Đôi trống đồng Lô Lô - bảo vật quốc gia

Trống đồng dân tộc Lô Lô.

Đôi trống đồng Lô Lô - một loại cổ vật đặc sắc, quý giá có từ lâu đời đã được công nhận bảo vật quốc gia. Là dân tộc có dân số thuộc loại ít ở nước ta nhưng dân tộc Lô Lô có chiều dày lịch sử và truyền thống văn hóa khá rực rỡ. Văn hóa Lô Lô có những dấu son đậm nét, tiêu biểu là trống đồng Lô Lô - một loại hiện vật tuyệt vời, hiện hữu còn tồn tại mà âm thanh rền vang của nó là tiếng nói hùng hồn của truyền thống văn hóa rực rỡ từ ngàn xưa để lại.

Trống đồng Lô Lô thường được thiết kế cao 37cm, đường kính mặt rộng 61cm, đường kính chân trống 56cm. Trống được cấu tạo tang mở, thân eo, chân choãi; có 4 quai bố trí thành 2 cặp đối xứng nhau qua trục thân. Chính giữa mặt trống là hoa văn hình ngôi sao 12 cánh. Trống được trang trí bằng nhiều loại hoa văn tiêu biểu như: đường thẳng song song hướng tâm, vòng tròn chấm, hình người hóa trang cách điệu.

Theo các nhà nghiên cứu, nếu nhìn kỹ nét hoa văn trên mặt trống đồng của người Lô Lô sẽ có nhiều điểm tương đồng với hoa văn trên bộ trang phục truyền thống của dân tộc này. Một điểm khác biệt giữa trống đồng Lô Lô với trống đồng của các dân tộc khác chính là những lỗ tròn thủng trên mặt trống.

Những cụ già người Lô Lô cho rằng, trống đồng là biểu tượng của vũ trụ, của con người và được thần linh hóa cả hình dáng lẫn tiếng nói. Xuất phát từ quan niệm bố Trời - mẹ Đất, người Lô Lô cho rằng mặt trời là trung tâm vũ trụ; chính vì vậy, hình tròn giữa mặt trống chính là mặt trời, còn những tia trống là những con mắt của trời, các vành hoa văn xung quanh trống là các hành tinh vây quanh mặt trời.

Ngày xưa, mỗi dòng họ Lô Lô thường có một bộ trống đồng dùng vào việc tang tế và gõ trống nhảy múa nhân dịp tết tháng Bảy. Mỗi bộ trống đồng Lô Lô gồm có hai chiếc: trống đực và trống cái; chiếc trống cái bao giờ cũng to hơn chiếc trống đực. Trong lễ tế trời, người Lô Lô dùng trống mồ dảnh (trống trời), lễ cúng thổ thần dùng trống po dảnh (trống ếch) và trong tang ma dùng trống múi dảnh, thắng dảnh.

Khi sử dụng trống đồng Lô Lô, người ta phải mời Thầu Chư là người trưởng dòng tộc ra cúng làm lễ xin phép tổ tiên. Đồng bào thường dùng trống cặp đôi: hai cái một lần. Khi đánh trống, người ta treo trống đực và trống cái quay mặt vào nhau. Người Lô Lô dùng củ rừng gần giống với củ chuối làm dùi đánh trống để trống khỏi bị hỏng. Tiếng trống giữ nhịp cho các điệu múa dân gian rộng rãi không phân biệt giới tính, lứa tuổi, số người.

Người Lô Lô có tới 36 điệu đánh trống. Âm hưởng trầm vang của trống đồng đã đi vào tình cảm, vào phong tục tập quán và in cả dấu ấn trong dân ca của họ. Một điều đặc biệt là không phải người Lô Lô nào cũng được đánh trống, người đánh trống phải được dòng tộc lựa chọn, đó là những người thanh niên trai tráng khỏe mạnh chưa có vợ hoặc nếu có vợ thì người vợ phải không trong thời kỳ mang thai. Sau khi trống dùng xong, bà con dân tộc Lô Lô lại bí mật đem chôn trống giấu ở một nơi kín đáo, sạch sẽ, mặt trống để xuống dưới, chân trống lên trên rồi lấp đất lên.

Trống đồng luôn được bà con dân tộc Lô Lô xem như một báu vật thiêng liêng mà cha ông truyền lại, là biểu tượng sức sống của dân tộc. Thế nhưng thời gian trôi đi, hiện trống đồng của người Lô Lô còn giữ lại rất ít.

Để bảo tồn, gìn giữ nguyên vẹn nét văn hóa truyền thống của trống đồng Lô Lô, tỉnh Hà Giang đã sưu tầm, phát hiện hàng chục chiếc trống đồng hiện đưa về trưng bày tại Bảo tàng tỉnh. Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Hà Giang phối hợp với Ủy ban Nhân dân bốn huyện trên Cao nguyên đá Đồng Văn thường xuyên tuyên truyền, vận động bà con dân tộc Lô Lô bảo vệ, gìn giữ những chiếc đồng trồng. Bên cạnh đó, khôi phục và phát triển những nghi lễ, phong tục truyền thống của đồng bào Lô Lô có sử dụng trống đồng, góp phần bảo vệ những chiếc trồng đồng, những báu vật có niên đại hàng ngàn năm tuổi cùng những vũ điệu nguyên sơ huyền thoại của dân tộc Lô Lô trên Cao nguyên đá Đồng Văn.

Năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2381/QĐ-TTg công nhận bảo vật quốc gia (đợt 4). Theo Quyết định này, 25 hiện vật, nhóm hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia, trong đó có Đôi trống đồng Lô lô (Niên đại: trống Đông Sơn nhóm D (khoảng Thế kỷ V), hiện lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Hà Giang).

So sánh với những chiếc trống đồng Lô Lô mà Bảo tàng tỉnh Hà Giang đang lưu giữ thì đôi trống đồng Lô Lô này có số lượng vòng hoa văn phong phú nhất, bên cạnh đó có vành hoa văn lạ chưa từng thấy trên các trống Đông Sơn và các trống đã phát hiện được ở Hà Giang. Đó là Tổ hợp hoa văn biến ảo (gồm hình thuyền lộn ngược, văn hình tam giác lồng, văn thổ cẩm tựa như hình nơ, văn bông lúa cách điệu).