Nét văn hóa đặc sắc trong trang phục của dân tộc Hà Nhi (Lý Thào)

Phụ nữ Hà Nhì trong bộ quần áo truyền thống

Đến với Y Tý, một xã vùng cao thuộc huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai chúng ta không chỉ được ngắm vẻ đẹp của núi rừng hùng vĩ của mây trời, mà còn cảm nhận được nhiều nét độc đáo của văn hoá cổ truyền, cuộc sống gắn bó với thiên nhiên của người dân tộc Hà Nhì qua cách cư trú, đặc biệt là bộ trang phục mang nhiều nét văn hóa đặc trưng riêng so với các dân tộc ít người đang sinh sống tại huyện Bát Xát.

Trước kia, để làm ra được một bộ trang phục truyền thống, người phụ nữ Hà Nhì phải tự tay trồng bông, dệt vải, nhuộm và tự may trang phục. Những bộ trang phục của nam và nữ đều được may từ vải chàm do họ tự dệt với màu xanh hay màu đen đặc trưng. Còn bây giờ tiện hơn, họ chỉ cần mua vải ở chợ rồi tự nhuộm và may những bộ trang phục truyền thống cho chính gia đình của mình.

Phụ nữ Hà Nhì ai cũng đều biết thêu may quần áo

Thiếu nữ Hà Nhì được mẹ dạy khâu vá

Trong trang phục của người dân tộc Hà Nhì, những người phụ nữ lớn tuổi sẽ mặc những bộ quần áo màu đen hoặc chàm kể cả trong ngày thường hay những dịp lễ Tết quan trọng. Còn đối với thanh niên hay người đã lập gia đình thì sẽ khác hơn, vì quần áo của họ sẽ được trang trí cầu kì hơn. Ở gấu tay áo và gấu quần sẽ được thêu những đường tròn song song màu xanh điểm xuyết với màu trắng. Vào những dịp lễ tết, hội hè, họ mặc thêm một chiếc yếm ở bên ngoài để hở những họa tiết, hoa văn riêng.

Trang phục của người dân tộc Hà Nhì nổi bật với những đường viền lượn cong như sóng nước và mây vờn. Những bông hoa được làm thủ công bằng bạc nổi bật lên trên nền xanh đen của bộ áo. Những chiếc khuy vải cũng được tạo hình bông hoa để liên kết mảnh yếm lại. Màu sắc trên bộ trang phục truyền thống của người Hà Nhì thường là màu xanh tượng trưng cho những cây xanh sống tại đất rừng Y Tý. Những hoa văn uốn lượn thì tượng trưng cho những bông hoa ban trắng. Còn những đường gấp khúc thì tượng trưng cho những thửa ruộng bậc thang. Để hoàn thiện bộ trang phục phụ nữ và trẻ em thường phải mất tới khoảng hơn một tháng làm thủ công, trong đó việc thêu thêm những hoa văn tại cánh tay áo, gấu quần mất tới cả tuần lễ. Đối với trang phục của đàn ông, quần áo của họ thì lại đơn giản hơn, thường chỉ có màu đen hoặc chàm, cùng những hàng cúc vải ngang thuận tiện trong lao động, sản xuất, trên đầu là những chiếc khăn vấn thay cho chiếc mũ đội đầu, vừa có tác dụng che nắng vừa có thể thấm mồ hôi.

Trang phục truyền thống của người già

 

Trang phục nam và nữ dân tộc Hà Nhì

Họa tiết trên gấu quần của người dân tộc Hà Nhì

Trang trí trên yếm của người dân tộc Hà Nhì

Trang phục của đàn ông Hà Nhì

Nét đặc biệt nhất trong trang phục của người Hà Nhì nằm ở mái tóc giả và chiếc khăn đội đầu. Tóc giả được tết thành một búi lớn có tác dụng giữ ấm cho đầu giữa thời tiết quanh năm khắc nghiệt này. Ngoài tác dụng giữ ấm, bộ tóc giả còn được coi là đồ trang sức của người phụ nữ Hà Nhì. Mỗi khi đeo tóc giả, các cô gái thường xõa mái tóc sang bên phải, chải chuốt thật kỹ rồi mới kết nối tóc giả vào, bện chặt với nhau tạo thành những mái tóc dài đến chấm đất. Với những phụ nữ Hà Nhì, mái tóc là một phần quan trọng. Trước kia ngày thường cũng như ngày hội, họ đều không rời mái tóc của mình dù nó rất nặng và bất tiện nhưng bây giờ họ chỉ đội tóc giả khi có lễ tết hoặc những dịp quan trọng.

Cách đội tóc cũng phải theo quy định của người xưa để lại, với những cô gái trẻ hay những người phụ nữ đã lấy chồng có con thì tóc sẽ được vấn sang ngang hay còn gọi là tóc đơn. Nhưng đến khi lên chức bà thì kiểu tóc sẽ thay đổi, tóc sẽ được vấn sang hai bên, gọi là tóc đôi. Do đó chỉ cần nhìn vào kiểu tóc ta có thể xác định được thứ bậc trong gia đình của người phụ nữ. Trước kia, ngày thường cũng như ngày hội, phụ nữ đều không rời bộ tóc giả. Nhưng ngày nay để thuận lợi hơn trong việc đi nương, làm rẫy thì vào những ngày thường người phụ nữ không nhất thiết phải vấn tóc nhưng bắt buộc phải đội khăn. Người già thì đội khăn chàm đen, người trẻ thì đội khăn xanh. Còn vào ngày lễ tết thì bắt buộc phải vấn tóc.
Đến với Y Tý trong những ngày lễ hội, chúng ta không khó để có thể bắt gặp những cô thiếu nữ trong trang phục truyền thống của người Hà Nhì. Dù có vất vả trong cuộc sống nhưng người Hà Nhì vẫn không quên gìn giữ nét văn hóa đã ăn sâu vào tiềm thức của mình đó là bộ trang phục, mái tóc bởi đối với họ bộ trang phục tượng trưng cho văn hóa, cho vẻ đẹp của riêng dân tộc mình.

Một tiết mục văn nghệ đặc sắc của người Hà Nhì

 Lý Thào (sư tầm)