Cô gái Thái dệt cửi. Bản Lác, Mai Châu, Hòa Bình.
Dân tộc có dân số đứng
thứ ba tại Việt Nam (Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009) nhưng chỉ chiếm
1.74% dân số cả nước, song người Thái ở Việt Nam lại có khả năng “nói chuyện” với
người dân nhiều nước trong khu vực.
Người Thái ở Thái Lan và những sắc tộc nói tiếng Thái –
Tày, Thái Kadai ( Tai – Kadai ) thấy được ở nhiều địa phương nam Trung Quốc,
phía bắc Việt Nam, Lào, Myanma. Cụ thể là các sắc tộc Tày, Nùng, Thái đen, Thái
trắng ở Việt Nam, Choang ở Quảng Tây, Thái Lự ở Xishoangbanna cổ xưa (Síp xong
bản nà – có nghĩa là 12 thửa ruộng, theo truyền thuyết đây là vùng Thái cổ sống
trên 12 khu vực ruộng đất rộng lớn, rộng bao nhiêu thì không xác định được, hiện
từng phần của 12 khu vực này đã thuộc về các quốc gia khác nhau trong vùng tiếp
giáp Vân Nam, Lai Châu, Bắc Lào, Bắc Thái, Bắc Myanma. Hiện người Tai lu (Thái
Lự, hay người Lự còn sống ở các khu vực này).
Tiếng Nùng gần gũi với tiếng Choang và có nhiều từ ảnh hưởng
tiếng Hán, tiếng Tày gần với tiếng Thái cổ và chịu ảnh hưởng của tiếng Việt,
riêng tiếng Thái ở Tây Bắc, cũng pha trộn nhiều tiếng Việt nhưng các đơn vị từ
còn giữ các sắc thái xa xưa. Tiếng Thái ở Thái Lan tiếp xúc với văn hóa Ấn Độ
và chịu ảnh hưởng của tiếng Phạn. Từng phần ngôn ngữ Thái vẫn có thể giao tiếp
với nhau tùy từng mức độ. Ví dụ người Nùng có thể nói chuyện được với người Tày
( tùy từng nhóm Nùng ) chừng 80%, người Tày có thể nói chuyện được với người
Thái ( Việt Nam ) chừng 70%, người Thái ( Việt ) có thể nói chuyện được với người
Thái ( Thái Lan nông thôn ) 70%, người Lào có thể nói chuyện với người Thái (
Thái Lan ) đến 90%. Theo Wikipedia mở thì trong 100 quần thể cư dân Đông Á và (
Đông Nam ) thì có đến 30 quần thể cư dân nói tiếng Kadai.
Nhà sàn người Thái tại bản Lác. Ảnh Phan Cẩm Thượng chụp năm 2010.
Những câu chuyện dưới mái nhà
Chiếm lĩnh những cánh đồng rộng và quần cư ven núi, hoặc
ven sông, hoặc thành những làng bản trên đồng bằng, sống ở nhà sàn và canh tác
lúa nước sớm là đặc điểm chung của các tộc người Thái cho đến nay. Biểu tượng
chung thấy được trên các nhà sàn Thái là cái Khau cút có hình gạc chéo trên nóc
nhà sàn. Trước đây biểu tượng này vẫn phổ biến ở nhà sàn Thái Tây Bắc ( nước ta
) nhưng hiện nay đã mất dần, ở Thái Lan cái Khau cút biến hình thành hai quầng
lửa vươn cao. Người ta cho rằng biểu tượng đó xuất phát từ cây rau dớn vốn
không trồng mà mọc có ý nghĩa là sự sống bất tận. Người Tây Nguyên cũng đưa
hình rau dớn lên các cột Kut và cột Klao ở các nhà mồ và cùng chung một ý
nghĩa.
Người Thái nói chung có tính cách hiền hòa, thích sống yên
bình, không tranh chấp, ham vui, ưa nhục cảm, chuộng đời sống tình ái, không
thích tích lũy, xây cất kiên cố. Họ có nhiều thành tựu về y học, ẩm thực, trang
phục, âm nhạc và có kinh nghiệm tránh xung đột. Những sắc tộc Thái cổ vốn không
có tôn giáo nặng nề nào, mà chỉ có những tín ngưỡng thờ thần linh tự nhiên, và
linh hồn đơn giản như người Mường. Người Lào và người Thái Lan thì du nhập đạo
Phật một cách sâu sắc. Tuy nhiên trước thời kỳ đạo Phật thì Ấn Độ giáo cũng được
các vị thủ lĩnh và vua của các tiểu quốc ưa chuộng, cụ thể là một số đền đài Ấn
Độ giáo được xây cất ở Sukhothai ( Thái Lan ) cách đây hơn 900 năm. Sau đó Phật
giáo chiếm lĩnh toàn bộ nhất là dòng Phật giáo phương Nam, các chùa thờ một bức
tượng Phật lớn chính giữa những ngôi đền hình vuông, xung quanh có những tượng
Phật nhỏ hơn. Người dân thì đặc biệt mộ đạo và kính trọng các vị sư tăng. Học
thuyết nhân quả có tác động lớn lao đến quan điểm sống của người Thái khiến họ
luôn hướng thiện.
Nhà sàn người Thái Tây Bắc, nhà sàn người Mường và nhà sàn
người Tày có nhiều đặc điểm chung về công năng và mặt sàn, nghĩa là mặt sàn chiếm
một diện tích khá rộng trong nội thất ngôi nhà, mái trùm rộng thấp và xa so với
cột hiên. Tuy nhiên nhà sàn của người Thái Lan cổ với rất nhiều kiểu dáng lại
thiết kế một mặt sàn rộng, có thể có hai cấp như sân chơi, phơi phóng, còn căn
nhà lại chiếm diện tích nhỏ có khi chỉ bằng một góc sàn. Đôi khi người ta làm
hai căn nhà nhỏ trên mặt sàn rộng kề mái vào nhau, một cái cho bố mẹ già, một
cái cho đôi vợ chồng trẻ, còn trẻ con có thể tung tăng trên mặt sàn, hoặc chơi
trong hiên. Kho thóc đặc biệt được chú trọng, được làm trên cột cao năm bẩy thước,
muốn lên phải bắc thang rất cao, để chống trộm và thú phá hoại. Con thuyền độc
mộc dài cũng gắn bó với những ngôi nhà sàn ven sông. Tại trường đại học Chiềng
Mai có khu vực bảo tàng kiến trúc Thái cổ rất đẹp với tất cả các kiểu dáng cơ bản.
Trong những thời kỳ cổ, các sắc tộc Thái hình thành các tiểu quốc sống chung
trong một quốc gia lớn, điều này hình thành từ khắp các vùng Xishoangbanan, Lào
và Thái Lan. Sự tách ra của các sắc tộc nói tiếng Thái – Kadai hiện vẫn chưa được
giới nghiên cứu nước ta chú trọng kỹ lưỡng, trái lại đôi khi được nhìn như các
sắc tộc quá riêng biệt, chẳng hạn như sự gần gũi giữa người Tày và người Nùng,
ngay cả người Mường vốn không cùng sắc tộc với người Thái, nhưng đó lại là hai
sắc tộc có nhiều quan hệ văn hóa sâu sắc.
Phan Cẩm Thượng 2013
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét