Lời ca trong lễ hội "Xên Bản xên Mường của dân tộc Thái" (Thúy Hồng)

Xên Bản xên Mường của dân tộc Thái

Mùa xuân - mùa khởi đầu cho một năm, mùa sinh sôi nảy nở của vạn vật, cỏ cây hoa lá đâm chồi, nảy lộc... Giữa tiết trời ấm áp ấy, lòng người phơi phới rủ nhau trẩy hội, cùng nhau hành hương về cội nguồn, vui chơi và cầu mong cho mùa màng ngày một tốt tươi, nhà nhà - người người đều hạnh phúc, sum vầy...

Trong truyền thống văn hóa của cộng đồng dân tộc Thái vùng Tây Bắc với hơn một triệu  người, sinh sống tập trung tại nhiều tỉnh như: Sơn La, Lai Châu, Điện Biên... việc cúng giỗ, lễ hội đã trở thành những phong tục, tập quán là những nét đẹp văn hóa truyền thống được lưu giữ qua nhiều thế hệ. Cùng với bao lễ hội khác như: Lễ hội Cầu mùa; lễ hội Hạn Khuống; lễ hội Xíp xí; lễ hội Hoa ban; lễ hội xang khan; lễ hội xòe chiêng; lễ hội Kin Pang Then... Lễ hội “Xên bản xên mường” (cúng bản cúng mường) hay còn gọi là “cắm bản, cắm mướng” đã trở thành một hình thức sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng rất quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây.

Hàng năm khi những cánh én chao liệng, báo hiệu một mùa xuân mới đang về trên những cành đào, cành ban đang khoe sắc thắm cũng là lúc các bản làng người Thái náo nức, nhộn nhịp không khí của ngày hội Xên bản xên mường. Đây là hội cầu mùa, cầu phúc của người Thái cũng là dịp để đồng bào cầu xin trời đất phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng xanh tốt như mong ước; Gửi gắm những ước vọng lớn lao về một cuộc sống bình yên, no ấm nơi bản mường: 

Then trên trời phù hộ

Phù hộ dân trong bản trong mường

Phù hộ cả lũ trẻ đang lớn

 Phù hộ cả người nhỏ mới sinh

 Lá trên cây đừng rơi

Lá tre xanh đừng rụng

Cho tốt đẹp cả bản

 An khang cả mường

Làm nương thành nương lúa bông dầy

Làm ruộng thành ruộng tốt bông to

...Thuận lợi khi làm đòng

Gặp may khi lúa trổ

Mưa phùn khi ra bông

Lúa mảy hạt gặp nắng...

Gánh về đổ bồ to đầy ắp

Gánh về đổ bồ mường bồ bản đầy ngọn...

Lễ hội Xên Mường của người Thái

Với đầy đủ các nghi thức trang trọng, cần thiết trong phần lễ như: Lễ lẩu lắt lẩu khánh (cuộc rượu lấy khí thế tinh thần); Lễ tế xên mường (lễ chính thức tại Đông xên); Lễ đánh trống khai hội; Lễ tế nhá (tan cuộc); Lễ cọp xửa (nộp áo và tụ hồn cho dân mường); Liên hoan hưởng lộc. Đặc biệt những lời xướng lễ, lời hát, lời khấn mời thần linh... của các ông mo diễn ra trong các ngày lễ Xên bản xên mường sẽ cho chúng ta thấy được những khía cạnh vô cùng phong phú, đa dạng và sinh động của truyền thống văn hóa dân tộc Thái ở Sơn La nói riêng và bản sắc văn hóa của cộng đồng các dân tộc thiểu số ở Việt Nam nói chung. Đồng thời góp phần làm cho thế hệ trẻ hôm nay hiểu biết thêm về truyền thống lịch sử - văn hóa của vùng đất mà cha ông đã khai phá và xây dựng, từ đó thêm tự hào, gắn bó với quê hương, bản mường...

Sau phần lễ là phần hội, bao gồm nhiều trò chơi dân gian như: Ném còn, tó mak lẹ, tó xáng (đánh quay), chọi gà... và các điệu múa truyền thống như: Múa tăng bẳng, tăng bu, múa sạp, múa vòng theo nhịp trống, trai gái hát đối đáp giao duyên với nhau, người già hát hò chúc tụng nhau những lời tốt lành nhất... Trong những ngày lễ hội đồng bào có phong tục kiêng không được giã gạo, làm nhà, xẻ gỗ, vào rừng lấy củi, săn bắt, hái lượm...

Trong bầu không khí sôi động, náo nức của ngày hội đầu xuân, mời bạn hãy đến với những Lời ca trong lễ xên bản xên mường của người Thái do tác giả Lương Thị Đại và Lò Xuân Hinh sưu tầm, biên dịch - Nhà xuất bản Văn hóa Dân tộc phát hành để cùng thả hồn tận hưởng vẻ đẹp thanh khiết, tinh khôi của những cánh rừng ban trắng một màu nguyên sơ, hòa mình vào những trò chơi tập thể của dân bản như: Ném còn, thổi khèn, sáo, thi chim hót, thi trâu béo... và rồi để ngất ngây trong hương rượu cần, trong những câu ca cùng lời hát, tiếng đàn giao duyên đối đáp tâm tình của bao đôi nam thanh nữ tú, đắm chìm trong vòng xòe miên man mãi một niềm vui bất tận...

Thúy Hồng