Tiếng Hát Làm Dâu (Nguyễn Khôi)

Cô dâu chú rể Mông.

(Gầu Ua nhéng-Gâux Uô nhangs)

Tiếng hát phong tục dân tộc H'Mông 

Một tối mùa thu Hà Nội đến thăm bác Trần Lê Văn, nhà thơ kể rằng: Trong một lần tiếp một nữ thi sĩ Pháp, bà ta có hỏi: "Cái gì sâu sắc nhất trong thơ Việt Nam?". Nhà thơ Trần Lê Văn đọc một đoạn "Tiếng hát làm dâu" (dân tộc H'Mông ở Việt Nam) cho bà ta nghe (dịch ra tiếng Pháp), bà ta thốt lên:"Chưa được nghe một áng thơ nào nói về thân phận con người (phụ nữ) sâu sắc như thế!". Nguyễn Khôi tìm đọc, cũng một ý nghĩ như thế và chuyển ngữ sang thơ Việt để bạn đọc các dân tộc anh em cùng thưởng thức.

Xin cảm ơn bác Trần Lê Văn đã cho tôi một động lực để làm công việc này.

Nguyễn Khôi 

Trại Hào Nam ( Hà Nội), 30-10-1996

- I -

1 -  Mùa xuân tới ra mùa sấm mới 
Khắp núi rừng chim nói ve ran ; 
Vàng Anh cất tiếng nỉ non, 
Năm nay em phải đi LÀM DÂU xa. 

5 -  Như con trâu nặng nề đeo ách, 
Như thân trâu măng buộc cọc tre ; 
Kéo cày từ sớm đến khuya, 
Phận làm dâu chẳng có mùa nghỉ ngơi. 
Chỉ có thác: ve trời lột xác, 

10 -  Chết đi thì thoát ách trâu măng. 
Xác ve mình nhẹ lâng lâng, 
Trâu măng tuột sẹo tâng tâng băng rừng. 
Cái suốt kêu vì guồng không hợp, 
Cái suốt kêu bởi tuột khỏi chân 

15 -  Vợ chồng e chẳng chung chăn, 
Nhà không chung mái lệ thầm đêm đêm.

- II -

Em đang ở nhà em không biết 
Nhà trai sang la liệt dù, ô 
Dù, ô đã ngoắc cột nhà 

20 -  Thế là thành vợ, thế là làm dâu. 
Hẹn ba ngày, ba đầu gà trống 
Mẹ bảo em : Cơm sớm rồi đi 
Em rằng : con chẳng thiết chi 
Không đi đâu cả, cơm thì không ăn. 

25 -  Mẹ bảo : đã nhận tiền của họ, 
Mày không đi cha sả thịt mày 
Đã xơi cơm rượu nhà người, 
Không đi, cha sẽ cầm roi đuổi mày ! 
Chiếc roi đồng ngang trời vun vút, 

30 -  Đuổi con đi để được bạc tiền ; 
Con đi cha mẹ lại buồn, 
Cha sầu mẹ thảm nhớ thương con hoài. 
Con có đi chẳng ngoài mười tháng 
Mượn cành cây buộc đoạn dây treo 

35 -  Đi đây, chào nhé bản Mèo, 
Đi đây hết khổ sớm chiều làm dâu. 
Say một giấc còn đâu đau đớn 
Thịt nát tan, máu vón không tan, 
Máu đầm nếp váy tím thâm, 

40 -  Để xem sinh gái đau lòng nào hơn ?

- III -

Cha mẹ em nuôi em được mấy 
Mới làm thân con gái biết chi 
Gái tơ còn chửa đến thì 
Đã người mai mối xin về làm dâu. 

45 -  Cha mẹ dỗ em đâu có thuận 
Họ hàng khuyên em vẫn chẳng ưng ; 
Mọi người bàn gả đến cùng, 
Thịt gà đã tính, ngày mừng đã lo. 
Váy áo em vẫn chưa kịp sắm, 

50 -  Rượu thịt đà khiêng đến đầy sân 
Em còn chưa sắm vạt, khăn 
"Rằng năm nay tốt" thì thầm họ trao. 
Thịt rượu đã treo vào cột bếp 
Người hả hê vợ đẹp, dâu ngoan 

55 -  Ba ngày họ hát họ ăn 
Ba ngày em nhịn, âm thầm buồn lo. 
Trời sắp sáng, khách vừa tan rượu 
Mẹ giục em mau dậy "đưa dâu'' 
- Nước đây rửa mặt, chải đầu 

60 -  Cơm đây ăn để về mau nhà người. 
Em rằng : Con không xơi, không bước 
Rượu thịt ai đã chuốc thì đi 
Mẹ kêu sao nói lạ kỳ 
Chị Nùng, cô Hán cũng về làm dâu. 

65 -  Em cãi lại : bằng đâu cô Hán, 
Biết đi qua chín tám cao sơn 
Chị Nùng cách chín tám rừng, 
Có đâu khổ nhục như con lấy chồng ! 
Thôi con ơi, ăn cơm kẻo muộn 

70 -  Mẹ sẽ cho anh lớn tiễn chân 
Em đành nuốt vội lưng cơm 
Lệ tuôn chào mẹ lên đường làm dâu 
Đám cưới đi trước sau vui vẻ 
Đến giữa đường họ nghỉ ăn trưa ; 

75 -  Không ăn, em xúc vài thìa, 
Khấn thần núi đến độ trì cho em. 
Hoạ mi nhặt cơm liền ca tiễn 
Khướu nhặt ăn, khướu đến hót đưa 
Qua sông thì phải luỵ đò 

80 -  Sang ngang nào biết bến bờ ai thương ? 
Chẳng biết bố mẹ chồng thương, ghét ? 
Anh trai về mình biết hỏi ai ? 
Trở vào trong bếp, nghẹn lời 
Như mưa đổ thác lệ thời chứa chan.

- IV -

85 - Mẹ sinh em phận làm con gái 
Phải LÃO ĐEN mối lái buộc duyên 
Mẹ cha em nghĩ cũng phiền 
Những vờ nhổ tỏi, sang bên gọi làng. 
Hàng xóm sang hùn bàn đám cưới 

90 -  Hàng xóm sang lựa tối làm dâu 

LÃO ĐEN ở một ngày sau 
Về mang đồ lễ sang cầu hôn em. 
Mẹ em đã sắm thêm váy áo 
Sớm mai này theo Lão ĐEN đi 

95 - Mẹ ơi, con đã biết gì 
Cánh chim thơ dại xua về làm dâu 
Việc nhà chồng con sao gánh được 
Sợ tốn cơm mẹ buộc con đi ? 
Con đi, mẹ có sướng gì 

100 -  Con ơi lòng mẹ muôn bề đớn đau. 
Xuống suối sâu cõng thùng nước sạch 
Mẹ chồng chê nước đục, mắng em 
Nấu cơm chẳng dám nếm xem 
Mẹ chồng chửi : - Nó nếm liền ba muôi. 

105 -  Em suy đi nát bời gan ruột 
Nghĩ lại chừng kiệt sức, liều thưa; 
- Bà ơi, tôi đã dâu nhà 
Mà sao xem trên như là hươu đen. 
Sao lại nói chẳng nên vợ quý 

110 -  Bởi không ưa kiếm cớ nói ngang 
Xin mời Nhà Ngoại sang bàn 
Nói hết nhẽ, tôi sẵn sàng về ngay. 
Xin cứ cho chân tay buông thật 
Lời thẳng lời chẳng đặt điêu ngoa 

115 -  Tôi vui chạy thẳng về nhà 
Tôi vui như thể người ta đi làm.

- V -

Nhớ thuở em mới còn ẵm ngửa 
Ngón tay mềm như mớ rau non 
Mẹ cha chết sớm chẳng còn 

120 -  Cuộn lanh để lại, lớn khôn mới tìm. 
Chuột cắn nát cuộn làm mười tổ 
Nụ hoa em khó nở nên hoa 
Chú cô đâu phải mẹ cha 
Tham đồ sính lễ gả qua họ Giàng. 

125 - Làm dâu đã đầy năm tết đến 
Không bà con thăm viếng hỏi han 
Nghĩ càng nẫu ruột nát gan 
Em than em khóc lang thang ngoài rừng. 
Mãi mới gặp đôi ông bà lạ 

130 - Khóc điều chi thảm quá thế mi ? 
Em rằng : Con chẳng khóc gì 
Chỉ thương cái phận ở, đi một mình. 
Không họ hàng chị anh thân thích 
Phận làm dâu đất khách quê người ! 

135 -  Người rằng : Chớ khóc con ơi 
Tao sai thằng cả tới nơi giúp mày 
Sẽ phát quang rừng cây gai chắn 
Phạt thẳng như gấu áo thẳng băng 
Cho con nhìn thấy họ hàng 

140 - Cho con thấy chị em đằng nhà con.

- VI -

Không cho bát bắt em ăn bốc 
Đuổi vào rừng ngoài dốc đầu sông 
Nếu em có phép thần thông 
Sẽ thành con bướm trên đồng nhởn nhơ. 

145 -  Nếu chết được chết ngay chẳng sợ 
Đi kiếm người chồng nó thương em 
Đường này nóng bỏng, hãy quên 
Đường này nắng rát, chẳng thèm lại qua. 
Tóc em mới xanh chưa đầy búi 

150 - Việc nhà chồng gánh chối xương vai 
Sang xuân chồng nó đi cày 
Em nào có thích tối ngày đi theo. 
Đi làm nương bên đèo núi dốc 
Em lòng nào xách cắp nồi xoong 

155 - Mẹ khuyên : Con hãy bền lòng 
Nuôi gà, vỗ lợn theo chồng sớm hôm. 
Mẹ chẳng mắng con còn chịu ở 
Tức mình hoá thành ngựa thành rồng 
Bay đi cho rảnh mắt trông 

160 - Có đi tìm hỏi cũng không kịp nào. 
Biến thành cá lặn sâu dưới nước 
Để chồng không tìm được thì quên 
Vùi trong đất hoá thành kim 
Chia lìa nhau bởi chồng tìm chẳng ra.

- VII -

Em ơi,  

165 - Cho chị được đôi lời than thở 
Như  em được chồng vợ đẹp đôi, 
Đũa không lệch, tốt đàn môi 
Chồng hiền chồng tốt được người chồng yêu. 
Còn chị được bao nhiêu cái xấu 

170 - Đũa lệch đôi, đàn sáo lệch cung 
Chồng thì ác độc tới cùng 
Chẳng thương yêu, chỉ thích làm khổ nhau. 
Ruộng chị xấu, bờ cao cũng xấu 
Có cày bừa chẳng ngấu bùn lên 

175 - Lứa đôi nào được như em 
Được người chồng tết đêm đêm mặn nồng. 
Phải bịch xấu, thóc mồng lúa mục 
Phải chồng hèn, chị nhục xiết bao 
Trốn không xong bị trói vào 

180 -  Ba trăm roi bật máu trào thịt da. 
Chạy chẳng thoát người ta cột chặt 
Gậy họ phang họ đập kinh người 
Tưởng chừng đã chết đến nơi 
Thân nàng dâu mới rã rời đớn đau. 
Trời ơi, 

185 -  Thân như thể thân trâu thân ngựa 
Chẳng khom lưng hạ túi hạ thồ 
Này đây lá ngón bên bờ 
Làm cho một nắm, nuốt cho xong đời. 
Lá thuốc độc cay ơi cay lắm 

190 -  Lá thuốc đau bỏng đắng buồng gan 
Cho thân quằn quại quay cuồng 
Hồn lìa khỏi xác thoát làm dâu... thôi !

- VIII -

Tết, người ta vui chơi nhảy múa 
Không lứa đôi, tủi hổ khóc than 

195 -  Lẻ loi đơn chiếc cũng buồn 
Như thân gái goá cày nương không bờ. 
Chiều tối lũ chim cò về tổ 
Ta đêm đêm trong cửa nhà người 
Sáng ra chim hót chim chơi 

200 - Ta thì trong bếp mồ hôi ròng ròng. 
Người có chồng cuối năm sắm tết 
Đi chợ chơi, váy đẹp tung tăng 
Ta như gậy đuổi lợn hoang 
Nhà chồng coi rẻ chẳng màng chẳng chăm. 

205 - Chim cu lượn trăm vòng bên núi, 
Cả nhà chồng hắt hủi, thương đâu 
Tuổi xuân đượm những đớn đau 
Buồn da héo thịt làm dâu nhà người. 
Mù kho từ, ôi mù kho từ 

210  -  Kiếp làm dâu xưa, ôi tù tại gia.

- IX -

Con chim Pệ mổ tìm hạt thóc 
Mổ trượt rồi, hạt thóc trật vương 
Vẫn còn hạt thóc trên nương 
Làm dâu,em phải ở Mường Người ta 

215 - Nếu còn sống còn là nát ruột 
 "Lá ngón" đây thà nuốt cho xong 
Đắng cay hơi thở cuối cùng 
Chết rồi, có ngó khó chừng nhận ra ? 
Em yêu chết...hồn qua cõi " tử " (1) 

220 - Lên rừng đào trên " Dụ xí nhung" (2) 
Hờn căm, khạc nhổ xuống "Trần" (3) 
Con đường nước mắt, con đuờng khóc than 
Em yêu chết...hồn sang cõi " tử " 
Lối đất hồng trên "Dụ xí nhung" 

225 - Hờn căm khạc nhổ xuống "Trần" 
Con đường nóng bỏng, con đường tối đen 
Hỡi bạn tình,một phương ta chết 
Mẹ cha thương : một huyệt chôn chung 
Gà có đôi. Rồng có Rồng 

230 - Hẹn anh...lối : Dụ xí nhung" em chờ... 
Có hoa Ban, hoa Mơ nở đẹp 
Ta thong dong chơi tiếp Chợ Phiên 
Trời thương cho "tái sinh duyên"(4) 
Anh con Mẹ Thái, còn em  "Mẹ Mường" 

235 - Mảnh đất xấu, cõi "dương" (5) bất hạnh 
Cõi Mường Ma...ta lánh có đôi 
Thôi thì thay đổi hình hài 
Ăn thôi cầm đũa...khác người trần gian.

- (1) chết. 
- (2) mường trời=thiên đường. 
- (3) cõi đời đang sống 
- (4) - kết duyên lại,nhưng không làm con mẹ Hmông ( Mèo ) nữa và thay đổi cả hình dạng và cách sinh hoạt... 
- (5) cũng như cõi trần

Trại Hào Nam - Hà Nội 30-10-1996