Chồng Mại Lọ là Thông Đế - Thông Đền đang đi dẹp giặc. Giặc
tan, chàng trở về. Biết tin vợ bị bắt, chàng lập mưu giết Tráng Đồng.
Môt díp Dũng sĩ diệt đại bàng cứu người đẹp phổ biến
trong truyện cổ tích thế giới, trong nước, song ở đây vấn đề đặt ra là Thông Đế
- Thông Đền dùng mưu cướp lại vợ chứ không phải như Thạch Sanh dùng tài cứu một
người đẹp chưa quen biết. Vậy là xã hội Mường đang trên xu hướng khẳng định chế
độ một vợ một chồng nghiêm ngặt, đồng thời cũng khẳng định chủ đề: Thiện thắng
ác.
Tổng tập này chọn bản của Mai Trí và Bùi Thiện sưu tầm,
biên dịch, trong cuốn Tráng Đồng, Hà Nội, 1976.
Du du là diện
Nói một truyện Tráng Đồng
Chàng Tráng Đồng:
Làm mướn nhà dạ Cùn Mùn
Ăn cơm nhà dạ Cùn Mùn
Dạ Cùn Mùn bảo rửa bát
Tráng Đồng không rửa bát
Bảo đi phát cỏ nương dâu
Nó không đi phát cỏ nương dâu
Ăn cơm nhà dạ Cùn Mùn
Nó chỉ đi chăn trâu
Chăn trâu ban sớm nó chỉ đánh ú
Ban trưa chỉ đánh khăng
Vắng trâu nhà dạ Cùn Mùn
Tìm bên dưới không có vết sang
Tìm phía trên không vết lại
Đường cái không dấu đi, về
Chập tối nó dậy khóc than ma
Gà gáy dậy khóc than vía
Khóc than vóc thân mình
Than lên than xuống
Phải lối dạ Rẩm đào củ
Khóc phải phía dạ Rủ đào giạng
Sáng tai dạ nghe
Lành lòng vui tai dạ nghe thấy
Dạ lại hỏi:
- "Than chi cho hại vóc
Khóc chi cho hại mình"
Chàng Tráng Đồng rằng:
- "Thân tôi làm mướn nhà dạ Cùn Mùn
Ăn cơm nhà dạ Cùn Mùn
Bảo tôi đi rửa bát
Bảo tôi đi phát cỏ dâu
Tôi chỉ đi chăn trâu
Ban sớm tôi đánh ú
Ban chiều tôi chỉ đánh khăng
Vắng mất trâu nhà dạ Cùn Mùn
Tìm dọc không vết sang
Tìm ngang không vết lại
Sá cái không dấu đi, về
Tôi khóc thế dạ hỡi"
Dạ Rẩm dạ Rủ nói:
- "Thương nhiều thương lắm cháu hỡi
Khóc than chi cho hại vóc hại mình.
Xuống bãi lấy nắm cỏ giác
Xuống nước lấy nắm cỏ tù ta
Trèo lên đồi nghi nga gọi trâu lại"
Bụng Tráng Đồng đã hay
Lòng Tráng Đồng đã nhớ
Chàng xuống bãi quơ nắm cỏ giác
Xuống nước lấy nắm cỏ tù ta
Trèo lên đồi nghi nga chàng gọi
Ầm ầm đực trâu trẹt chạy lại búi cây dang
Đực trâu trạng chạy lại cạnh bờ suối
Tráng Đồng nổi nóng hậm hực
Cơn tức nổi lên trong lòng
Dậy đánh đực trâu đen ba gióng cây dang
Đánh đực trâu trạng ba gióng cây nứa
Đực trâu đen chạy xuống phía rừng dang
Trâu trạng chạy rúc trong rừng trong núi
Tráng Đồng nổi tức dậy nguyền:
- "Ước mong sao được biến
Nên da đồng, lông sắt
Biến nên mỏ bọc bạc
Như lưỡi cày bằng gang
Bay nghênh ngang như trời sấm động
Để đi ăn trâu Mường Kho
Để ăn bò Mường Nhuội
Lời rồ tiếng dại đã hại vào thân
Chàng Tráng Đồng đã biến
Nên da đồng, lông sắt
Nên mỏ bọc bạc như lưỡi cày gang
Bay lên trời nghênh ngang như sấm động
Để đi ăn trâu Mường Kho
Đi cướp bò Mường Nhuội
Tận cuối sông đầu nguồn.
* * *
Chàng Thông Đế Thông Đền
Phải năm vua chọn đi đánh giặc Cáp(?)
Vua chọn đi đạp giặc Ngô
Ở bờ đầm hồ bên trên Bể Cạn
Đi chín tháng mười hai năm
Dặn bà mái cái con ở nhà:
- "Hết củi bẻ sàn sạp
Hết nước uống nước hũ nước vò
Chớ đi ra sông, ra gò
Tráng Đồng bay qua nó bắt được"
Tháng bốn mùa hai, ba
Nàng Mại Lọ ở cửa nhà
Ăn nghe nồng nực
Ở nghe oi bức
Nóng nực trong người
Đi gội đầu ngoài bãi
Đi chải tóc ngoài sông
Tráng Đồng bay qua bắt được
Trẻ con đánh mõ, hò cho nó bỏ
Tráng Đồng không chịu bỏ
Người già đánh mõ, gõ cột
Hò kêu cho nó thôi
Tráng Đồng cũng không thôi
Nó lôi nàng lên cao lủng lẳng
Bay thẳng về núi hang Bạc
Mang lên núi hang Bồng
Đem về núi Rồng Chầu
Bên trên Trủng Tráng
Thấy duyên người đẹp, dáng người xinh
Tráng Đồng để làm vợ con.
Chàng Thông Đế Thông Đền
Đi đánh giặc Cáp, đạp giặc Ngô
Ở tận đầm hồ trên Bể Cạn
Đi chín tháng, mười hai năm
Quay chân trở lại
Trái chân trở về
Đến cửa đến nhà
Thấy bên trước mọc cây cà
Sau nhà mọc cây ké
Mọc cây bệ, cây ven
Thấy con dím ra ăn thố cồ
Con don ra ăn thẹn kẹn
Chàng ăn, nghe buồn buồn
Ở, nghe buồn rầu
Đi thả bẫy trong gò
Đi thả dò dưới chân
Được con dím thố cồ
Được con don mắc bẫy
Chàng mới hở lời rằng;
- "Không thịt muông này còn thịt muông nào"
Con don, con dím rằng:
- "Đừng ăn chúng tôi được không
Chớ thịt chúng tôi chết suông
Nướng chúng tôi ăn tốt bát, đĩa
Tốn muối lại tốn mẻ
Tanh bà mái cái con"
Thông Đế Thông đền rằng:
- "Ta ăn không lo tốn bát
Ăn chẳng lo tốn đĩa
Không sợ tốn mẻ tốn muối
Không có bà chi, đâu lo tanh mái
Chẳng có cái mà lo tanh con"
Muông don, dím rằng:
- "Thương ơi anh hỡi anh à
Chưa có bà tôi xin bảo bà
Chưa có mái tôi xin bảo mái
Xin bảo chỗ cái con"
Thông Đế Thông Đền rằng:
- "Bà mái cái con ai chẳng muốn"
Don, dím rằng:
- "Muốn bà mái cái con
Cởi lạt dài tôi đưa đến bà mái
Cởi lạt ngắn tôi đưa đến cái con
Thấy chúng tôi luồn hang dúi
Ông phải luồn hang dúi
Chúng tôi chui hang tê tê
Ông phải chui hang tê tê
Chúng tôi bò lê tảng đá
Ông phải bò lê tảng đá
Sẽ đến chỗ bà mái cái con"
Thông Đế Thông Đền dậy cởi
Cởi lạt nứa buộc ngang
Cởi lạt dang buộc trói
Don, dím đứng dậy đi
Don Dím luồn hang dúi
Thông Đế Thông Đền cũng luồn hang dúi
Don, dím chui hang tê tê
Thông Đế Thông Đền cũng chui hang tê tê
Don, dím bò lê tảng đá
Thông Đế Thông Đền cũng bò lê tảng đá
Đi qua đi mãi
Thò ra núi hang Bạc
Tới bậc núi hang Bồng
Núi Rồng Chầu bên trên Trủng Tráng
Don, dím chỉ hang ăn ngăn ở
Thấy chỗ hang cao cao
Thông Đế Thông Đền gọi lên ào ào
Từ trên cao Mại Lọ nhìn xuống
Thấy chồng cũ ngày xưa
Mường rằng:
- "Hơ hớ là ha ha
Không ngờ còn gặp cửa nhà
Chồng ta thuở ngày trước"
Nàng Mại Lọ chạy ra ôm vóc
Chạy ra khoác tay quàng cổ
Cho lòng đỡ nhớ đỡ thương
Đón chàng Thông Đế Thông Đền vào hang
Chàng Trống Đồng ngày khác ở nhà
Hôm nay đi ăn trâu mường Kho,
Đi ân bò mường Nhuội
Tận cuối sông cuối bến
Phần phật Tráng Đồng bay lại
Quài quại dang cánh bay về
Ngày khác bay về thẳng nhà
Hôm nay còn đậu cành đa trước cửa
Gió thổi tạt đến giữa nhà
Nàng Mại Lọ cạy khâu chín khâu mười
Cho Thông Đế Thông Đền vào nấp
Tráng Đồng rằng:
- "Cái chi
Nực mùi tanh tanh
Đói, khát anh muốn ăn thế này?"
Nàng Mại Lọ mới rằng:
- "Thương nhiều thương lắm anh ơi
Có cậu Mường Khương đến chơi
Có mộng mường dưới đến nhởi".
Tráng Đồng phất phất bay lại
Quài quại bay về, rằng:
- "Cậu ở đâu để ta mổ bụng
Mộng ở đâu để ta mổ ruột?"
Mai Lọ rằng:
- "Không đâu anh hỡi
Chẳng đâu anh à
Ăn cậu chàng không sống
Ăn mộng chẳng sống lâu
Không dài lông râu, không lớn người"
Tráng Đồng cười lại, rằng:
- "Cậu đâu dẫn ra mà chơi
Mộng đâu dẫn ra mà nhởi?
Cậu khó hay cậu sang
Cậu khó để thết gói trầu buồng nang
Cậu sang để thết mâm cơm chén rượu?"
Nàng liệu lời lại ngỏ:
- Cậu sang không phải cậu khó"
Nàng mở khâu cho Thông Đế Thông Đền ra
Tráng Đồng chào ra lời rằng:
- "Cậu lên chơi ở nhởi
Mộng lên nhởi ở chơi
Biết mấy năm mấy đời cho cậu đến
Cậu ở lại cửa lại nhà
Để tôi đi lấy trâu mường Kho
Đi lấy bò mường Nhuội
Chĩnh rượu vằn rượu vo
Ở mường cuối sông cuối bến
Sắm làm bàn cơm ăn nghỉ nhọc"
Tráng Đồng lấy được trâu mường Kho
Lấy được bò mường Nhuội
Rượu vằn rượu vò cuối sông cuối bến
Đem về làm cơm ăn rượu uống
Sắm xong chĩnh rượu Khoáng
Tráng Đồng mời cậu uống trước
Thông Đế Thông Đền rằng:
"Rượu ai thì nấy uống trước
Buồng cau tơ ai đã được
Phải ra trước hái quả"
Tráng Đồng uống trước
Cạn được chín dóng nứa to
Nhường cho chàng Thông Đế Thông Đền uống sau
Uống không cạn ba sừng trâu khô
Chuyện trò lâu lâu lại uống
Tráng Đồng loạng choạng dậy nôn
Bồn chồn chàng dậy mửa
Nằm vật nằm vã rằng:
- "Thương ơi cậu hỡi mộng à
Ăn ở dưới đất mường
Cậu mộng chết bởi thứ chi?"
Thông Đế Thông Đền rằng:
- Cậu mộng chỉ lo sợ chết
Vì cơm nếp, mắm lầm
Đâm vào cuống họng
Chóng chết thật hỡi
Anh đã hỏi thăm cậu
Để cậu hỏi thăm anh
Anh chết bởi thứ chi?"
Tráng Đồng không nghĩ liền rằng:
- "Thương ơi cậu hỡi mộng à
Anh không chết bởi thứ chi
Chỉ sợ chiếc nỏ lăm lăm
Chiếc nỏ cứng có lẫy
Chiếc nỏ cái lấy xương
Tên nỏ bằng cây bương già nhuộm thuốc
Bắn vào chỗ nách
Lạch vào phải vú
Nhú vào đến tim
Chết bỏ chim bỏ rớ
Chết bỏ vợ con thật thà"
Nghe lời la xa thiếng ấy
Thông Đế Thông Đền
Quay chân trở lại
Trái chân trở về
Đến cửa đến nhà
Đẽo nỏ lăm lăm
Sắm nỏ có lẫy
Làm nỏ cứng lẫy xương
Tên bằng cây bương già nhuộm thuốc
Lên đồi Mòi lấy nhựa sui độc
Lấy các thứ làm thuốc nhuộm tên
Tìm được thuốc, nhuộm được tên
Chạm vào kiến đen, chết ngay giữa đàng
Chọc vào kiến vàng chết ngay giữa sá
Thông Đế Thông Đền cầm nỏ lại đi
Lên núi hang Bạc, hang Bồng
Núi Rồng Chầu trên Trùng Tráng
Vào đến hang trong cửa nhà
Tráng Đồng dậy bước ra chào hỏi:
- "Có cậu lên chơi à cậu à
Có mộng lên nhởi à mộng ơi
Cậu mộng ở chơi nhà
Tôi đi lấy trâu mường Kho
Đi lấy bò mường Nhuội
Lấy rượu cuối sông cuối bến"
Lấy được trâu được bò
Được rượu vằn rượu vò
Về lập mâm cơm ăn rượu uống
Tráng Đồng mời cậu mộng uống trước
Thông Đế Thông Đền rằng:
- "Cơm ai nấy ngồi vóng
Rượu ai nấy uống trước
Buồng cau tơ ai đã được
Phải ra trước hái quả"
Tiếng mời cậu mộng đã qua
Tráng Đồng bước ra rằng:
- "Tôi xin uống trước"
Tráng Đồng uống đi
Hết chín dóng nứa cái
Thông Đế Thông Đền uống lại
Không hết ba sừng trâu khô
Trò chuyện lâu lại dậy uống
Loạng choạng Tráng Đồng dậy nôn
Bồn chồn chàng có dậy mửa
Nằm vật nằm vã
Ngả cánh hai bên
Chàng Thông Đế Thông Đền
Giương nỏ lên lăm lăm
Tay cầm tay đặt tên
Nỏ gương lên cướp lẫy
Tráng Đồng nghe thấy
Mở mày mở mắt rằng
- "Bắn chi cậu hỡi mộng à"?
Thông Đế Thông Đền rằng:
- "Bắn chim sâu hút bông cà
Ở trong vườn trước nhà nhảy nhót"
Tráng Đồng ngủ lại giấc lâu lâu
Thông Đế Thông Đền giương nỏ bắn
Bắn một tên vào nách
Lách một tên vào vú
Bắn tên nhú đến tim
Bắn một tên bật lại
Tráng Đồng giãy giụa rằng
- "Ơi trời! Hỡi trời là ma
Ơi ma! Hỡi ma là vía
Hại thân ta thế này!
Nuôi chó, chó cắn chân tay
Biết chồng con ai để ăn miếng một"!
Nói xong lăn ra chết
Thông Đế Thông Đền
Đem vợ trở lại
Trái chân quay trở về
Cun Khương nghe Tráng Đồng chết
Lên thu lấy trống
Cun Vông nghe Tráng Đồng chết
Lên thu lấy khâu, lấy sanh
Cun Tráng, đạo Vành
Nghe Tráng Đồng chết
Lên thu được quả Báp Nộng
Báp Nộng sao lại có tai
Có quai, dây buộc trùm kín miệng
Có dùi đánh bên trong
Thứ này là chuông trời
Chuông đồng chàng Cuông Đô Khụ Lụi
Đi cúng hồn khấn vía
Trên mường Bưa Băng Bãi Bói
Tráng Đồng bay qua bắt được.
[1] Vọc: con khỉ, con vượn.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét