Phần 1: Từ phong cách
Hòa Lai qua phong cách Mỹ Sơn A1
I-Khu
tháp Phú Hài
Phú Hài phát xuất từ
danh từ Chăm Pajai. Còn mang tên tháp Po Hai, Po Sah Inư, hay gọi tắt Sanư, khu
tháp nằm trên đồi Bà Nài, nhìn biển rộng dưới chân, cách phía đông bắc Phan Thiết
7km. Gồm có hai kalan và một điện thờ nhỏ, nhóm tháp nhỏ
tương đối còn nguyên vẹn nầy bắt đầu được xây dựng khoảng cuối thế kỷ VIII đầu
thế kỷ IX, trong mục đích thờ cúng vị thần Siva,
có phong cách kiến trúc Hòa
Lai thuộc nghệ thuật cổ truyền Cham Pa. Qua thế kỷ XV, một số nhà thờ nhỏ được
xây dựng tiếp để thờ phụng công chúa Po Sah Inư, con một nhà vua có tài đức được
yêu quý là vua Para Chanh.Kalan lớn
chính gọi là đền Thiên Mẫu, thờ công tử Po Sah Anaih, bên trong có một linga tượng trưng Sah Anaih, nằm phía
nam, hướng về đông, có hình vuông, khá cao nhưng chân cửa và cửa giả thì tròn,
bị hư, sửa lại bằng xi măng. Kalan phía nam nhỏ hơn, trang trí tựa tháp
kia. Điện thờ phía đông bắc, được nói là để thờ nữ hoàng Pô Bia Tikul, hướng về
đông, mất hết trang trí, của hình vòm dính liền với mái. Toàn thể khu tháp
thoát ra một ảnh hưởng khá đậm nghệ thuật khmer, có thể xem như một công trình
trung gian giữa hai phong cách Khơ me và Chăm. Ngày nay, khu tháp được xếp hạng
di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Hằng năm, người Chăm tổ chức ở đây
nhũng lễ hội Rija Nưga, Po Mbang Yang cấu mưa, cầu an...
Tháp
Phú Hài
II- Khu tháp Po Dam
Po Dam hay Pô Tằm, còn gọi
Po Khathit (Bàn La Trà Duyệt), là nhóm tháp trên sườn núi Ông Xiêm, cạnh sông
Lòng Sông, ở làng Phong Phú, huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận (Ninh Thuận). So
sánh phong cách nghệ thuật, niên đại của tháp được xác định vào cuối thế kỷ
VIII đầu thế kỷ IX, thuộc phong cách Hòa Lai. Tục truyền khu tháp được xây dựng
để thờ vua Po Dam măc dầu vua Po Dam trị vì giữa 1433 và 1460. Gồm có sáu tháp
nhỏ (tháp chính, tháp tây bắc, đông bắc, nam, tây nam, đông nam), khu tháp nằm
trên một trục hướng về nam là phía các đồng ruộng phì nhiêu chứ không phải hướng
về đông như thường thấy. Kalan tháp chính hướng về nam được trang
trí theo phong cách Hòa Lai. Tường được những cột trụ trang hoàng phong phú
cũng cố nhưng giữa những cột trụ thì trơn tru. Tiền sảnh nhỏ và hẹp. Tháp tây
nam cũng hướng về nam, trang trí sơ sài với các đường vành. Không có cửa giả.
Tiền sảnh còn nguyên vẹn cũng ít có trang trí. Tháp đông bắc đổ nát gần hết.
Tháp nam độc nhất hướng về đông. Hai tháp phía bắc cũng khá điêu tàn, chứa mỗi
bên trong một linga. Không
có đường tốt, muốn lại Po Dam phải đi bộ từ ga Sông Lòng Sông dọc đuờng rầy
2km, vượt qua cầu sắt, khu tháp nằm trên sườn núi bên mặt.
Tháp
Po Dam
III- Khu tháp Hòa Lai
Khu Hòa Lai hay Yan
Bakran, xây dựng thế kỷ IX, theo phong cách Hòa Lai, nghĩa là một trong những
di tích Cham Pa cổ nhất ở phiá bắc thành phố Phan Rang. Khu di tích (125x200m)
hướng đông-tây, ngoài ba ngôi tháp chiều cao khác nhau, còn có vết tích nhiều
kiến trúc phụ, tuờng gạch, tháp cổng, nhiều công trình nhỏ. Tháp giữa tương đối
nhỏ nhất nhưng được xây dựng cẩn thận nhất và còn giữ lại nhiều trang trí, tuy
các tầng bị sụp đổ nhiều, chỉ còn lại phần nền. Tháp bắc cao hơn tháp giữa và
phần nền cũng còn giữ nhiều trang trí. Tháp nam cao nhất và còn nguyên vẹn nhất,
có phần khác hai tháp kia về mặt bố cục : cửa giả rộng, không có hình người, trụ
ốp gần nhau, mặt giữa các trụ ốp hẹp, phần lớn các trang trí chưa xong. Cả ba
ngôi tháp được xem là thành công nhất trong kiến trúc Champa với một hệ thống
các tầng dựng lên trên một bệ vuông. Trên cửa ra vào, những hoa văn phủ kín những
vành cửa tò vò, luồng ra từ miệng các quái vật Kala. Những hình chạm khắc hoa
lá chiếm khoảng tường giữa hai trụ ốp. Một hoa văn chạy dài trên bộ diềm mái cạnh
hình các thần điểu Garuda xòe cánh. Trang trí tuy chỉ giới hạn ở vòm cửa, giữa
các trụ ốp, trên các diềm mái đã làm bật nỗi những nét tinh vi của hoa văn. Khu
tháp đã từng bị cướp phá đầu thế kỷ XX và nhiều gạch đá đã đuợc chở đi xây đường.
Các nhà khảo cổ phàn nàn cuộc trùng tu vừa qua không tôn trọng di tích xưa...
Tháp Hòa Lai
IV- Khu tháp Khương Mỹ
Khu tháp Khương Mỹ ở xã
Tam Xuân, huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam, cách Tam Kỳ 2km, gồm có ba tháp kề
nhau xếp theo trục bắc-nam. Xây cùng lúc đầu thế kỷ X, cả ba tháp có kiến trúc
giống nhau, mặt bằng vuông, mái ba tầng, càng lên cao càng nhỏ lại, chóp tháp bằng
sa thạch. Người ta tin nhóm tháp nầy thờ ba vị Trimurti : Brahma, Shiva và
Vishnu. Tháp nam được xây trước nhất, cao nhất và cũng được bảo tồn tốt nhất.
Hoa văn trên các trụ ốp tường là các dải hoa văn thảo mộc xen kẻ với những hình
thoi. Tháp giữa xây sau, thấp hơn, có một cửa ra vào và năm cửa giả. Năm trụ ốp
tường cũng có hoa văn thảo mộc cách điệu, trên đỉnh uốn thành hình lá đề hay
hoa sen. Tháp bắc xây sau cùng, thấp nhất, cũng có một cửa ra vào và năm cửa giả,
năm trụ ốp tường. Hoa văn là những hình thoi xen kẻ với thảo mộc xếp thành nhiều
tầng với một tổ hợp cành lá uốn thành dạng lá đề. Phần lớn các hiện vật Khương
Mỹ được trưng bày ở Bảo tàng Điêu khác Cham Pa Đà Nẵng. Bộ ria rậm người điều
khiển xe ngựa cũng như gương mặt dữ tợn vị hộ pháp Dvarapala chỉ định phong
cách Đồng Dương. Những hiện vật khám phá trong đợt khai quật 2007-2008 như các
tượng người, tượng động vật, khỉ, ngựa, voi, rắn cùng các loại trang trí góc
tháp, chóp tháp,...cho thấy một đền thờ Vishnu. Các tác phẩm điêu khắc thể hiện
từ những nét mạnh mẽ, dữ dội phong cách Đồng Dương qua những nét nhẹ nhàng,
trang nhã phong cách Trà Kiệu xếp tháp nầy trong phong cách Mỹ Sơn A1, đầu thế
kỷ X.
Tháp Khương Mỹ
(*) Ảnh chụp những năm 1986-2007, cốt
yếu hai năm 1998-1999, sao từ dương bản
Hết Phẩn 1.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét