II - NHỮNG CA KHÚC SƯU TẦM Ở CAO BẰNG
Gió thổi qua đồng ngào ngạt hương đưa dịu dịu
Gió thổi thơm lừng dưới chân thềm đất cao cao
Người ta kéo tới, có việc gì đấy nhỉ!
Áo quần, khăn xếp óng ánh, ao xao...
Hôm nay, ngày cô ấy xuống khỏi nhà để về nhà chồng
Nhìn những khách lạ kia, cứ đoán chủ gia tế kia rồi
Tục rửa chân có từ ngày ấy xa xôi
Tinh khiết rồi, rượu và trà sẽ được dâng hoàn hảo
Trong nghi lễ cưới cheo, phỏng theo gương Tấn - Tần
Muốn được tinh thành, phải có rượu rửa chân
Thứ rượu vào, phải là rượu bà Nghi[2]
Rượu ở Thiên cung Giao Trì mới là chính hiệu.
Chân rửa sạch rồi, con người mới thông minh duyên dáng
Làm việc gì cũng đạt, chẳng phải khó khăn chi
Mọi việc sẽ diễn ra đúng như lời nói chúng tôi
Để xin mời quý khách đằng xa tùy nghi định liệu.
LỜI ĐÁP
Tôi xin trình bày lên song thân nhạc gia quý trọng
Tôi thưa với gia đình danh vọng, với Đất, với Trời
Tôi xin thưa với liệt vị tổ tông, với gia đẳng mọi người
Trời và Đất đã tạo ra nước trong, rửa đôi chân cho sạch.
Trời không tạo ra rượu và trà cho người rửa ráy
Rượu là để tặng những ai lên... rồi xuống cầu thang.
Hàng trăm đồ vàng và bạc, dưới đấy sắp hàng
Còn bên trên thì nào rượu, nào gạo thơm, nào đồ ngọc
Rượu và gạo thơm gửi đến hoàng cung để dâng lên vua
Có lẽ đâu người ta dùng chúng để rửa chân?
Phí của trời, chúng ta sẽ mắc tội muôn phần
Chúng ta sẽ mắc trọng tội đối với Trời, với Đất.
Làm như vậy, chúng tôi xin phép làm, xin miễn trách!...
Thế thôi!
14- KHÚC HÁT VỀ CỬA ĐÓNG[3]
Chúng tôi chào quý khách xa vừa tới!
Từ đâu tới quý khách lại qua đây?
Nhìn quý khách quần áo đẹp bao nhiêu!
Người người đẹp, mặt mày rạng rỡ
Người người đẹp, từ nơi xa vừa tới
Tự miền nào, khách tới ghé qua đây?
Tự chốn nào khách tới tại nơi đây?
Khách vào nhà mà chẳng hỏi han ai
Nếu quả vậy, phải là kẻ hai lòng vào cướp phá.
LỜI ĐÁP
Xin cất cao giọng để mong người tỏ nỗi,
Từ ngày đầu, tôi đã nói để người hay
Cánh nhạn muôn phương, đã mấy bận thư về,
Xưa chúng tôi đã viết, và người đà phúc đáp.
Con bướm đưa tin đã vượt đèo qua lại
Hai bên cùng quy định nghi lễ cưới cheo
Có tin mời chàng rể đến đón cô dâu,
Tôi làm người trung gian cho hai họ.
Chúng ta đã chọn ngày lành tháng tốt
Ngày trời nở hoa và ngày hạnh phúc trời ban.
Chúng tôi đến đón cô dâu để truyền thế gia đình,
Sách đã nói: "Cô dâu về nhà chồng, xe trăm cỗ".
Chúng tôi tới, chẳng phải người gian dối,
Chẳng phải người nấp bóng tối để vét vơ.
Xin chào cô giữ cổng, nữ nhân kia,
Xin mở cửa cho chứng tôi, những văn nhân này xin biết
ơn tri ngộ.
15- HÁT VỀ LỄ DÂNG TRÀ[4]
Trời đã sinh ra thân con gái giữa đồi và suối,
Vì chúng tôi dốt nát nên thô thiển bao nhiêu!
Khốn thay! chúng tôi có mắt mà không có con ngươi
Chúng tôi không biết dùng lời dịu dàng cùng quý vị
Việc vừa rồi, chứng tôi quả là thất lễ
Xin quý vị rộng lòng, tha thứ lũ trẻ thơ!
Mắc lỗi rồi, xin quý vị bỏ qua cho
Xin nhận đây, kính cẩn hai chén trà
Trà này lấy từ suối sâu và rừng thẳm.
Trà non đấy, nhưng ấm thì đen, chén thì bẩn
Chẳng vừa lòng quý vị, khách phong lưu
Đã thương nhau, xin chín bỏ làm mười
Để súc miệng, xin kính mời cầm chén
LỜI ĐÁP CỦA GIA ĐÌNH NHÀ TRAI
Tôi xin chào hai cô đàng ấy,
Nước chảy từ xứ sở của Long Vương.
Người ta bảo nước ấy là ngọc, là vàng,
Đã dạn dày gió mưa và bão táp.
Nước ấy tự sông Thiên Hà do Trời tạo tác,
Tiết tháng năm, nước trong vịnh màu hồng
Chúc gia đình cô hai chữ An Khang!
Đây là nước chảy ra từ biển cả.
Nước chảy qua ruộng đồng, trước mặt làng xã
Cô thường đi chợ vào những ngày phiên họp
Vậy nên cô mua được chè hảo hạng thơm ngon.
Chén, ấm nữa, đều trang hoàng ngũ sắc
Chè chưa uống mà họng chúng tôi đã thấy mát
Cứ uống vào, lời nói ra sẽ sáng suốt khôn ngoan.
Xin cảm ơn hai cô đàng ấy đã đem cho.
Trong họng chúng tôi sẽ đượm mãi suốt đời vị chè ngon ấy.
16- BÁI HÁT ĐƯA ĐỒ SÍNH LỄ[5]
Xin kính cẩn thưa cùng bố mẹ hai bên nội, ngoại,
Cùng tất cả gia đình nhà gái, đông đảo, cao sang.
Trong số mười ngày, chỉ hôm nay là tháng tốt, ngày lành,
Trong trăm ngày, chỉ hôm nay thật ngày lành, tháng tốt
Hôm nay có sao Thiên Khai, Thiên Phúc
Sính lễ nhận giờ này mới thuận ý Đất, Trời
Chim phượng xin với chim công kết bạn.
Trên thế giới này, lễ cưới là ngày vui lễ hội,
Sợi dây hôn thú định rõ tình phu phụ, nghĩa thâm ân.
Phía vải ướt dành cho mẹ, phía vải khô dành cho con.
Người mẹ nuôi con, ngủ không yên, ăn không ngon,
Con tặng mẹ món quà này, công sinh dưỡng.
Công cha nghĩa mẹ, con cố gắng đáp đền.
Ơn cha mẹ, cao thấu trời cao,
Hôm nay, con gái bố mẹ đã nên đường chồng vợ.
Chúng con nghĩ đến công mẹ nặng mang chín tháng,
Công lao ấy, sao có thể đền bồi?
Chúng con có món quà này đem tặng song thân,
Món quà đền ơn mẹ cha thay người con gái,
Ngạn ngữ nói: "Ơn trời khó trả"
Chúng con chỉ gắng theo tục cũ, lệ xưa.
Món quà quý đây, quà của lòng thành thực và công bằng
Của chẳng đến đâu mà lòng chúng con tràn trề kính trọng
Nếu quà mọn, xin mẹ cha đừng trách
Chúng con đã trình bày đầy đủ trước sau
Xin song thân hạ cố nhận cho,
Và xin bày lên bàn thờ tổ tiên.
Trước hết chúng con kính lời bái vọng gia tiên
Rồi chúng con xin thưa với bố mẹ và gia đình
Hãy nhận lễ chúng con, chúng con biết ơn và ngàn lời chào
hỏi.
17- BÀI HÁT DÂNG RƯỢU
Chúng tôi kính cẩn thưa cùng quan lang và pả mê
Cùng với các cô, những người bạn ít tới nơi đây
Hình như các vị từ trên trời xuống đây
Chúng tôi chẳng có gì để các người đáng nhận.
Nếu chúng tôi chào quý vị, thì lại là do chúng tôi chẳng
hiểu vì sao.
Nhà ở của chúng tôi khuất núi, khuất rừng,
Ngạn ngữ dạy: "Nhà ít người, ít tôi tớ".
Chúng tôi thua kém người, đến rau xanh cũng hiếm,
Để làm việc ấy chúng tôi có ít tôi tớ, ít trâu.
Ruộng đồng hằng năm khô hạn, một nửa phải bỏ hoang.
Nói điều đó, chúng tôi xót số phận mình vất vả.
Nghĩ kỹ lại, tự thấy mình thua xa người khác.
Nghĩ đến năm Giáp Tý, năm thua thiệt mùa màng
Đến hôm nay, xuống khỏi núi, ai cũng còn nhớ rõ ràng.
Đi ăn xin ư? Ai cho? Khổ thân chúng tôi biết mấy!
Đi mua ư? Tiền đâu ra? Khó nói.
Ở nhà mình, đến bột đao, bột báng cũng chẳng còn.
Tủi thân mình, đã chịu đựng đói khổ nhiều năm.
Lấy gì sắm bữa ăn sang mời các bạn?
Lấy gì làm cơm mời khách?
Đây rượu gạo, xin mời vài chén,
Đã thương nhau, chớ coi thường nhé, các bạn trẻ ơi!
LỜI ĐÁP CỦA NHÀ TRAI
Trước hết, xin kính cẩn thưa cùng gia đình trịnh trọng,
Sau xin ngỏ cùng các bạn gái trẻ trong làng.
Nhìn những mâm son, bát sứ, thật đáng khen,
Khen ai ngày xưa đã khéo mua, khéo sắm,
Đã sắm được những đĩa hoa ngũ sắc
Đĩa đẹp tuyệt vời dùng để đựng rau tươi
Khen ai đã khéo vẽ hai chữ: Thọ, Vinh.
Khách chẳng biết thức ăn gì trên đĩa.
Khách chưa ăn mà đã thấy ngon vào bụng.
Chắc trong nhà có nhiều bà con họ mạc giúp đặng.
Cơm có thịt, có cá, có chả, nấu rất ngon.
Thức ăn bày trên mâm như nhà quan dọn tiệc.
Khen thay mâm trong vẽ hoa.
Khen thay mâm ngoài trang trí nụ.
Khen đi khen lại mãi không hết lời.
Các mâm đều rực rỡ như sao.
Các mâm đều trắng toát như hoa.
Các mâm tràn thức ăn
Làm sao chúng tôi xứng đáng ngồi vào?
18. BÀI HÁT XIN CHO CÔ DÂU XUỐNG NHÀ[10]
Tôi xin thưa cùng quý nhân trọng vọng.
Tôi xin thưa cùng các bà con trong quý gia đình.
Những người ở xa biết chúng tôi làm lễ cưới.
Những người tốt bụng không thể tới hôm nay.
Tôi được cử đến đây để trình bày tóm tắt,
Tôi xin thưa cùng tất cả gia đình.
Chúng tôi đã chọn giờ lành.
Vào giờ lành này, tôi xin được quay trở lại.
Từ hai phía náo nhiệt, người ta sắp sửa ra về.
Bát, đĩa bỏ trên giường, chưa ai rửa đi cho.
Chúng tôi để lại nhiều phiền hà cho các thanh niên
nam, nữ.
Bố mẹ đã nuôi con gái lớn lên, nhiệm vụ nặng nề, khó
nhọc!
Ngày đêm con cái mong bố mẹ hai chữ: Thọ, Vinh.
Cỗ bàn đầy đủ, chúng tôi đã được mời ăn,
Chúng tôi là những khách từ xa đến dự.
Quý gia đình đã cho chúng tôi ăn: cơm, thịt, cá, rượu.
Các cô đã vất vả, mệt nhọc dọn cỗ cho chúng tôi ăn
Chúng tôi từ những ruộng đồng xa, bao dặm cách ngăn,
Các cô đã cho chúng tôi bát nước chè, tăm xỉa răng.
Chúng tôi xin được ra về,
Xin chào các bạn thanh niên trong xã,
Xin chào tất cả gia đình trọng thể.
Xin chào hai bố mẹ đã sinh dưỡng đứa con.
Bố mẹ đã sinh được cô gái vừa đẹp vừa dòn,
Ngày hôm nay là ngày vui và ngày hội.
Chúng tôi đưa cô về tận nhà cho ai nấy được thấy cô.
Loài khỉ đâu đâu cũng chỉ ăn quả cây,
Loài khỉ ở đâu cũng đòi từ trên cây trèo xuống[12]
Dòng nước "Thọ" vẫn còn nhiều, chưa cạn.
Thời cổ xưa đã tạo nên từng đám đông con gái
Thời cổ xưa đã kết chặt trúc mai
Người ta đón cô dâu về lễ trước bàn thờ tiên tổ.
Người ta đón cô dâu về giới thiệu cô trong cả họ.
Để cô chức mừng bố mẹ đại thọ ngàn năm,
Để cô chúc mừng các bậc già lão bình yên,
Chúng tôi chào các chị, các anh rảnh rỗi.
Các anh chị hãy bảo nhau cất mâm và rửa bát,
Chúng tôi chào mừng hai cô gái đẹp đẽ, trẻ trung.
Cả hai cô hãy bảo nhau quần áo diện vào
Ông mặt trời đã tà tà ngả về Tây rồi đó
Đường thì xa, chúng tôi lo không tới kịp!
Đi dọc đường, các cô hãy đeo vòng tai.
Chúng tôi gửi lời chào và khuyên dặn các cô gái trẻ.
Ông quan lang và bà pả mê đi đón dâu sẽ trở về
Ông trời đã biến cô giờ đây thành người vợ trẻ.
Cô em ơi! Có ích gì đâu, sao cô buồn làm vậy?
Cô buồn nhiều, mẹ cô sẽ nhức mũi vì cô.
Cô buồn nhiều, sẽ mất lòng chàng trai trẻ kia.
Cô buồn nhiều, mẹ cô sẽ trốn đi và sẽ bỏ cô đấy
Mong cô chị hãy giục cô em hạ xá!
Cô em hãy đi giày hoa vào để xuống nhà!
Đôi tay cô hãy cầm lấy cây cờ lớn che mình!
Đứa con ra đi vẫn nhớ công ơn cù lao dưỡng dục.
* Biên Khảo Huỳnh Tâm.
[1] Ngày cưới khi đoàn nhà trai tới thấy ở chân cầu thang có một cái
khay trên có bốn bát rượu. Một bài hát trong nhà vang ra gọi là "Bài hát rửa
chân".
[2] Nghi là Nghi Địch, người đàn bà đầu tiên đã cất thứ rượu cúng.
[3] Khi đoàn người nhà trai bước lên thềm đất nhà gái, họ thấy cửa
đóng. Bấy giờ trong nhà vang lên khúc hát này.
[4] Khi mọi người đã ngồi vào chỗ, bên nhà gái sai bê khay trà lên. Hai
cô gái vừa dâng trà vừa hát.
[5] Nhà trai nộp sính lễ và hát.
[6] Năm điều phúc: phú, quý, thọ, khang, ninh (ND).
[7] Thấp: ẩm thấp, càn: khô ráo, để đền ơn đáp nghĩa cha mẹ.
[8] Số tiền "đại lễ" gồm hai lạng vàng làm sính lễ. Người Tày
còn gọi là "ngân thua".
[9] Xưa ở Trung Quốc, khi đi đón dâu người ta cúng tổ tiên một đôi ngỗng
trời. Đôi ngỗng ấy tượng trưng cho cặp vợ chồng mới.
[10] Nhà trai hát xin cho cô dâu về nhà chồng.
[11] Hạ xá: Đi xuống khỏi nhà: Cô dâu xuống nhà để về nhà chồng. – ND.
[12] Loài khỉ ăn quả cây nhưng không ở trên cây. Con gái thương bố mẹ
nhưng vẫn theo chồng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét