Người
H'mông là một trong những dân tộc thiểu số có dân số đông ở miền Bắc Việt Nam.
Cùng với 53 dân tộc anh em, người H'mông luôn luôn là một phần của sự thống nhất
dân tộc và góp phần làm phong phú cho nền văn hoá các dân tộc Việt Nam.
Dân tộc H'mông có câu
"Lửa cháy đến đâu người H'Mông theo đến đó" hay "Người chạy theo
nương" ý nói về cuộc sống du canh nương rẫy. Nông nghiệp sản xuất lương thực
chính là ngô, lúa nương, khoai, mạch ba góc, ý dĩ, lạc, vừng, đậu và các loại
rau... ở một vài nơi có ruộng bậc thang. Các loại quả táo, đào, mận, lê cũng rất
nổi tiếng và đồng bào còn trồng cả các loại cây thuốc như tam thất, xuyên
khung, đảm xâm…
Nghề dệt vải lanh là một trong những hoạt động sản xuất đặc
sắc của người H'mông. Họ phát triển đa dạng các nghề thủ công như đan lát, rèn,
làm yên cương ngựa, đồ gỗ, nhất là các đồ đựng; làm giấy bản, đồ trang sức bằng
bạc phục vụ nhu cầu và thị hiếu của người dân. Các thợ thủ công H'mông phần lớn
là thợ bán chuyên nghiệp, làm ra những sản phẩm nổi tiếng như lưỡi cày, dao, cuốc,
xẻng, nòng súng đạt trình độ kỹ thuật cao.
Người H'mông sống quần tụ trong từng bản có vài chục nóc
nhà, họ thường thích sống khép kín, nhiều nơi đồng bào xây tường đá ngang đầu
quanh nhà ở. Nhà cửa là loại nhà trệt, ba gian hai chái, có từ hai đến ba cửa.
Phổ biến là nhà bưng ván hay vách nứa, mái tranh. Quanh làng vẫn còn lại đến
ngày nay những ngôi nhà của người H'mông giàu có, trình tường xung quanh, cột gỗ
thông kê trên đá tảng hình đèn lồng hay quả bí, mái lợp ngói âm dương có gác
lát ván.
Các vùng người H'mông sinh sống thường có chợ phiên, vừa là
nơi trao đổi hàng hoá, vừa là nơi thể hiện nhu cầu giao lưu tình cảm, sinh hoạt.
Người H'mông quen dùng ngựa thồ hàng và cưỡi đi chợ, gùi có hai quai đeo vai.
Con ngựa rất gần gũi và thân thiết với từng gia đình người H'mông. Chợ giao lưu
tình cảm được tổ chức mỗi năm một lần (chợ Sa Pa) là một nét văn hoá đẹp đặc sắc
của người H'mông.
Người H'mông rất coi trọng dòng họ, họ quan niệm: người
cùng dòng họ là những người anh em có cùng tổ tiên, có thể đẻ và chết trong nhà
nhau, phải luôn luôn giúp đỡ nhau, cưu mang nhau. Mỗi dòng họ cư trú quây quần
thành một cụm, có một trưởng họ đảm nhiệm công việc chung. Phong tục cấm ngặt
những người cùng họ lấy nhau. Tình cảm gắn bó giữa những người trong họ sâu sắc.
Trưởng họ là người có uy tín, được dòng họ tôn trọng, tin nghe.
Người H'mông cũng như nhiều dân tộc ít người khác tồn tại
tín ngưỡng đa nguyên. Thờ cúng tổ tiên là thờ những người trong gia đình đã chết
ba đời trở lại. Thờ cúng tổ tiên ở tất cả gia đình những người con trai đã tách
ra ở riêng chứ không phải chỉ con trưởng. Bên cạnh thờ cúng tổ tiên, người H'mông
còn tồn tại một hệ thống ma nhà với những lễ thức cúng bái riêng biệt.
Hôn nhân gia đình của người H'mông theo tập quán tự do kén
chọn bạn đời. Những người cùng dòng họ không lấy nhau. Thanh niên nam nữ được lựa
chọn bạn đời. Việc lựa chọn bạn đời được biểu hiện ở tục "cướp vợ".
Người thanh niên cùng bạn bè cướp người con gái yêu thích về ở nhà mình vài hôm
rồi thông báo cho gia đình nhà gái biết. Vợ chồng người H’mông rất ít bỏ nhau,
họ sống với nhau hòa thuận, cùng làm ăn, cùng lên nương, xuống chợ...
Trang phục của người phụ nữ H'mông rất sặc sỡ, đa dạng giữa
các nhóm dân tộc, gồm: váy, áo xẻ ngực có yếm lưng, tấm xiêm che trước bụng, thắt
lưng, khăn quấn đầu, xà cạp quấn hai bụng chân. Váy hình nón cụt, xếp nếp xòe rộng
chữ thập trong các hình vuông, nhưng váy mang hình ống, khi mặc mới xếp nếp thắt
lưng ngoài cạp; Áo mở chếch ngực về phía bên trái, cài một khuy, cánh tay, cổ
áo, gấu áo đều thêu hoa văn…Đồ trang sức bao gồm khuyên tai, vòng cổ, vòng tay,
vòng chân, nhẫn.
Trang phục của đàn ông H'mông giống như đàn ông Nùng: quần
dài, đũng chân què cạp lá tọa, áo ngắn ống rộng cổ đứng mổ bụng khuy cài, quần
áo đều màu chàm.
Người H'mông có đời sống văn nghệ khá
phong phú, đặc biệt là văn học truyền miệng có rất nhiều thể loại, như Truyện
thần thoại về anh hùng văn hóa tìm ra loại giống và dạy người H'mông cách trồng
ngô, lúa, trồng lanh làm vải mặc … Truyện cổ tích về các con vật chiếm khá nhiều,
đặc biệt là truyện về hổ…
Người H'mông say đắm dân ca dân tộc mình, đó là Tiếng hát
tình yêu (gầu plềnh), Tiếng hát cưới xin (gầu xuống)… mà họ thường hát khi lao
động nương rẫy, trong lúc se sợi dệt vải, trong khi đi chợ, đi hội.
Trong những dịp lễ hội, đặc biệt là hội Gầu tào (đón năm mới),
những bài hát dân ca này không chỉ thể hiện bằng lời mà còn có thể giãi bày
thông qua những nhạc cụ dân tộc (sáo, khèn, kèn lá, đàn môi…). Thanh niên thích
chơi khèn, vừa thổi vừa múa. Kèn lá, đàn môi là phương tiện để thanh niên trao
đổi tâm tình. Sau một ngày lao động mệt mỏi, thanh niên dùng khèn, đàn môi gửi
gắm và thể hiện tiếng lòng mình với bạn tình, ca ngợi vẻ đẹp của cuộc sống, của
quê hương, đất nước.
Trong cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, dân tộc H'mông là một
trong những dân tộc ít bị mai một hơn về bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc.
Trong thời kỳ hội nhập thế giới như hiện nay, để phát triển mà không bị hoà
tan, mất bản sắc, thì việc bảo tồn văn hoá dân tộc đòi hỏi phải có sự nghiên cứu,
tâm huyết, bền bỉ, lâu dài. Có như thế những giá trị văn hoá sẽ mãi mãi được
gìn giữ và phát huy.
Phương Linh
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét