Nhà ở của dân tộc Nùng (Tô Tuấn)

Mỗi dân tộc đều có những ngôi nhà truyền thống của dân tộc mình. Ngôi nhà truyền thống của người Nùng cũng có nét độc đáo riêng biệt.

Người Nùng thường ở nhà sàn, nhà nửa sàn nửa đất và ở một số nơi đồng bào ở nhà trình tường. Nhà sàn là kiểu nhà truyền thống. Người Nùng thường chọn vị trí dựng nhà ở sườn đồi, ở khu vực có nhiều cây cối,

vì theo kinh nghiệm của đồng bào, nơi có nhiều cây cối thường không bị sạt lở đất. Theo phong thuỷ của người Nùng, nhà ở phải hướng về hướng Nam, nơi có cảnh trí thiên nhiên thoáng đãng, rộng rãi và nhà không nên có cửa trông ra núi non, sông ngòi hay những bụi cây có hình thù kỳ lạ. Người Nùng cho rằng mỏm núi như hình mũi tên hướng vào nhà thì mọi người hay gặp tai nạn, còn những bụi cây có hình thù của thú dữ sẽ làm cho gia cầm chăn nuôi bị dịch bệnh, mất mát. Người Nùng sống gần gũi với thiên nhiên và thích ở nơi rộng rãi, nên nhà sàn được làm hoàn toàn bằng gỗ, tre nứa và xung quanh nhà thường có hàng rào, vườn rau.  Ông Lương Văn Thiết, nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc, công tác tại Bảo tàng dân tộc học Việt Nam, cho biết: "Nhà sàn của người Nùng khá to, rộng, thường có 6-8 cột, nhà có nhiều gian thường được chia theo số lẻ có thể là 5, 7 gian  hay 9 gian, tùy theo quy mô gia đình. Nhưng số gian bao giờ cũng là số lẻ vì người Nùng cho rằng nhà có số gian lẻ là nhà cho người sống, còn số chẵn chỉ khi  xây nhà mồ cho người chết và số bậc cầu thang lên nhà sàn cũng phải là số lẻ 7-9 hay 11 bậc".

Nhà ở dân tộc Nùng tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam.

Mặt bằng sinh hoạt trong nhà sàn của người Nùng cơ bản là giống nhau, phần dưới sàn là nơi nuôi gia súc, nơi phụ nữ nhuộm vải chàm và là chỗ đàn ông mài dao, sửa nông cụ. Các gian trên tầng sàn được ngăn bằng các vách gỗ, được chia thành 2 khu rõ rệt dành cho nam và nữ. Phần ngoài dành cho nam giới, là nơi đặt bàn thờ tổ tiên, nơi ở của chủ nhà, con trai chưa vợ và cũng là nơi tiếp khách. Phần bên trong là nơi sinh hoạt của phụ nữ với gian bếp. Trong gian bếp của người Nùng bao giờ cũng có bàn thờ cúng bà Mụ. Tập quán cúng bà Mụ để cầu cho sự sinh sôi nảy nở, trẻ con trong nhà được khoẻ mạnh.

Khi nhắc đến kiến trúc nhà ở của dân tộc Nùng, còn phải kể đến kiểu nhà trình tường của đồng bào Nùng ở vùng biên giới tỉnh Lạng Sơn. Nhà trình tường có hai kiểu, một kiểu nhà để sinh sống, sinh hoạt bình thường và một kiểu nhà nữa gọi là nhà“ Pháo đài”. Hai kiểu nhà này có từ lâu đời gắn với phong tục tập quán của đồng bào dân tộc Nùng nơi đây.Ông Hoàng Văn Páo, cán bộ văn hoá của tỉnh Lạng Sơn, cho biết: "Nhà trình tường được xây hoàn toàn bằng các loại vật liệu tại chỗ, bằng đất, cây cỏ, rơm rạ và lợp ngói âm dương. Nhà trình tường có tường làm bằng đất sét đất nện trộn, dùng chày vồ đập nện, tường dày từ 50-70 cm, nên ngôi nhà rất kiên cố, có khi tồn tại hàng trăm năm".

Một bản của người Nùng

Móng nhà trình tường được xếp đá khít nên chịu lực và chắc chắn. Nhà trình tường được xây từ dưới xây lên. Để làm các bức tường, đất sét được trộn nhuyễn đổ vào các khuôn gỗ, sau đó dùng chày đập cho đến khi tạo thành khối vững chắc. Làm tường trình phải có 7 lần đất đổ vào khuôn, làm hết lớp này thì làm lớp khác. Trụ nhà ở bốn góc là bốn cây gỗ to chịu lực cho cả ngôi nhà. Hệ thống xà ngang, xà dọc tạo thành khối vững chắc đỡ cho mái nhà. Nhà làm theo kiểu này có kết cấu bền vững, tiết kiệm, ấm về mùa đông và mát về mùa hè. 

Nếu nhà trình tường một tầng thuận tiện cho các sinh hoạt bình thường, thì kiểu nhà” Pháo đài” là có sự kết hợp giữa nhà đất và nhà sàn. Bởi vậy nhà “ pháo đài” thường có 2 tầng mang kiểu kiến trúc lạ, trông như những lô cốt. Trước đây đồng bào xây dựng kiểu nhà này để phòng giặc giã, chống trộm cướp. Tường nhà trình bằng đất dày (40–60 cm) còn có tác dụng để chống đạn. Trên tường còn đục nhiều lỗ châu mai. Nhà “Pháo đài” có  nhiều gian, gian này thông với gian kia. Tầng hai của nhà pháo đài là nơi thờ cúng tổ tiên , cửa chính giữa đón ánh sáng toả khắp phòng, đứng từ đây có thể quan sát toàn bộ không gian trước nhà. Phía trước những ngôi nhà pháo đài còn có hàng rào chắc chắn với giàn đá tảng rất chắc, phòng khi có giặc cướp lập tức bị giá đá đổ ập xuống.

Hàng trăm năm trôi qua, nhiều ngôi nhà trình tường của đồng bào Nùng ở các huyện vùng cao Lạng Sơn tồn tại vững chãi theo thời gian và vẫn giữ được vẻ đơn sơ, mộc mạc. Những những năm gần đây, rất nhiều khách du lịch, các nhà nhiếp ảnh đã đến tham quan chụp ảnh, ghi lại hình ảnh những nếp nhà độc đáo, một nét đẹp văn hoá cổ xưa giữa cuộc sống hiện đại.

Tô Tuấn