Kiểu nhà “Phòng thủ” của người Ngái xưa

Lối kiến trúc nhà phổ biến của người Ngái khi xưa là “nhà phòng thủ”. Kiến trúc nhà cho thấy lối sống khép kín, độc lập của các gia đình người Ngái (Thái Nguyên).

Là dân tộc khá ít người trong cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam, người Ngái trên địa bàn Thái Nguyên chỉ có khoảng gần 500 nhân khẩu, sống xen kẽ với các dân tộc khác. Tuy chỉ chiếm số lượng khá nhỏ trong cộng đồng các dân tộc thiểu số ở Thái Nguyên nhưng người Ngái có nhiều nét văn hóa đặc trưng, độc đáo.

Cách đây mấy chục năm, người Ngái ở Thái Nguyên vẫn giữ kiến trúc nhà ở truyền thống là kiểu nhà nhiều mái khép kín. Các căn phòng nhà chính, nhà bếp, nơi nuôi nhốt trâu bò, gia súc… nối tiếp nhau thành 1 vòng khép kín; mỗi căn như thế lại có 1 mái riêng. Ở giữa là sân, giống như một cái giếng trời rộng và chỉ có 1 cửa ra vào.

Nhà không phải tường trình, mà xây bằng gạch đất. những viên gạch rất to. Mỗi một viên gạch xây được 1 hàng bức tường, làm bằng đất trộn với rơm, sau đó nhào nhuyễn, đóng khuôn. Nhà người Ngái rất là liên hoàn, người Ngái gọi là nhà phòng thủ.

Những ngôi nhà truyền thống của người Ngái, đóng cửa lại là mọi sinh hoạt diễn ra trong phạm vi nhà mình, từ bếp núc đến tất tật mọi thứ, không phải ra khỏi nhà. Hai bên cổng có những lỗ châu mai. Có chó sủa hay tiếng động, người ta nhìn qua lỗ châu mai xem có ai không. Nếu là khách quen thì mở cửa, lạ thì thôi. Tối đến, chủ nhà sập cửa, mỗi nhà thành một thế giới riêng. Nhà có điều kiện thì làm cửa gỗ, nhà không có điều kiện thì làm cửa tre.

Bên cạnh các nghề thủ công như: nghề mộc, dệt chiếu, làm mành trúc, các làng người Ngái còn nổi tiếng với nghề làm gạch ngói, nung vôi. Vì thế, dễ hiểu tại sao bào con có thể làm ra những viên gạch mà một viên gạch xây được cả bức tường. Tường hoàn toàn bằng gạch vồ, không nung. Đóng gạch xong, họ chồng lên, rồi dùng bùn làm vữa để bít mạch. Khi dựng nhà, người Ngái rất chú ý đua mái ra, bởi nếu không, nước mưa hắt vào lâu ngày sẽ làm đổ tường. Dưới mái hiên rộng ấy, thành luôn chuồng trâu bò. Kiến trúc nhà cho thấy lối sống khép kín, độc lập của các gia đình người Ngái.

Ngày nay, người Ngái ít sống tập trung mà sống cùng các dân tộc khác và tiếp thu nhiều phong tục tập quán của cộng đồng xung quanh. Hầu hết các gia đình người Ngái ở Thái Nguyên ở nhà xây giống người Kinh.