SẮC MÀU CHỢ PHIÊN MIỀN NÚI NGÀY TẾT (Nông Thị Tầm)

Từ lâu, chợ phiên đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa không thể thiếu trong đời sống của đồng bào dân tộc miền núi Đông Tây Bắc như Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu.... Ngoài mục đích mua bán, trao đổi hàng hóa, chợ phiên còn là nơi giao lưu văn hóa của đồng bào các dân tộc nơi đây. Ai đã một lần ghé thăm chợ phiên ở các huyện Mèo Vạc, Đồng Văn, Quản Bạ, Hoàng Su Phì, Xín Mần…
của Hà Giang hay Cán Cẩu, Bát Xát ở Lào Cai hẳn không thể nào quên những nét đặc sắc văn hóa của các phiên chợ nơi đây.

Chợ phiên của đồng bào dân tộc thường có những phiên chợ lùi được tổ chức chủ yếu ở các xã. Nếu tuần này chợ họp vào chủ nhật thì tuần sau sẽ họp vào thứ 7, tuần tiếp theo sẽ họp vào thứ 6, tuần sau nữa sẽ họp vào thứ 5... Hoặc là sẽ có những phiên chợ thường họp vào chủ nhật hàng tuần.Từ tờ mờ sáng, khi sương sớm vẫn còn bao phủ trên khắp các cành cây, ngọn cỏ, trên khắp nẻo đường, những bước chân lại rậm rịch xuống chợ.

Chợ Cán Cấu (Si Ma Cai, Lào Cai)

Là một trong những phiên chợ lớn nhất vùng Tây Bắc, chợ Cán Cấu họp vào thứ 7 hàng tuần nên rất đông vui, nhộn nhịp. Đối với người dân vùng cao, đi chợ không chỉ đơn giản để mua bán hàng hóa, mà còn để được giao lưu, gặp gỡ bạn bè, người quen, trao đổi sau những ngày lao động mệt nhọc. Vì vậy trên khắp các nẻo đường, từ sườn ngọn núi, những con dốc, đường mòn, bà con dân tộc người đi bộ, người cưỡi ngựa, đi xe máy rộn ràng đổ về chợ.

Các đồ đạc được mang đến chợ cũng rất giản đơn, chủ yếu là các đồ nông phẩm người dân nơi đây tự làm ra hay các đồ gia dụng tiêu dùng cần thiết cho mọi người. Có anh cắp con lợn đen trũi, có chị, có bà gùi trên vai đủ các loại nông sản như ngô, gạo hay những nắm rau xanh mướt mới hái trong vườn. Chợ họp đơn giản, người ta chỉ cần trải tấm áo mưa rồi bày bán những tảng thịt, con gà, xâu cá, vài nải chuối xanh hay chai mật ong rừng mới lấy được. Ở phiên chợ này, ớt khô được bày bán rất nhiều. Người ta không bán từng quả, mà ớt khô nguyên quả được kết lại từng chùm lớn, chùm bé trông rất hấp dẫn.

Khi mặt trời đứng bóng, những chảo thắng cố lớn nghi ngút khói ở góc chợ đã vơi, những vò rượu ngô thơm nồng đã cạn mà câu chuyện vẫn như chưa dứt, trai gái bản chia tay nhau, lục đục kéo nhau về, niềm vui rạng ngời trên gương mặt

Chợ Bát Xát (Lào Cai)

Phiên chợ Tết ở Bát Xát năm nào cũng đông vui dù thời tiết vùng cao vào mùa này lúc nào cũng giá rét. Chợ họp ngay giữa một bãi đất trống bằng phẳng, gió lùa tứ phía nhưng không vì thế mà kém phần tấp nập. Trong một góc chợ rực rỡ sắc màu của những chiếc khăn đội đầu, hay váy áo của những cô gái Mông, người ta tranh nhau mặc cả những món đồ, tấm vải thổ cẩm thêu với đường nét tinh xảo.

Ở một góc khác, người ta bày bán những bó lá dong nếp xanh mướt được xếp thành hình tròn, những bó lạt buộc được chẻ mỏng một cách khéo léo hay những ống nứa bánh tẻ gióng dài dùng để bó giò. Tiếng cười nói, tiếng í ới, tiếng mặc cả rộn ràng cả một góc chợ. Ai ai cũng muốn bán hàng cho nhanh rồi lại tranh thủ đi sắm Tết. Đông khách nhất vẫn là những hàng bán quần áo, giày dép, thực phẩm ngày Tết. Người dân tranh thủ mua bán rồi mời nhau vào quán ăn bát thắng cố, bát phở hay uống chén rượu ngô cho đến say mềm.

Vui nhất là những chàng trai cô gái đến chợ để tìm bạn, họ ngắm những chàng trai, thiếu nữ dân tộc trong trang phục rực rỡ. Họ thổi khèn môi, tiếng khèn réo rắt như mời gọi bạn tình, làm say đắm lòng người.

Chợ Mèo Vạc (Hà Giang)

Ở cao nguyên đá Hà Giang, người ta thường nói đến những phiên chợ lùi độc đáo. Gọi là chợ lùi bởi thay vì 7 ngày mới họp một phiên, người dân ở đây sẽ họp 6 ngày một lần, tuần sau lùi so với tuần trước một ngày.

Đến hẹn lại lên, từ sáng sớm, những người Mông, Dao, Giáy, Nùng, Lô Lô… lại tụ họp về phiên chợ. Các cô gái trong những bộ váy truyền thống nhiều màu sắc, tay cầm ô, lưng gùi quẩy tấu, các chàng trai thì mang gà, cắp lợn, dắt bò xuống chợ. Mặc dù phải đi bộ một quãng đường dài nhưng khuôn mặt ai cũng lộ vẻ hân hoan, háo hức. Bà con dân tộc vùng cao đi chợ không chỉ để mua bán hàng hóa mà còn để gặp gỡ, giao lưu, trò chuyện tâm tình, uống với nhau một vài chén rượu ngô hay quây quần xung quanh chảo thắng cố nóng hổi.

Những mặt hàng được bán ở chợ phiên khá phong phú nhưng chủ yếu là các sản vật của núi rừng hay những mặt hàng do chính người dân nơi đây làm ra như: mật ong, nấm hương, mộc nhĩ, thóc, ngô, đậu tương, các loại rau, thổ cẩm… Vào dịp cuối năm, ngoài những mặt hàng thiết yếu phục vụ cuộc sống, phiên chợ còn có các mặt hàng đặc biệt để phục vụ ngày Tết như: gạo nếp, giấy trúc (hay còn gọi là giấy bản), tiền vàng, tranh ảnh, lịch năm mới, hoa ly, mía…

Tất cả những sản phẩm địa phương được bày bán ở chợ là kết tinh của lao động, thể hiện sự cần cù, khéo léo của người dân vùng cao; đồng thời phản ánh nét văn hóa đặc trưng của mỗi dân tộc. Ở nhiều chợ phiên Hà Giang, người dân không dùng tiền để trao đổi mà dùng hiện vật. Họ thường mang xuống chợ con gà hay chục trứng để đổi lấy cái cuốc hay đôi thùng gánh nước…

Chợ Xín Mần (Hà Giang)

Cách thị xã Hà Giang chừng gần 150 km, chợ huyện Xí Mần, một huyện ở cực Tây của Hà Giang cũng tấp nập khác hẳn những phiên chợ thường ngày. Vào dịp này, du khách sẽ được chiêm ngưỡng các cô gái Lô Lô, Hà Nhì, Pà Thẻn xúng xính trong những bộ váy áo mới, màu sắc sống động, gương mặt ai cũng trắng trẻo, xinh xắn.

Không giống như các chợ vùng xuôi có nhiều các ki ốt, ngăn ô bán hàng, chợ Tết ở đây thường là những quầy mái che đơn giản song hàng hóa vẫn luôn phong phú, đủ các loại hàng Tết như bánh mứt, gà, vịt, quần áo, thực phẩm gói bánh chưng, tiền vàng, tranh ảnh, lịch năm mới... Người mua kẻ bán không mặc cả, không nói thách nên thường việc mua bán diễn ra nhanh chóng.

Ở phiên chợ, nhiều thanh niên thường mang theo khèn, những chiếc đài phát thanh nhỏ bật các bài hát dân ca trữ tình. Các cô gái đi thành từng tốp, cầm ô thỉnh thoảng lại liếc nhìn các chàng trai, cười bẽn lẽn. Cũng từ phiên chợ, nhiều đôi trai gái đã bén qua điệu múa, tiếng khèn môi réo rắt để rồi mỗi phiên chợ lại trở thành nơi hò hẹn.

Đến với những phiên chợ vùng cao, du khách mới cảm nhận được cái đẹp ẩn chứa trong đó, không phô trương, cầu kỳ mà mộc mạc, đượm tính nhân văn. Không gian phiên chợ không chỉ là không gian mua sắm mà còn là không gian của ngày hội. Bởi thế, mỗi phiên chợ vùng cao của đồng bào dân tộc nơi đây luôn để lại những ấn tượng khó quên trong lòng du khách mỗi khi có dịp ghé thăm.

 Nông Thị Tầm