Nét đẹp trong khăn Piêu dân tộc Thái Đen (Như Anh-Quỳnh Trang)

Để hoàn thành một chiếc khăn Piêu các cô gái Thái phải mất ba tháng dệt vải, thêu thùa, tự tìm kiếm cho riêng mình những màu sắc, đường nét thích hợp nhất. Khăn Piêu không chỉ có ấn tượng về màu sắc sặc sỡ với những đường nét tinh xảo, tôn vinh vẻ đẹp trên khuôn mặt của người phụ nữ mà còn là một tiêu chí để đánh giá tài năng, phẩm hạnh của người con gái đó.

Trang phục là một trong những nét văn hóa độc đáo riêng của mỗi miền vùng, mỗi dân tộc. Cùng với ngôn ngữ, trang phục là dấu hiệu thông tin quan trọng thứ hai để chúng ta có thể phân biệt hay nhận dạng được tộc người nay với tộc người khác, vùng miền này với vùng miền khác.
Trong trang phục của người Thái đen Sơn La không thể thiếu đó là chiếc khăn Piêu. Chiếc khăn Piêu của người phụ nữ Thái mang một nét riêng thật hấp dẫn, độc đáo. Theo phát âm tiếng Thái thì không đọc là Piêu, mà đọc là "Piều". Sau này chúng ta đọc chệch thành "Piêu".  "Piêu" có nghĩa là "khăn", Piêu có nhiều loại khác nhau, có loại được thêu hoa văn bằng chỉ màu sặc sỡ, có loại chỉ là một tấm vải bông nhuộm chàm, tùy từng vùng, từng địa phương mà Piêu có những sắc thái riêng của nó. Piêu có tác dụng che đầu khi nắng gió, làm ấm đầu khi mùa đông giá lạnh... Piêu còn là vật trang sức quan trọng của các cô gái Thái trong sinh hoạt hằng ngày, nhất là trong lúc đi chơi hay dự lễ hội, đặc biệt khăn piêu còn dùng trong các điệu múa xòe. Mỗi dịp lễ hội được diễn ra, các chàng trai thường tìm cách tỏ tình với các cô gái thông qua việc cướp khăn Piêu, nếu cô gái đồng ý chàng trai làm bạn của mình thì các cô gái để cho chàng trai cướp khăn Piêu của mình mà không có phản ứng gì. Nếu cô gái không đồng ý thì các cô gái không để cho chàng trai đó cướp khăn Piêu của mình. Ngoài ra, nếu cô gái thích chàng trai nào thì cô gái sẽ tìm lý do để quên, cố tình đánh rơi thậm chí còn tung khăn Piêu về phía chàng trai đó.


Để hoàn thành một chiếc khăn Piêu các cô gái Thái phải mất ba tháng dệt vải, thêu thùa, tự tìm kiếm cho riêng mình những màu sắc, đường nét thích hợp nhất. Khăn Piêu không chỉ có ấn tượng về màu sắc sặc sỡ với những đường nét tinh xảo, tôn vinh vẻ đẹp trên khuôn mặt của người phụ nữ mà còn là một tiêu chí để đánh giá tài năng, phẩm hạnh của người con gái đó. Đặc biệt, việc học dệt và học thêu khăn Piêu luôn là bài học vỡ lòng đối với mọi cô gái trong nếp sống sinh hoạt của cộng đồng dân tộc Thái. Từ khi còn bé đến lúc trưởng thành người con gái Thái được người mẹ dạy cho cách thêu thùa, may vá, dệt vải làm khăn. Việc học thêu khăn Piêu đối với các cô gái Thái là một quá trình nhận thức và rèn luyện đôi bàn tay khéo léo của mình để chuẩn bị bước vào đời. Đến năm 15, 16 tuổi thì việc thêu thùa, may vá, dệt vải làm khăn đã được thành thạo và các cô gái phải tự tay làm khăn piêu để chuẩn bị đi lấy chồng, khăn piêu là món quà không thiếu để cô dâu tặng gia đình nhà chồng khi về làm dâu. Bởi vậy Piêu còn là một tiêu chuẩn xã hội để đánh giá một phụ nữ.  Qua chiếc khăn piêu có thể biết được chủ nhân của nó là người tài hoa, siêng năng, chịu khó, khéo tay hay là người lười nhác, vụng dại đến mức nào.
Khăn Piêu của người Thái không phải trang trí ở toàn bộ diện tích của khăn mà được tập trung đồ án trang trí ở hai đầu. Trước khi thêu các đồ án trang trí ở hai đầu khăn, phụ nữ Thái ghép mảnh vải đỏ làm viền. Các viền đỏ bọc cho sợi ở các đầu khăn khỏi bị xổ ra, vừa như là giới hạn diện tích trang trí ở đầu khăn. Đường viền vải đỏ bọc ở ba mép đầu khăn rộng khoảng 1 cm. Phụ nữ Thái dùng lối thêu luồn rất khéo léo để hạn chế tới mức tối đa đường chỉ lộ ra ngoài để cho đường viền màu đỏ và nền chàm của khăn liền làm một. Trước khi thêu, chị em làm những chiếc cút để đính vào piêu, có thể làm nhiều cút piêu một lúc rồi dùng dần. Cút piêu được làm từ một mảnh vải đỏ rộng khoảng 1 cm, bên trong bọc lõi chỉ rồi cuộn tròn lại. Cuộn vải tròn được khâu vắt thành một hình tròn rồi quấn dây vải lại theo hình trôn ốc, sau đó được quấn thêm các loại chỉ màu thành các múi trong hình tròn. Đối với các cút piêu đòi hỏi phải tỷ mỷ, cầu kỳ, chỉ có những người thành thạo mới biết làm. Các cút sau khi làm xong được ghép lại rất khéo léo vào đầu piêu. Các loại chỉ màu được sử dụng vừa mang chức năng kỹ thuật, vừa mang giá trị thẩm mỹ. Nhìn vào chiếc cút được dính vào đầu Piêu, ta rất khó đoán nhận ra được đường chỉ khâu ghép các đường trang trí với nhau. Các loại đường thêu đều do phụ nữ Thái tự sáng tạo, có nhiều kiểu: móc xích, chân rết, xương cá...
Các cút Piêu trước hết được đặt trên ba đoạn thẳng của mỗi đầu khăn. Còn chính bốn góc của khăn, chị em dùng dây làm cút còn dư tết thành hình bông hoa cách điệu. Cút Piêu thường được sắp xếp thành từng chùm lẻ (3, 5, 7 cái) trên các vị trí cách đều nhau ở hai đầu khăn, bởi vậy cút ở trên Piêu bao giờ cũng là cút chùm. Cũng như nhiều vật dụng khác (cúc áo, chắn song cửa sổ, bậc thang nhà sàn...), cút Piêu được thiết kế theo quan niệm số lẻ. Bình thường phụ nữ Thái thường đội Piêu có cút chùm ba, nhưng khi tặng Piêu cho người bậc trên, người mình quý trọng, kính yêu thì tặng loại Piêu có cút chùm năm trở lên....


Sau khi bọc viền và ghép cút Piêu xong, phụ nữ Thái bắt đầu công việc thêu Piêu. Khi thêu những đồ án hoa văn đa dạng lên hai đầu khăn, họ nhìn theo mẫu, song không rập khuôn một cách máy móc. Trong quá trình thêu, họ có thể sáng tạo theo ý muốn chủ quan của mình. Nét đặc biệt là phụ nữ Thái không thêu Piêu ở mặt phải mà lại thêu từ mặt trái, các hoa văn với đồ án và màu sắc phức tạp lại hiện lên ở mặt phải, đó là lối thêu truyền thống với trí tưởng tượng của kỹ thuật và mỹ thuật dân gian tài tình. Piêu được tạo theo lối luồn chỉ hay đan chỉ màu vào vải, nhưng cái khó là phải tính toán theo một nguyên tắc nhất định để luồn chỉ vào mặt trái và hoa văn lại hiện lên chính xác ở mặt phải. Hoa văn Piêu không đơn giản, điểm xuyết mà là một hệ thống đồ án có bố cục nội dung phức tạp, đòi hỏi người phụ nữ Thái phải nắm chắc nguyên tắc kỹ thuật, phải thuộc đồ án hoa văn với hai mặt phải, trái của nó.
Khăn Piêu không chỉ sử dụng trong các sinh hoạt hàng ngày mà còn được dùng trong việc tang lễ. Khăn piêu cong dùng làm vật mang theo cho người chết, và con cháu phải đội khăn piêu trong tang mà. Nó đóng vai trò như là đưa đường chỉ lối cho linh hồn của người chết được siêu thoát lên thiên đàng
Như vậy chiếc khăn Piêu của Người Thái có vị trí rất quan trọng trong đời sống sinh hoạt của họ. Và việc làm khăn Piêu gắn liền với công việc của người phụ nữ Thái để đánh giá phẩm hạnh của người phụ nữ. Vì thế trong dân ca Thái có câu:
"Em xe sợi thành vóc hoa dâu
Em dệt cửi thành gấm vân chéo
Em dệt tơ thành đóa hoa vàng
Người các bản các phường muốn khóc
Đều ước ao được em thêu khăn".
Như Anh-Quỳnh Trang

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét