Làm xong căn nhà mới, người Tày - Nùng thường chọn ngày tốt
để làm lễ vào nhà mới. Việc chọn ngày phải nhờ đến các thầy Tào hoặc Phựt,
Then, Dàng… Lễ vào nhà mới thường được chuẩn bị chu đáo, gồm hai phần: Đưa bát
hương tổ tiên vào nhà mới; mọi người đến chúc mừng nhà mới.
Thủ tục đưa bát hương tổ tiên vào nhà mới bao giờ cũng có một
con lợn. Lợn thịt được dâng lên cả con phủ phục trước bàn thờ có cả tiết canh,
lục phủ ngũ tạng, được bày thành hàng trước bàn thờ. Bánh trái mọi người đến mừng
được đặt trong làn xếp hàng dọc trước bàn thờ. Người Tày - Nùng hay làm bánh
dày với các màu nhuộm bằng lá cây rừng, như màu tím nhuộm bằng lá cẩm, màu vàng
nhuộm bằng củ nghệ, màu xanh nhuộm bằng lá gừng, màu đen nhuộm bằng lá cây xau
xau... Các loại bánh nhuộm bằng lá cây tự nhiên này thơm, dẻo, bảo quản
được tốt hơn.
Bên ngoài nhà đặt mâm cúng ngoại thần cả lễ tạp lẫn lễ chay
đầy đủ lục phủ ngũ tạng như trong nhà. Nếu dỡ nhà cũ để làm lại, bát hương được
chuyển ra ngoài, khi hoàn thành chỉ cần chuyển vào nhà. Trong trường hợp con
cái tách hộ ra ở riêng thì lập bát hương mới đem vào nhà.
Thủ tục lập bát hương mới như sau: Gia chủ chuẩn bị hai
mâm, một mâm đặt ba bát gạo và một chiếc ô hoặc nón để rước bát hương từ nhà tổ
tiên sang nhà mới; mâm thứ hai đặt thủ lợn cùng bốn móng, gà, xôi, bánh trái,
rượu, đèn… Đến nhà thờ tổ tiên xin chân hương, hai mâm cỗ, lễ được dâng lên các
vị. Sau ba tuần rượu rót mời, thầy cúng xin các vị tổ tiên được xin chân hương
về cho con cháu. Thầy báo lên tổ tiên họ, nhà…, và xưng họ tên pháp danh của thầy
được gia chủ nhờ đến nhà làm lễ xin các cụ chân hương để đưa về nhà thờ cúng với
nội dung nhờ tổ tiên phù hộ cho con cháu: “Lủc tầư cụng dà/Kha tầư cụng hốm”
(dịch nghĩa: Con nào cũng phù hộ/Nhánh nào cũng chở che).
Cúng xong, thầy cho gia chủ rút lấy mỗi bát hương ba chân
hương, chân được cắm vào bát gạo dưới mâm lễ (nếu nhà xa không đem theo bát gạo
thì các chân hương được gói để riêng bằng ba loại giấy màu khác nhau (tránh nhầm
lẫn giữa các bát hương). Nếu nhà đặt năm bát thì lấy năm gói. Chân hương đem về
đến nhà, thầy làm phép xua tà quỷ rồi gia chủ mới đưa chân hương lên bàn thờ tổ
tiên theo thứ tự xếp sẵn như bên nhà tổ tiên.
Anh em họ hàng ruột thịt đến mừng nhà mới bao giờ cũng có gạo,
rượu và câu đối mừng nhà mới. Bà con láng giềng thì mừng gạo, rượu, bánh, trái,
xôi gà và tiền… Người ta đưa một bó lúa nếp cùng chiếc cân làm bằng gỗ tượng
trưng đặt lên trên cây thượng lương trên nhà. Lúa tượng trưng cho sự no đủ. Chiếc
cân tượng trưng cho việc mua bán thuận lợi, phát đạt.
Trước đây người Nùng Khen Lài ở vùng Thái Đức (Hạ Lang) còn
có tục khi thông gia đến mừng nhà mới họ đặt bánh trước cửa rồi cầm bánh lăng
qua cây xà ngang trong nhà, người ngoài ném vào, người trong ném ra, mọi người
đến dự nhặt bánh làm phước. Tục này thể hiện sự no đủ của căn nhà đầy hồng
phúc. Mọi người ăn uống vui vẻ.
Thầy cúng ngồi trước mâm hương, tay cầm bộ gõ nhỏ đọc bài
mo tẩy uế cầu sự yên lành tốt đẹp cho căn nhà. Bài mo nhà mới của người Nùng có
đoạn: Hôm nay được ngày tốt/Điểm sách với người Hoa/Tra sách với người
Kinh/Xem ngày với thầy già/Mười người nói hôm nay thật lành/Trăm người nói hôm
nay thật tốt/Ngày thiên khai đại xá/Ngày lộc mã quí nhân/Cung trời đất mở
song/Cung Ngọc Hoàng mở cửa/Ngày ngũ phúc tới nhà/ Ngày yến yêu tới đón...
Hoàng Đế về trợ tôi giải uế dương gian/Trợ tôi đuổi uế ra đồi/Ma chết ra bãi/Uế
đen uế đỏ uế slinh tẩy rửa/Uế cây gẫy ngọn hồn ma mới chết/Uế ma thì xuống dưới
sàn/Uế đười ươi thì về núi/Uế quạ thì về cây/Tôi xin cầm hoa vào thỉnh/Cầm lấy
mệnh vào trình/Trình rõ cả họ cả rõ tên/Họ vạn tên sinh chốn dương gian
gia/Hoàn Văn A gia chủ/Dựng lán đã thành/Dựng nhà đã nên/Dẫn ông bà cha mẹ/Đi
ruộng mang hoa/Về nhà mang uế/Mời con Sở đến sàn/Nhờ slao đón tôi đến dưới sân/Tôi
chọn được ngày tốt/Tôi kén được ngày hay... ngày... tháng... năm... Hôm nay được
ngày quét/Tôi chẳng to hơn Vương/Tôi chẳng lớn hơn thầy/Xin chổi cho hai
cái/Xin thạ xuống hai đôi/Hộ tôi quét tôi phẩy đi/Để họ Gia, Hoàng Văn Mõ/Nhà sạch,
gia trạch bình an/Ông thầy sẽ xuống ngự/Thần tiên sẽ xuống ngự/Mùng một xuống
đi ngựa/Hôm rằm xuống hàng hương/Đến sớm chẳng về suông/Đến muộn chẳng về
không/Đến sớm được ăn nhiều/Đến chậm được ăn lắm… Mời Nam phương
sát uế/Mời Bắc phương sát uế/Mời Trung phương sát uế… Uế ngã thì về đồi/Uế chết
thì về thung/ Uế ma thì xuống sàn/Uế vượn thì về núi/Uế quạ thì về cây… Ra cửa
én của én/Ra cuối sàn sảy gạo… Đi chốn châu diêm âm xa lắc/Nơi Quí Châu xa vời/Ngàn
năm mày chẳng nhớ/Vạn đời mày chẳng về/Phẩy uế đi khỏi mường.
Lễ vào nhà mới là một trong những nét đẹp trong sinh hoạt
văn hóa của người Tày - Nùng, mang nhiều giá trị về nghệ thuật, văn hóa, lịch sử…
Ngoài ra còn thể hiện sự đoàn kết của người Tày - Nùng giữa gia đình và cộng đồng.
Triệu Thị Mai
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét