Đến với các làng Chăm Ninh Thuận, du khách
không chỉ khám phá những giá trị văn hóa độc đáo như lễ hội, phong tục tập
quán, ăn ở sinh hoạt, mà còn có thể khám phá bộ nhạc truyền thống được lưu truyền
từ bao thế hệ nay của người Chăm.
Người Chăm sử dụng nhiều loại nhạc cụ
trong sinh hoạt văn hóa của cộng đồng và thường được xếp thành ba nhóm chính là
bộ gõ, bộ hơi và bộ dây. Trong đó được sử dụng nhiều và phổ biến nhất là trống
Gineng, trống Baranưng và kèn Saranai.
Trống Gineng
Trống Gineng có hình dạng giống như trống
cơm của người Việt nhưng kích thước lớn hơn, thân trống làm bằng gỗ lim hay trắc
dài khoảng 0,7 m, được bào trơn nhẵn cả trong lẫn ngoài. Hai mặt trống được
căng da, mặt nhỏ thường được căng da dê hay da nai và đánh bằng tay không, mặt
lớn được căng da trâu và đánh bằng dùi. Trống Gineng bao giờ cũng dùng đôi, diễn
tấu trong tư thế ngồi với trạng thái tĩnh, hai chiếc đặt chéo nghiêng áp sát
nhau trên mặt đất, do nghệ nhân dân gian sử dụng.
Trống Gineng và kèn Saranai là các nhạc cụ
không thể thiếu trong các lễ hội của đồng bào Chăm.
Với người Chăm, tiếng trống Gineng ngân
lên, đó là âm hưởng linh thiêng, báo hiệu mùa lễ hội sắp đến và ai nấy cũng vui
vẻ phấn khởi để hòa mình vào các lễ hội của cộng đồng. Để đánh được loại nhạc cụ
này, học viên cần bái một nghệ nhân làm thầy với lễ vật bái sư gồm trứng, rượu,
cau trầu. Sau khi bái sư, học viên sẽ được nghệ nhân dạy đánh từ âm cơ bản đến
các điệu trống phức tạp. Muốn trở thành một nghệ nhân trống Gineng thành thục
thì không hề dễ mà phải trải qua một quá trình tập luyện tích cực. Theo quan niệm
người Chăm, những người có tâm hồn thanh thản, trong sáng thì đánh trống mới
nghe rộn ràng, hùng hồn, còn những người có bụng dạ hẹp hòi, ích kỷ thì tiếng
trống khó đi vào lòng người được.
Trống Baranưng
Trống Baranưng vừa là nhạc cụ vừa là vật tổ
linh thiêng của ông Maduen (thầy vỗ). Thân trống làm bằng gỗ đục rỗng có đường
kính khoảng 0,4 mét, một mặt trống được căng bằng da dê hay da nai và được căng
bằng hệ thống dây mây với mười hai con nêm bằng gỗ. Mười hai con nêm này là bộ
phận tăng giảm âm theo tùy người sử dụng.
Trống Bananưng
Khi sử dụng trống Baranưng nghệ nhân đặt
trống trước ngực, vành trống tỳ vào đùi trái trong tư thế ngồi xếp bằng hai
chân, cánh tay trái đặt lên vành trống vừa để giữ trống, vừa để vỗ, tay phải để
tự do. Với thủ pháp rung ngón và đôi khi dùng cả bàn tay trái bịt mặt trống tạo
thành âm thanh ngắt, tay phải vỗ vào mặt trống với thủ pháp vỗ trọn bàn để tạo
âm thanh trầm, đánh nửa bàn tay tạo âm thanh bổng... Tùy theo điệu nhạc mà nghệ
nhân phối hợp các thủ pháp trên một cách thích hợp để tạo sắc thái âm điệu trầm
bổng khác nhau. Bananưng là loại nhạc cụ đơn giản nhưng sử dụng khó nhất, để
đánh thành thạo loại trống này, người đánh trống phải trải qua thời gian dài
theo học ở thầy vỗ trống Maduen.
Kèn Saranai
Đặc biệt nhất trong hệ thống nhạc cụ Chăm
là kèn Saranai. Đây là loại nhạc cụ có tên rất gần gũi với sarunai của người Ba
Tư, surunai của người Mã Lai, nhưng Saranai của người Chăm có nét đặc trưng
riêng. Kèn Saranai có ba phần gắn liền nhau gồm phần chuôi làm bằng đồng để gắn
lưỡi gà bằng lá buông, phần thân làm bằng gỗ đục rỗng có bảy lỗ chính phía trên
và một lỗ phụ phía dưới, và phần loa làm bằng gỗ quý, sừng trâu hay ngà voi đục
rỗng ruột để khuếch đại âm thanh.
Người
Chăm có nền âm nhạc phát triển từ rất sớm và gắn liền với đời sống và sinh hoạt
văn hóa tín ngưỡng trong cộng đồng. Thú vị hơn, người Chăm xem bộ nhạc cụ trống
Gineng, kèn Saranai, trống Baranưng
tượng trưng cho các bộ phận của cơ thể con người, trong đó trống Gineng tượng
trưng cho đôi chân, Baranưng là thân thể, Saranai là phần đầu của con người. Do
đó mỗi khi sử dụng phải có đủ bộ các loại nhạc cụ này.
Âm điệu trầm bổng của trống Baranưng hòa với
lời khấn nguyện khiến lễ hội thêm trang trọng.
Đến với làng Chăm, du khách sẽ có dịp hòa
mình vào các lễ hội lớn như Katê, Rija Nagar, hay Ramawan. Âm thanh của các nhạc
cụ hòa quyện cùng không khí lễ hội sẽ tạo nên một sắc màu văn hóa đặc trưng, rất
riêng chỉ có ở các làng Chăm Ninh Thuận.
Dàm
Minh Phiếu (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét