Độc đáo món Zờ Rá của người dân tộc Cơ Tu – Quảng Nam (Tú Nho)

Trong văn hóa ẩm thực của người Cơ Tu (Quảng Nam), bên cạnh chén rượu Tà Vạt say nồng thì Zờ Rá đã trở thành nét đặc trưng cho văn hóa của tộc người, đồng thời là hương vị ẩm thực níu bước chân lữ khách gần xa.

Trong số các dân tộc sinh sống trên địa bàn tỉnh Quảng Nam thì người Cơ Tu là một cộng đồng cho đến nay vần còn lưu giữ lại nhiều nét văn hóa truyền thống độc đáo, trong đó phải nhắc đến văn hóa ẩm thực truyền thống mang đậm hương vị của núi rừng.

Nguồn nguyên thực phẩm chủ yếu của người Cơ Tu được lấy từ chính các hoạt động kinh tế chăn nuôi, trồng trọt trên nương rẫy của họ. Cũng từ nguồn nguyên liệu thiên nhiên này, họ đã tạo ra những món ăn rất riêng như: món Càroi Acon Ghi Zớ (chả nhộng ong), món Slua (cháo sắn), bánh Gất tát (bánh ngô), món Zé a đép (xôi nếp), món Hóo cor (cơm lam), Acuốc (bánh sừng trâu)… trong số đó Zờ Rá là một món ăn rất đặc trưng và nhiều người biết đến nhất.

Zờ Rá – theo ngôn ngữ Cơ Tu chỉ hành động đập, giã, làm vỡ vụn một thứ gì đó, và đó cũng là cách để tạo nên món ăn khá đặc biệt này, một món ăn mà đa số người Cơ Tu đều làm được. Nguyên liệu chế biến khá phong phú, bao gồm các loại rau, lá trong rừng như: đọt chè, môn rừng, dọc mùng (A dót), tiêu, ớt đỏ… Đặc biệt để tạo nên món này phải có cây mây rừng (A dương). Bên cạnh đó còn có một số loại thịt tươi sống được kết hợp để tạo nên hương vị khác như kỳ nhông (Ca Dong), gà rừng, các loại cá trên suối, óc hươu nai, trâu… cũng được sử dụng.

Để chế biến được món này, cần chuẩn bị một số ống lồ ô dài và to làm dụng cụ nấu chín. Việc chế biến cũng rất công phu, đòi hỏi nhiều kinh nghiệm và sự khéo léo mới có được một sản phẩm như ý, thơm ngon đúng chất Zờ Rá.

Bước đầu, cho tất cả nguyên liệu cần thiết vào trong ống cây lồ ô và đổ thêm một lượng nước vừa phải. Sau đó, cho ống lồ ô (lúc này đóng vai trò của chiếc nồi) vào bếp lửa. Hương thơm từ lồ ô quyện vào các thực phẩm khác làm tăng thêm vị đậm đà cho món ăn. Khi thấy hỗn hợp thức ăn bên trong nóng lên, thì bắt đầu làm nhuyễn thức ăn bằng một đoạn móc gai của cây mây rừng xộc mạnh vào khoảng 25 đến 30 phút cho đến khi chín rồi cho ra đĩa.

Theo kinh nghiệm của người Cơ Tu, để có món Zờ Rá tuyệt hảo, người làm cần chú ý một số công đoạn sau: Khi cho ống lồ ô vào bếp lửa để đun thức ăn bên trong không bị cháy thì phải có lượng nước phù hợp với lượng nguyên liệu bên trong. Khi đun phải châm nước đều đặn, dùng tua móc của cây mây xộc mạnh vào trong ống lồ ô để thức ăn chín và nhuyễn ra.

Zờ Rá phải thưởng thức ngay khi còn nóng mới cảm nhận hết được mùi vị làm say lòng người của nó. Ấn tượng nhất khi thưởng thức món Zờ Rá là vị cay nồng của tiêu, ớt đỏ, vị chát của các loại lá, mùi thơm của thịt và vị đắng của đọt mây rừng. Các vị này kết hợp, hòa quyện với nhau tạo nên hương vị đậm đà nơi đầu lưỡi của người ăn.

Zờ Rá được dùng làm món ăn để tiếp đãi khách quý ở Gươl, làm lễ vật dâng lên thần linh trong các dịp lễ hội P’Ngót (lễ kết nghĩa giữa các làng), mừng lúa mới, đâm trâu… Vì thế, trong văn hóa ẩm thực Cơ Tu, bên cạnh rượu Tà Vạt thì Zờ Rá đã trở thành một phần không thể thiếu, thể hiện nét đặc trưng cho văn hóa của một tộc người.

Tú Nho (sưu tầm)