DÂN TỘC GIÁY. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

Bài hát để mừng chủ nhà lao động vất vả nay được có nhà mới to rộng để ở. Tục mừng nhà mới có ở hầu hết các tộc gia đình Giáy.

HÁT MỪNG NHÀ LỚN

Trên trời tạo trên trời

Trên trời tạo nên sao

Mặt đất tạo nên nhà

Cha ta ở nhà nhỏ mà lòng chẳng vui

Ở nhà hẹp lòng cha chán chường

Nơi chăn lợn cũng trơn, cũng lầy

Chỗ giã gạo cũng bùn

Nơi xuống thang chật chội

Gà vịt tìm chỗ chơi không có

Lợn cừu tìm nơi đùa không có

Gà vịt tìm nơi đùa không có

Lợn cừu tìm nơi thả không có

Cha thắt chặt dây giầy

Dây giầy cha thắt chắc

Cha có con giục con làm cơm sớm

Có dâu thúc dâu làm cơm sớm

Sớm mai cha lên rừng

Lấy cột nhà ngày mai.

Thuồng luồng chúa đầu tạo dòng nước

Rồng chín đuôi tạo sông

Tạo sông tạo nên vũng

Tạo rừng tạo nên cây

Ông Looc cập[1] tạo núi

Ông Loọc tổ[2] tạo cây

Tạo ba mươi loại cây chung gốc

Sáu mươi cây chung tên

Mỗi tên gọi một khác

Một tên gọi gỗ "xoọc" lá to

Một tên gọi gỗ "kháo" lá dày

Một tên gọi gỗ "mĩa" lá bươm

Một tên gọi gỗ "ẻng" lá chìm

Một tên gọi gỗ lát ngọn tím hoa cà

Gốc mọc ở vách suối

Ngọn cây chỉ lên cao

Cha ta ngắm nên cột nên phang[3] nhà ta

Cha vác rìu lên đốn

Cha vác cưa lên cắt

Cắt đoạn ngắn đoạn dài

Cắt đoạn ngắn dành làm trụ

Đoạn dài làm cột cái

Phang dài được mấy lớp

Phang ngắn được mấy tầng

Cha vội bàn tìm thợ

Thợ già ở trong phố

Thợ cả ở trong phủ

Nhờ hai người đi mời

Thợ ở nơi khá xa

Thợ cầm đục tông tòe

Thợ cầm pươn đục lỗ

Chỗ nào thấp pươn nâng

Chỗ nào cao pươn uốn

Chỉ đồn thợ ấy biết nhọ[4] và biết mực

Thợ đem nhọ tới vạch

Thợ đem mực tới bật

Đem tới bật vào cột

Đường mực bật thẳng tắp

Thợ già đang uống rượu

Thợ trẻ đã vào ngắm

Ngắm thành rồng vằn hoa

Dựng vì cái gian giữa

Cầu rồng[5] ngang hai bên

Mời anh em đến đủ

Nâng cầu rồng, lắp trụ thẳng tắp

Mời anh em đến nhiều

Dựng mái nhà ta thẳng

Có người cầm cái vồ

Người thì đóng "con chuột"

Có người giữ đòn bẩy

Người thì ngồi chơi không

Có người mãi chuyện xưa

Người thì tìm ông mo đến cúng

Bốn phía đều chan chát

Mọi người cầm cái vồ

Tiếng vồ kêu "kè kum"

Thành nhà to sừng sững.

Nhà cha dựng mười bậc, chín bậc

Thành mười bậc, chín gian:

Gian chạm lá trổ hoa

Gian đầu xa bếp lửa

Gian trái làm gian ăn

Gian dành gái thêu thùa

Gian dành trai đánh cờ, đánh bài

Gian ngoài hứng gió hòa

Gian đẹp dành khách xa tới trọ

Nhà cha dựng mười bảy, mười tám hàng c...

Ngắm hàng nếp cong cong

Có hàng trông thẳng tắp

Hàng thẳng buộc trâu cái

Hàng cong buộc trâu đực

Nhà cha dựng mười bậc, chín bậc

Dựng mười bậc, chín nền:

Nền trên nền nhốt ngựa

Nền dưới nền nhốt trâu

Nền giữa đầy vịt ngỗng

Cửa sổ treo sáo, cồng

Như mường tiên mặt đất.

*   *   *

Nhà cha bưng ván thông

Đòn tay nhà gỗ ngấu

Bốn góc nhà chọc trời

Nhà vui hơn nhà trọ

Như nhà trọ ngoài phố

Hai cửa to mở rộng

Hai rồng chạy hai đầu

Xem ra kín hơn thùng

Nằm giữa vùng thung lũng

Cái nhà xoè cánh diều

Tiếng chày giã gạo vang khắp bản

Tiếng chổi quét nhà rộn khắp làng

Nhà cha chình tường thay rào luỹ

Rào kín như cái rương

Cả mường đồn nhà cha

Tất cả đồn nhà ngoại

Nhà mười vách chín lớp

Hiên xếp hàng đá tảng

Đầu hồi vẽ hoa với vẽ hòe

Mạch nhà vằn như hổ

Nhà cha chình tường dày chín lớp

Bưng ván khỏe thật khỏe

Nhà đáng giá nghìn hai

Nhà giá ngàn ba lạng

Ngôi nhà cao chót vót

Bám đồng ngược lên trên

Trai sửa sang bên ngoài

Gái tô điểm bên trong

Đầu hồi bán hàng hóa

Có cha, có mẹ cho tiền bạc

Có anh, có em cho vốn riêng

Số cha, số mẹ, số hiền lành

Cha ra đời giờ cá

Mẹ ra đời giờ gạo

Không nhắc rượu cứ đến

Không mong cá cứ về

Có tiên trời phù hộ

Hạc từ dưới đến chúc

Giang rái đến nộp sưu

Hai chân cha xỏ hài

Chững chạc ngồi bàn trên

Bàn trên mọc ba đóa

Trông cha vẻ tướng quân

Tiếng tăm cha lẫy lừng

Như lá gói than hồng

Đồn rằng nhà ta dựng nơi tốt đã phát

Giờ đây ta lại thấy

Mắt thấy chẳng muốn về

Chẳng muốn về quê nhà

Qua mười bản, chín bản

Chưa thấy bản nào vui

Khó nghĩ phải say hát

Chỉ thấy bản này vui

Năm tháng còn mãi chơi

Đi khắp nơi gầm trời

Luồn khắp dưới tầng mây

Chỉ thấy nhà cha đây dựng ngay trên cổ rồng.

Vui như nhà Vướng - Tảy

Ai vu tội chẳng lay

Ai vu oan chẳng được

Nhà cha có ba mươi chó dữ canh nhà

Trăm hai ngỗng cầm canh

Mười hai tích rót rượu

Mười hai dâu nấu bếp

Nhà cha thật phú quý

Thử cái gì cũng nên

Thử cái gì cũng thành

Cửa sổ vàng bạc đúc

Cửa buồng bạc vàng dát

Bạc vàng cũng kha khá

Lúa cum chất đầy nhà

Có con cháu chăm lo.

Lù Sín Siềng sưu tầm và dịch

* Biên Khảo Huỳnh Tâm.

[1] Truyền thuyết của người Giáy kể rằng: Hai ông thân Loọc tổ tạo nên núi đồi, sông suối, cây cỏ.

[2] Truyền thuyết của người Giáy kể rằng: Hai ông thân Loọc tổ tạo nên núi đồi, sông suối, cây cỏ.

[3] Phang: là xà xuyên suốt chiều ngang chiều dọc cái nhà.

[4] Nhọ: ý nói mực đen làm bằng nhọ chảo, nhọ nồi của thợ mộc.

[5] Cầu rồng: xà ngang gian giữa được thợ chú trọng tập trung làm khá mỹ thuật.