Phong Tục lập làng của dân tộc Chứt (Diễm Hương )

Theo quan niệm cổ xưa của người Mày, nơi ở của họ phải như tổ chim đại bàng hùng vĩ, bao quanh bởi những dãy núi cao...

Đối với người Mày, việc chọn đất lập làng có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự tồn tại hay suy vong của cộng đồng, vì vậy, họ luôn coi trọng việc chọn đất lập làng.

Trong cộng đồng người Mày vẫn lưu truyền những câu chuyện về địa thế của đất lập làng. Chuyện kể rằng: thời thượng cổ, người Mày và anh em khác ở bóng núi Giăng Màn thường bị các tộc người lạ vây đánh. Họ thoắt ẩn, thoắt hiện, đánh đuổi người Mày, người Khùa… chạy từ núi này sang núi nọ. Một hôm, thần núi Ku Lôông báo mộng, bày cách cho người Mày chống lại những bộ tộc xâm chiếm. Thần phán muốn thắng giặc thì phải chọn ngọn đồi độc lập giữa thung lũng, biến nó thành pháo đài để chiến đấu. “Thần còn chỉ cho chúng tôi cái cây có chất độc, cách làm ná, cung tên tẩm độc, cách lấy ong rừng đánh đuổi kẻ thù, đặc biệt là kỹ thuật bẫy lao, bẫy chông ba khía. Từ đó, người Mày đã đứng lên đánh bại kẻ thù, trở thành chiến binh vĩ đại của những bản làng khác nên đặc ân ở trên ngọn đồi hùng vĩ, cao nhất." Cũng từ đó, người Mày đã cho rằng: Thần núi định đoạt số phận của tộc người mình là chiến đấu vầ bảo vệ các tộc người khác. Nên người Mày chọn những thế đất lập làng đặc biệt.

Sau khi có quyết định lập làng. Già làng sẽ giao nhiệm vị cho các "chiến binh" đi tìm đất. (Chiến binh là những thanh niên trong làng được công nhận sau những thử thách đơn sơ nhưng đầy thách thức trong lễ trưởng thành.)

Vùng đất họ phải chọn là chọn những quả đồi cao giữa tứ bề núi dựng đứng. Có mô đất đẹp, thoát được cảnh lở đất, nơi đó phải gần một nguồn nước ở phía cao như từ trên trời chảy xuống. Đồng thời, nơi ở mới phải từng là đất có chim đại bàng tung cánh! Với họ, dó mới thật sụ là vùng đất thiêng, nơi giúp họ đủ sức quan sát như mắt chim đại bàng về cách tìm kiếm các sản vật hay thú rừng để vạch lối đi săn. Quả đồi đó cũng như pháo đài để họ cố kết chống lại dã thú hay những bộ tộc khác muốn đánh chiếm, xâm lấn.

Với người Mày, một vùng đất như vậy mới xứng đáng cho vị trí và nhiệm vụ mà họ đang gánh vác. Người Mày luôn coi trọng việc chọn đất và coi đó là một việc làm thiêng liêng. 

Diễm Hương (sưu tầm