, hầu heat đồng bào đã canh tác trồng các loại cây đặc sản, cây công nghiệp như cao su, hồ tiêu, đặc biệt là cây cà phê nên nhiều hộ đã có cuộc sống giàu có và khá giả.

Cà phê là cây xóa đói giảm nghèo của đồng bào  Ê Đê

Ngoài trồng trọt, đồng bào còn chú ý phát triển chăn nuôi. Người Ê-đê có truyền thống sống trong những ngôi nhà sàn dài, nhiều thế hệ. Gia đình càng đông người sẵn của, nhà càng dài, có nhà dài tới cả trăm mét. Nhà được làm bằng gỗ, tre, lợp mái tranh. Những năm gần đây nhiều nhà dài đã tách hộ và lợp tôn, lợp ngói. Nhà sàn dài truyền thống của người Ê-đê có 2 cửa ở hai đầu hồi, cửa chính nhìn về hướng Nam, cửa còn lại trông về hướng Bắc. Không gian trong nhà chia làm hai phần dọc theo chiều dài của nhà, phần sinh hoạt chung nằm ở phía cửa chính của ngôi nhà và cũng là nơi ngủ của con trai chưa vợ, phần còn lại chủ yếu làm bếp nấu ăn và ngăn thành các buồng ngủ cho các cặp vợ chồng.

Dây thừng được làm băng da trâu dùng để bắt voi

Trong gia đình Ê-đê, chủ nhà là phụ nữ, theo chế độ mẫu hệ, con cái mang họ mẹ, con trai không được hưởng thừa kế. Đàn ông cư trú trong nhà vợ. Y phục cổ truyền của người Ê-đê thường dùng là màu chàm. Đàn ông đóng khố, người khá giả mặc áo có mảng hoa văn đỏ trên ngực. Phụ nữ mặc váy dài có hoa văn ở vùng gấu, sát dưới eo, mặc áo chui đầu, trang trí hoa văn sặc sỡ ở phần vai và cổ. Phụ nữ Ê-đê giỏi trồng bông, dệt vải, ưa dùng các đồ trang sức bằng bạc, đồng, hạt cườm. Trước kia, người Ê-đê có tục cà răng nhưng lớp trẻ ngày nay không cà răng nữa. Người Ê-đê có nhiều thần linh nên trong cuộc sống thực hiện nhiều kiêng cữ, nghi lễ cúng bái. Người Ê-đê có đời sống văn hóa khá phong phú. Đồng bào yêu ca hát và thích tấu nhạc.

Voi là động vật gần gũi với người Ê đê ở Tây Nguyên

Nhạc cụ của người Ê-đê có hàng chục loại, nhưng tiêu biểu nhất là cồng, chiêng kèm theo trống cái. Âm thanh cồng chiêng luôn gắn liền với cuộc sống của người Ê-đê. Kho tàng văn học truyền miệng với nhiều thể loại như than thoại, ca dao, tục ngữ, đặc biệt là những truyện cổ dài mang đậm chất sử thi, còn gọi là trường ca, như trường ca Đam San, trường ca Đam Kteh Mlan... ngợi ca tình yêu đôi lứa, những nhân vật anh hùng cũng như khát vọng về cuộc sống tốt đẹp hơn.

 Hoàng Thị Vinh (sưu tầm)