Ngôi nhà sàn được cấu trúc bởi các loại cây thân gỗ và
các loại cây như tre, vầu, nứa... lợp bằng cỏ gianh. Nếu ai đó đã quen với nếp
sống thủ công nghiệp mà chưa một lần được nhìn ngắm ngôi nhà của người dân tộc
Thái thì khi được tận mắt ngắm nhìn sẽ không sao tránh khỏi ngạc nhiên, vì đó
là một ngôi nhà sàn khá đồ sộ như nhà của các gia đình quý tộc ngày xưa mà
"không phải dùng đến một mẩu sắt nhỏ nào trong thiết kế xây dựng".
Thay vào những cái đinh là cả một hệ thống dây chằng, buộc thắt khá công phu và
tinh xảo bằng lạt, tre, giang và mây, hoặc vỏ những cây chuyên dùng như năng
hu, năng xa, năng xiểu. Khi làm nhà, để nối cái cột kèo, người Kinh thường lắp
mộng thắt, còn nhà sàn người Thái sử dụng những đòn dầm xuyên suốt qua các lỗ đục
của các cột. Kiểu kiến trúc có vẻ đơn sơ nhưng lại rất chắc chắn, nó đủ lực để
chống nắng, mưa, gió, bão và đặc biệt là động đất như hiện nay. Thậm chí có những
nếp nhà sàn tồn tại tới hàng trăm năm. Chính vẻ đẹp khác biệt của ngôi nhà mang
đậm nét văn hóa truyền thống ấy đã đem đến nguồn cảm hứng sáng tác cho một số
thi sĩ, nhạc sĩ, họa sĩ...
Nhìn vào cấu trúc mái của nhà sàn, ta có thể phân biệt kiểu
nhà của từng nhóm địa phương khác nhau:
Nhà sàn của người Thái đen và người Thái trắng ở Tuần Giáo
(Ðiện Biên) thì có mái "vòm khum mui rùa" (tụp cống) và thường đặt ở
hai đầu hồi, biểu tượng tạc bằng gỗ quét vôi trắng tựa như hai đôi sừng gọi là
khâu cút. Khâu cút có nhiều loại như: khâu cút bẻ, khâu cút méo và khâu cút pụa
là một hình thức trang trí hoa văn của dân tộc Thái đen.
Nhà sàn của người Thái trắng ở Mường Lay, Phong Thổ và Mường
Tè (Lai Châu) do có mặt phẳng cắt hình chữ nhật gần vuông nên có bốn mái thẳng
và gấp góc (gọi là tụp lặn). Bởi vậy, một nhà thơ người Thái đen quê ở Mai Sơn
cuối thế kỷ 19, khi quan sát thấy được nét khác biệt của những nếp nhà sàn này
so với nhà sàn quê mình, đã có hai câu thơ:
"Là nhà người Hán?
Nhưng sao là nhà sàn?
Nhà người Thái nhưng sao có
Bốn mặt hình vuông?..." (1)
Một nếp nhà sàn là một đơn vị không gian chứa đựng một tế
bào của xã hội nên người Thái mới gọi là "Cộng đồng nhà" (chúa hướn).
Ðó có thể là một gia đình nhỏ gồm một cặp vợ chồng và con cái chưa đến tuổi trưởng
thành để lấy vợ, lấy chồng rời ra ở riêng. Hoặc đó cũng có thể là một gia đình
lớn gồm ba, bốn thế hệ cùng chung sống hòa thuận bên nhau.
Hiện nay, trước sự phát triển và không ngừng đi lên của
xã hội, người Thái đã áp dụng những khoa học kỹ thuật để tự cải tiến và thay đổi
kiến trúc nhà ở của mình. Sự cải tiến và thay đổi ấy phần lớn do ảnh hưởng bởi
cách làm nhà của người Kinh. Nhà sàn được kê và lắp ghép theo phương pháp nối dầm
vào cột bằng mộng thắt. Sự giao thoa văn hóa giữa hai dân tộc đã tạo ra các kiểu
nhà sàn đẹp đẽ và bề thế vô cùng. Ngày nay, ở nhiều nơi, đặc biệt là dọc theo đường
quốc lộ và ven thị trấn, thành phố, đã có nhiều nhà sàn lắp cầu phong litô lợp
ngói (vì cỏ gianh ngày càng hiếm). Mọi người đang đua nhau xây dựng nhà ngói
hai, ba,... tầng hoặc các kiểu nhà có mái bằng xi-măng cốt thép. Bởi vậy, bước
tới các bản Thái, nhất là vùng dọc quốc lộ và ven thị trấn, thành phố, ta khó
có thể tìm ra được một nếp nhà sàn cổ có cấu trúc theo cung cách truyền thống một
cách rõ rệt.
Ngày nay người Thái đang lựa chọn nhà ở hợp với không
gian văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Hy vọng trong tương lai đồng bào sẽ
tạo ra những kiểu nhà sàn đẹp, nhưng không để mất đi nét đẹp truyền thống ngôi
nhà sàn dân tộc mình.
--------------
(1) Cầm Bun Oai - Quam Mường Lay (kể chuyện Mường Lay) tập
truyện thơ tiếng Thái, sưu tầm ở huyện Mai Sơn.
LÒ NGỌC DUYÊN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét