Một cô gái Thái đẹp bên bờ ao tại Sơn La
Dân tộc Thái còn có những tên gọi khác nhau là Tay, ngoài
ra còn chia làm nhiều nhóm như Táy Đăm, Táy Khao,Tay Mười, Tay Thanh, Hàng Tổng,
Pu Thay, Thổ Đà Bắc. Tiếng Thái thuộc hệ ngôn ngữ Tay-Thái.
Các dòng họ chủ yếu của người Thái là: Hà, Phạm, Lang, Lò,
Vi, Đinh .. Người Thái ở Thanh Hóa có 2 nhánh là: Thái Trắng (Tay Dọ) và Thái
Đen (Tay Đăm). Dân tộc Thái Đen chiếm đa số, sống tập trung tại Bản Na xã Viêng
Lán, Huyện Yên Châu và xã Chiếng Pấc, huyện Thuận Châu, Quỳnh Nhai, Mai
Sơn, Mường La, Phù Yên, Bắc Yên, Sông Mã, Mộc
Châu, Sốp Cộp, Vân Hồ, tỉnh Sơn La.
Trải qua các cuộc thiên di trong lịch sử, dân tộc Thái có mặt
ở Việt Nam từ hàng ngàn năm trước, họ có nhiều Kinh nghiệm đắp phai, đào mương, dựng cọn, bắc
máng lấy nước làm ruộng nên trong dân gian thường truyền câu ca "Xá ăn
theo lửa, Thái ăn theo nước". Canh tác lúa nước là hoạt động sản xuất
chính của người Thái, lúa gạo là nguồn lương thực chính, đặc biệt là lúa nếp.
Tuy nhiên dân tộc Thái cũng làm nương để trồng lúa, ngô, lạc, vừng… và nhiều thứ
cây trồng khác. Từng Gia đình còn chăn nuôi gia
súc, gia cầm, đan lát, trồng bông, nuôi tằm để dệt vải, một số nơi còn làm đồ gốm…
Sản phẩm nổi tiếng của người Thái là vải thổ
cẩm với những nét
hoa văn độc đáo sắc màu rực rỡ, bền đẹp.
Cơm Lam của dân tộc Thái
đem tại Sơn La
Trang phục truyền thống, nam giới mặc quần áo thổ cẩm màu chàm xanh hoặc chàm đen, nhưng vài
chục năm gần đây nam giới đã chuyển sang mặc âu phục là chủ yếu. Phụ nữ Thái hiện
nay vẫn gắn bó với trang phục truyền thống: áo cỏn màu trắng, xanh hoặc đen bó
sát thân với hàng khuy bạc trắng, váy dài đen quấn suông hoặc được thêu viền
hoa văn ở gấu. Cùng với váy, áo phụ nữ Thái Đen còn có chiếc khăn Piêu thêu hoa
văn bằng nhiều loại chỉ màu rất sặc sỡ và đẹp. Đồ trang sức của phụ nữ chủ yếu
là vòng bạc, xuyến bạc đeo ở cổ và tay; hoa tai bằng bạc hoặc vàng.
Bản mường Thái thường định cư gần nguồn nước, mỗi bản có từ
vài chục đến hơn trăm nóc nhà kề bên nhau, người Thái ở nhà sàn, kết cấu bằng gỗ,
với những hàng cột gỗ vuông hoặc tròn được kê đá, sàn cao, lợp lá cọ hoặc ngói.
Mỗi nhà tùy theo gia cảnh mà dựng 3 gian hoặc 5 gian. Người Thái Đen làm nhà
thường tạo mái hình mai rùa, trang trí trên hai đầu nóc nhà bằng khau cút theo
phong tục xưa truyền lại. Trong hôn nhân gia đình, hiện vẫn còn duy trì tục ở rể,
vài năm sau, khi đôi vợ chồng có con mới về nhà chồng sinh sống rồi sau đó tách
hộ ra ở riêng.
"Xào tay đằm xương bók bàn đón
Ai mặc nọng mặc cá bók bàn ai nơ"
Dịch:
Em gái Thái như hoa ban trắng
Anh yêu em xin yêu cả hoa ban nhé anh...
Kiêng kỵ theo từng dòng họ.
Dân tộc Thái có quan niệm đa thần và giữ tục cúng tổ tiên.
Do đời sống gắn liền với sản xuất nông nghiệp nên có tục lấy nước đêm Giao Thừa,
lễ hội đón tiếng sấm năm mới và một số lễ hội cầu mùa khác. Đối với người chết,
họ quan niệm là tiếp tục "sống" ở thế giới bên kia vì vậy đám ma là lễ
tiễn người chết về với "mường trời". Người Thái có nhiều họ, mỗi họ
có những quy định kiêng kỵ khác nhau, chẳng hạn: họ Lò kiêng không ăn thịt chim
Táng Lò, họ Quàng kiêng con hổ…
Về văn học nghệ thuật, do người Thái có chữ viết riêng nên
kho tàng văn học dân gian như truyền thuyết, ca dao, truyện thơ, văn học, dân
ca… và một số luật lệ còn được lưu giữ và truyền lại khá nguyên vẹn qua các bản
ghi chép trên giấy bản hoặc trên lá cây. Một số tác phẩm truyện thơ nổi tiếng
như "Xống chụ xon xao", "Khun Lú, Nàng ửa"… Đồng bào Thái rất
thích ca hát, đặc biệt là khắp. Khắp là lối ngâm thơ hoặc hát theo lời thơ, có
thể đệm đàn và múa. Nhiều điệu múa như múa xòe, múa sạp, múa quạt rất độc đáo họ
trình diễn vào dịp lễ hội, hạn khuống và ném còn là hai trò chơi mang nét đặc
trưng văn hóa nổi tiếng của người Thái.
Cá nướng ướp tiêu rừng hay còn gọi là "mắc khén",
ớt, tỏi, gừng, muối...
Văn hóa ẩm thực dân tộc Thái.
Một trong những đặc trưng nổi bật của dân tộc Thái là văn
hóa ẩm thực.
Dân tộc Thái ưa cái hương vị đậm đà, giàu chất dinh dưỡng của
món nướng. Món thịt trâu hoặc bò, cá, gà nướng được người Thái tẩm, ướp gia vị
rất cầu kỳ. Gia vị để ướp tiêu rừng hay còn gọi là "mắc khén", ớt, tỏi,
gừng, muối... Trước khi đem ướp với thịt, các gia vị cũng được nướng lên cho
chín, tỏa ngát mùi thơm.
Trong mâm cơm của người Thái có nhiều món ăn, mỗi món đều
có hương vị đặc trưng. Các loại thịt gia súc, gia cầm, hay thủy sản đều có thể
nướng. Thịt thái thành miếng, ướp gia vị, dùng xiên hoặc kẹp tre tươi đặt lên
than hồng; hoặc thịt băm nhỏ, bóp nhuyễn với trứng, gói lá chuối, lá dong, kẹp
lại, nướng trên than đỏ hoặc vùi tro nóng; khi chín, thịt rất thơm, ăn không
ngán.
Món cá nướng hấp dẫn bởi hương thơm của cá, vị cay của ớt.
Món "pỉnh tộp" cũng là cá nướng, nhưng thường dùng cá chép to con,
trôi, trắm... mổ lưng, để ráo nước, xoa một lớp muối rang nổ; tẩm ớt tươi nướng,
nghiền nát, mắc khén, để cá ngấm gia vị, cứng thịt lại rồi đặt lên than hồng.
Cá chín có vị thơm hấp dẫn, dùng để uống rượu quá tuyệt vời.
Sản phẩm cá được dân tộc Thái chế biến ra nhiều món ăn khác nhau, đặc trưng và hợp
khẩu vị: cá hấp trong chõ gỗ, người Thái gọi là cá mọ; món "pa giảng"
là cá hun khói.
Do đặc thù ở vùng cao, dân tộc Thái để dành cá sấy trong bếp.
Khi có khách, nhà xa chợ, chưa làm kịp món ăn thì đem cá ra nướng lại cho thơm,
rót rượu mời khách nhâm nhi. Và trong nhà bếp, người nữ chủ nhà tiếp tục chế biến
món ăn, tiếp từng món lên đãi khách. Đây là cách giữ chân khách, thể hiện sự hiếu
khách của dân tộc vùng cao. Bên cạnh các món nướng, dân tộc Thái còn có tài chế
biến gia vị để ăn với các món luộc, món hấp, hương vị chỉ cần tỏa ra mùi thơm
đem lại mọi người thưởng thức hợp khẩu.
Xôi nếp là món ăn truyền thống của dân tộc Thái. Dân tộc
Thái có phương pháp đồ xôi cách thủy bằng chõ gỗ rất kỹ thuật. Xôi chín bằng
hơi, mềm, dẻo nhưng không dính tay. Xôi được đựng vào ép khẩu hoặc giỏ cơm đậy
kín, ủ ấm, giữ cho cơm dẻo lâu. Cơm Lam là đặc sản của dân tộc Thái thường được
sử dụng vào dịp lễ, tết hay đãi khách.
Đến nương rẫy người dân tộc Thái thường mang theo ép khẩu
xôi, ăn sau giờ nghỉ ngơi trưa, mùa nào thức nấy, có ăn thổ sản của dân tộc
Thái mới biết đặc thù của măng đắng, măng ngọt, rau cải ngồng, rau dớn... chấm
với gia vị chéo, đậm đà vị cay của ớt, riềng, mặn của muối rang, hương thơm của
rau làm biết bao người phải ngẩn ngơ trước thực đơn kỳ diệu.
Mỗi nhà sàn của dân tộc Thái chứa đựng một nền văn hóa ẩm thực
quý phái, ngoài ra còn khám phá sự sống trong tình yêu thương, họ rất chân thành đầy tự hào của dân tộc
mình.
Huỳnh Tâm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét