Ngắm bắn.
Săn
bắt là một hình thái kinh tế quan trọng của nhân loại cách nay khoảng 1 vạn
năm. Hiện nay, một số tộc người trên thế giới vẫn duy trì duy trì hoạt động săn
bắt như là một kế mưu sinh hữu hiệu
nhằm đảm bảo nhu cầu lương thực thực phẩm hàng ngày, trong đó có người La Hủ và
các phong tục về săn bắt cho đến nay vẫn là một sắc thái văn hóa điển hình
của tộc người này.
Nếu như ở hầu hết các dân tộc thiểu số
khác, hoạt động săn bắt chỉ diễn ra vào dịp nông nhàn hay khi mùa màng sắp được
thu hoạch thì với người La Hủ, hoạt động này diễn ra thường xuyên hơn. Các hình
thức săn bắt của họ đơn giản, công cụ săn bắt thô sơ gồm có nỏ (khạ), súng kíp
(chủ) và các loại cạm bẫy (va) như bẫy dúi (khẹ chô va), bẫy gấu (bô chô va), bẫy
kẹp (va nhú), bẫy cần thắt (ha cà má va), bẫy sập (ka va), bẫy thắt (va nhúc),
bẫy chuồng (mộ khố va), bẫy lao (gô va)… Bộ công cụ săn bắt tuy thô sơ như khá
phong phú về chủng loại cho thấy vai trò của săn bắt trong đời sống người La Hủ.
Có thể nói, với kỹ thuật sản xuất lạc hậu, khả năng chinh phục tự nhiên còn hạn
chế; nhưng do sống ở nơi rừng còn tương đối nhiều, muông thú chưa bị cạn kiệt
nên việc săn bắt của người La Hủ còn được duy trì ở mức cao và các sản phẩm thu
được từ săn bắt vẫn chiếm tỷ trọng khá trong tổng thu nhập của nhiều gia đình.
Săn bắt của người La Hủ là hoạt động của
các cá nhân đơn lẻ. Trong ngôn ngữ La Hủ, cụm từ Gạ pố (Đuổi bắn) được dùng để
chỉ hoạt động săn bắt nói chung. Người săn mang theo súng đạn, dao và chó săn
(nếu có) rời nhà vào lúc 5 – 6 giờ chiều, rình săn chim, gà rừng. Những đêm
không trăng, họ đi rình săn hươu, nai vào khoảng 9 – 10 giờ sáng ở những nơi
hươu thường đến ăn quả rừng hoặc ở những nơi có nguồn nước mặn. Trong nhiều trường
hợp, sau khi bắn con thú bị thương bỏ chạy vào rừng sâu, người săn phải lần
theo vết máu có khi tới vài ngày sau mới tìm thấy xác thú đã chết do mất máu.
Khi đi săn, người ta phải kiêng không nói là đi săn vì sợ “xúi quẩy”, sợ muông
thú “thấy động” sẽ bỏ chạy hết. Ghi nhận từ điền dã cho thấy trong cộng đồng
người La Hủ trước đây có ông Vàng Gô Chơ (mất năm 1970) ở bản Xà Hồ, xã Pa Ủ là
một thợ săn giỏi, được cộng đồng thừa nhận là người bắn súng và nỏ rất tài. Mỗi
khi đi săn ông đều kẹp nỏ vào nách và súng thì cầm ở tay. Khi vào rừng, ông gặp
con thú nào mà phải dùng súng thì ông dùng súng, còn gặp con nào chỉ cần dùng nỏ
thì ông dùng nỏ để tiết kiệm đạn và thuốc nổ.
- Săn bẫy là hình thức săn phổ biến của
người La Hủ trong quá khứ. Hầu hết nam giới đều rất thành thạo trong việc làm
các loại bẫy và thường xuyên đặt bẫy ở những nơi chim, thú thường hay đi qua. Đặc
biệt là xung quanh bản và nương rẫy. Cách săn này có ưu điểm là không tốn nhiều
thời gian, công sức mà vẫn có thể săn được chim, thú hàng ngày.
Người La Hủ ít săn vây, chỉ khi ai đó bất
chợt phát hiện được một con thú lớn về gần bản thì người ta mới tổ chức vây đuổi.
Đối tượng săn vây chủ yếu là các con thú lớn như gấu, lợn rừng, hươu, nai, sơn
dương.v.v… Khí cụ dùng trong các cuộc săn vây là súng kíp, nỏ và chó săn. Vào
cuộc săn, ngay khi phát hiện ra con mồi, người ta bố trí các tay súng thiện xạ
thành vòng vây dưới sự chỉ huy của một người giàu kinh nghiệm. Số người còn lại
cũng được chỉ huy bởi một người giàu kinh nghiệm khác lùa chó săn đi sâu vào rừng,
theo dấu vết của con thú. Tìm được thú, người ta hò hét, hù dọa, điều khiển chó
săn dồn thú về phía có vòng vây của tốp thiện xạ phục sẵn và các tay súng sẽ hạ
gục con thú.
Lần theo vết thú.
Thú bắn được ở đâu sẽ chia phần ở đó. Với
mỗi con mồi săn bắt được, người phát hiện thú được hưởng cái đầu và 4 cái chân,
nửa bộ lòng và một đùi sau. Nếu thú bắn được là con hổ thì người phát hiện thú
được thêm bộ da và bộ xương. Nếu thú bắn được là con gấu thì người phát hiện
thú được thêm túi mật. Số còn lại của con thú được chia hai phần theo chiều dọc.
Một phần được chia đều cho những người tham gia cuộc săn. Trong phần ấy, người
ta lấy ra một miếng thịt cỡ bằng 2 ngón tay nướng chín làm phần thưởng cho người
bắn được thú ăn ngay tại chỗ. Ai được ăn miếng thịt ấy đều cảm thấy rất tự hào
và chuyện ấy sẽ được kể lại với các thành viên trong bản trong bữa liên hoan
sau đó. Sau khi chia đều số thịt ở phần nửa cho những thành viên tham gia cuộc
săn, bao gồm cả chó săn. Phần nửa số thịt còn lại của con thú sẽ được mang về bản
và chia đều cho các gia đình trong bản.
Sau cuộc săn vây, cả bản diễn ra tiệc rượu
liên hoan mừng bắn được thú lớn. Rượu thịt trong cuộc liên hoan do các gia đình
cùng đóng góp. Trong bữa liên hoan, người ta kể cho nhau nghe về diễn biến cuộc
săn, tôn vinh người đã bắn được thú.
Quang Huynh (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét