Thổ
cẩm của người Thái Tây Bắc thường sử dụng các màu trắng, đỏ, vàng, xanh lá cây,
tím… tạo ấn tượng mạnh. Họa tiết thường đối xứng với nhau, phản ánh quan niệm về
sự hòa hợp trường tồn của cuộc sống, quan niệm về vũ trụ, triết lý âm dương, đất
trời cùng vạn vật…
Thổ
cẩm của người Thái Tây Bắc thường sử dụng các màu trắng, đỏ, vàng, xanh lá cây,
tím… tạo ấn tượng mạnh. Họa tiết thường đối xứng với nhau, phản ánh quan niệm về
sự hòa hợp trường tồn của cuộc sống, quan niệm về vũ trụ, triết lý âm dương, đất
trời cùng vạn vật…
Lấy
thiên nhiên làm hình mẫu, thổ cẩm của người Thái Tây Bắc không khác nào cảnh
thiên nhiên thu nhỏ. Đó là những hình thoi như quả trám chạy viền, hoa ban cách
điệu, con suối với thác ghềnh tung bọt trắng xóa đây đó những chùm hoa buông
dài như xà tích, lá đơn, lá kép, búp cây, dây leo, cây guột… Ngay trong mỗi
bông hoa, hoặc thế giới động vật thu nhỏ, cách điệu cũng có hoa đực, hoa cái,
con trống, con mái. Âm dương hài hòa, ước mong sự sinh sôi phát triển, khát
khao chung sống thuận hòa theo qui luật của muôn đời được thể hiện vô cùng tinh
tế và phải trải qua hàng vạn năm tiến hóa mới có được.
Thế
giới động vật được phản ánh trên thổ cẩm rất đa dạng: Con khỉ tinh nhanh, lanh
lợi và hiếu động như trẻ thơ. Con rái cá tượng trưng cho tình yêu sắt son chung
thủy, gia đình hạnh phúc. Ở mặt chăn thường thêu hình con thuồng luồng thể hiện
tình cảm, ước mơ và lòng vị tha cao cả của người mẹ, người vợ luôn chung thủy,
độ lượng bao dung…
Mỗi
vùng, thổ cẩm của người Thái Tây Bắc cũng khác nhau. Nếu như thổ cẩm của người
Thái vùng Mường Lò (Văn Chấn, Yên Bái) có màu thẫm hơn, sử dụng nhiều gam màu
trầm như hướng tới sự suy tư trăn trở của chiều sâu tâm lý, thì thổ cẩm của người
Thái Mộc Châu (Sơn La) lại tươi sáng, rực rỡ, bay bổng những ước mơ, khát vọng.
Khăn
Piêu Thái
Mỗi
dân tộc trên thế giới đều mang sắc thái văn hóa độc đáo của mình qua trang phục.
Cùng với ngôn ngữ, trang phục là dấu hiệu thông tin quan trọng thứ hai để chúng
ta dễ nhận biết tộc người này và tộc người khác mỗi khi dịp tiếp xúc. Người Thái
cư trú ở nhiều nơi trên đất nước ta nhưng tập trung đông nhất là ở các tỉnh Tây
Bắc, Sơn La, Lai Châu.... Ngoài sức hấp dẫn của trang phục, khăn piêu của phụ nữ
Thái mang một nét riêng thật hấp dẫn, độc đáo:
...."Em
xe sợi thành vóc hoa dâu
Em
dệt cửi thành gấm vân chéo
Em
dệt tơ thành đóa hoa vàng
Người
các bản các phường muốn khóc
Đều
ước ao được em thêu khăn"
(Dân
ca Thái)
Nếu
chỉ trừ một bộ phận phụ nữ Thái trắng đội nón tát thì đa số phụ nữ Thái Mường
Thanh (Lai Châu), Mường La (Sơn La), Mường Lò (Lào Cai), đều đội khăn vải, khăn
vải dùng để đội trên đầu người Thái gọi là piêu. Piêu có nhiều loại khác nhau,
có loại được thêu hoa văn bằng chỉ màu sặc sỡ, có loại chỉ là một tấm vải bông
nhuộm chàm, tùy từng vùng, từng địa phương mà piêu có những sắc thái riêng của
nó. Piêu có tác dụng che đầu khi nắng gió, làm ấm đầu khi mùa đông giá lạnh.
Piêu còn là vật trang sức quan trọng của các cô gái Thái trong sinh hoạt hằng
ngày, nhất là trong lúc đi chơi hay dự lễ hội...
Đồng
bào Thái làm piêu từ loại vải bông tự dệt. Trước khi thêu, miếng vải được chọn
làm khăn đội đều phải nhuộm chàm. Chàm là mầu nền để trên đó người phụ nữ Thái
thêu lên các đồ án hoa văn bằng các loại chỉ màu (xanh, đỏ, tím, vàng, da
cam....) ở hai đầu khăn. Để có một chiếc piêu hoàn chỉnh, người phụ nữ Thái phải
mất thời gian từ hai đến bốn tuần. Piêu Thái không phải trang trí ở toàn bộ diện
tích của nó mà được tập trung đồ án trang trí ở hai đầu. Trước khi thêu các đồ
án trang trí ở hai đầu khăn, phụ nữ Thái ghép mảnh vải đỏ làm viền. Các viền đỏ
bọc cho sợi ở các đầu khăn khỏi bị xổ ra, vừa như là giới hạn diện tích trang
trí ở đầu khăn. Đường viền vải đỏ bọc ở ba mép đầu khăn rộng trên dưới 1 cm. Phụ
nữ Thái dùng lối khâu luồn rất khéo léo để hạn chế tới mức tối đa đường chỉ lộ
ra ngoài để cho đường viền màu đỏ và nền chàm của khăn liền làm một.
Trước
khi thêu, chị em làm những chiếc cút để đính vào piêu, có thể làm nhiều cút
piêu một lúc rồi dùng dần. Cút piêu được làm từ một mảnh vải đỏ rộng khoảng 1
cm, bên trong bọc lõi chỉ rồi cuộn tròn lại. Cuộn vải tròn được khâu vắt thành
một hình tròn rồi quấn dây vải lại theo hình trôn ốc, sau đó được quấn thêm các
loại chỉ màu thành các múi trong hình tròn. Đối với các cút piêu đòi hỏi phải tỷ
mỷ, cầu kỳ, chỉ có những người thành thạo mới biết làm. Các cút sau khi làm
xong được ghép lại rất khéo léo vào đầu piêu. Các loại chỉ màu được sử dụng như
vậy vừa mang chức năng kỹ thuật, vừa mang giá trị thẩm mỹ. Nhìn vào chiếc cút
được dính vào đầu piêu, ta rất khó đoán nhận ra được mạch chỉ khâu ghép các đường
trang trí với nhau.
Các
loại đường khâu đều do phụ nữ Thái tự sáng tạo, có nhiều kiểu: móc xích, chân rết,
xương cá... Các cút piêu trước hết được đặt trên ba đoạn thẳng của mỗi đầu
khăn. Còn chính bốn góc của khăn, chị em dùng dây làm cút còn dư tết thành hình
bông hoa cách điệu. Cút piêu thường được sắp xếp thành từng chùm lẻ (3, 5, 7
cái) trên các vị trí cách đều nhau ở hai đầu khăn, bởi vậy cút ở trên piêu bao
giờ cũng là cút chùm. Cũng như nhiều vật dụng khác (cúc áo, chắn song cửa sổ, bậc
thang nhà sàn...), cút piêu được thiết kế theo quan niệm số lẻ. Bình thường phụ
nữ Thái thường đội piêu có cút chùm ba, nhưng khi tặng piêu cho người bậc trên,
người mình quý trọng, kính yêu thì tặng loại piêu có cút chùm năm trở lên.
Sau
khi bọc viền và ghép cút piêu xong, phụ nữ Thái bắt đầu công việc thêu piêu.
Khi thêu những đồ án hoa văn đa dạng lên hai đầu khăn, họ nhìn theo mẫu, song
không rập khuôn một cách máy móc. Trong quá trình thêu, họ có thể sáng tạo theo
ý muốn chủ quan của mình. Nét đặc biệt là phụ nữ Thái không thêu piêu ở mặt phải
(như lối thêu thông thường) mà lại thêu từ mặt trái, các hoa văn với đồ án và
màu sắc phức tạp lại hiện lên ở mặt phải, đó là lối thêu truyền thống với trí
tưởng tượng của kỹ thuật và mỹ thuật dân gian tài tình. Piêu được tạo theo lối
luồn chỉ hay đan chỉ màu vào vải, nhưng cái khó là phải tính toán theo một
nguyên tắc nhất định để luồn chỉ vào mặt trái và hoa văn lại hiện lên chính xác
ở mặt phải. Hoa văn piêu không đơn giản, điểm xuyết mà là một hệ thống đồ án có
bố cục nội dung phức tạp, đòi hỏi người phụ nữ Thái phải nắm chắc nguyên tắc kỹ
thuật, phải thuộc đồ án hoa văn với hai mặt phải, trái của nó.
Con
gái Thái từ 6,7 tuổi phải làm quen với bông, sợ, dệt vải, mười hai, mười ba tuổi
bắt đầu làm quen với công việc thêu thùa. Thành viên nữ của cộng đồng Thái phải
biết nhìn vào mẫu piêu, biết nhận ra bố cục của đồ án hoa văn. Học thêu piêu với
các cô gái Thái là một quá trình nhận thức và rèn luyện đôi bàn tay khéo léo của
mình để chuẩn bị bước vào đời. Lúc đầu các cô gái chỉ thêu được những đường thẳng
hoặc những mô-típ hoa văn đơn giản, dần dần tiến tới biết xử lý đồ án, bố cục,
biết xử lý màu sắc ở nhiều mô-típ hoa văn trong những bố cục phức tạp. Việc học
dệt vải và học thêu khăn piêu là bài học phổ thông, tất yếu của mọi thành viên
nữ trong nếp sống của cộng đồng dân tộc Thái, bởi vậy piêu còn là một tiêu chuẩn
xã hội để đánh giá một phụ nữ. Qua chiếc piêu có thể biết được chủ nhân của nó
là người tài hoa, siêng năng, chịu khó hay là người lười nhác, vụng dại.
Khăn
piêu của phụ nữ Thái không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn mang tính xã hội,
cùng với váy, áo, nón đội, thắt lưng piêu góp phần tạo nên một nét đẹp, một sắc
thái riêng, hấp dẫn về trang phục truyền thống của dân tộc Thái.
Nguồn langnghe.org
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét