Khắp Thái-nét văn hóa cổ truyền cần được phát huy (Lương Hồng Gấm)

Cô gái Thái hát Khắp trên sàn "Hạn Khuống".

Nếu như người Mông được biết đến với điệu múa Khèn yểu điệu, người Tày với câu hát Then chữ tình thì Khắp Thái lại là một loại hình âm nhạc đặc trưng của dân tộc Thái.

Từ xa xưa, tiếng khắp đã trở thành nét văn hóa không thể thiếu của người Thái. Qua làn điệu hát khắp, chúng ta không chỉ thưởng thức sự thi vị của ý thơ mà còn thể hiện những tâm tư, tình cảm của mình với người yêu, người bạn, giãi bày những điều khó nói.

Dân ca Thái–Khắp Thái là những bài hát, những làn điệu trữ tình được các thê hệ lưu giữ bằng cách truyền miệng hoặc ghi chép từ đời này sang đời khác.

Khắp Thái là lối hát dùng thanh nhạc làm hình thức để biểu đạt nội dung thơ, một bài thơ, một truyện thơ đồng thời cũng là một bài hát. Khắp Thái có rất nhiều loại, tùy nội dung, đề tài mà nó có những tên gọi khác nhau.

Đặc biệt nhất của Khắp Thái chính là điệu Khắp "Báo sao". Khác hắn với các loại Khắp khác, khắp "Báo sao" là lời tỏ tình của chàng trai hoặc cô gái với người mình yêu. Được dùng trong các dịp giao duyên, gặp gỡ, hội hè. Điệu khắp này như thay lời muốn nói cho các bạn trẻ để giãi bày, than vãn với nhau khi gặp những oan trái, chia ly. Vì thế nên là khi vui người ta hát và khi buồn thì cũng hát.

Khắp Thái thường kết hợp cùng với "pí khui" (sáo trúc) và "pí pe" (khèn bè), giọng hát trầm bổng cùng với điệu "pí" ngân nga tạo nên một thứ âm thanh vô cùng lạ, độc đáo và đi vào lòng người. Khắp thái thường được bắt đầu bằng "yêu lú nặm ne", "lá ới, noong ơi" có nghĩa là "thương lắm em ơi".

Khắp Thái từ lâu đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa tinh thần không thể thiếu của người Thái, có thể thể hiện ở khắp nơi như trên nương, ngoài ruộng để xua đi cái mệt nhọc của buổi lao động, hay hát cho nhau nghe vào các dịp lễ hội, lễ tết, các dịp cưới xin, xưa kia người ta còn có thể hát cho nhau nghe từ 2 – 3 ngày đêm…

Cứ mỗi dịp Tết đến xuân về, bà con dân tộc Thái trong các thôn bản lại cùng nhau tụ họp bên bếp lửa hồng cùng nắm tay nhau nhảy sạp, nhâm nhi chút rượu cho ấm bụng và nghe các bà, các mẹ hát Khắp.

Khắp Thái góp phần tạo nên một Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, bởi nó không chỉ là món ăn tinh thần mà còn thể hiện sự độc đáo sáng tạo của người lao động Việt. Tuy nhiên, ngày nay, lối hát Khắp đang dần bị mai một, rất ít người còn biết hát Khắp, nhất là giới trẻ. Vậy, phải làm sao để giữ gìn và phát huy những bản sắc của dân tộc Thái chính là một vấn đề đặt ra cho những nhà chức trách. 

Lương Hồng Gấm