Phong tục tập quán:
Thờ cúng tổ tiên. Nơi thờ tổ tiên chiếm vị trí tôn nghiêm nhất
trong nhà. Chiếc giường trước bàn thờ để không, khách lạ không được ngồi, nằm
trên đó. Người mới sinh không được đến chỗ thờ tổ tiên.Trong gia đình thường
quý con trai hơn và có quy định rõ ràng giữa các thành viên. Bản thường ở chân
núi hay ven suối. Tên bản gọi theo tên đồi núi, đồng ruộng, khúc sông. Mỗi bản
có từ 15 đến 20 nóc nhà.
Ma chay: Ðám ma thường được tổ chức linh đình với nhiều nghi lễ nhằm mục
đích báo hiếu và đưa hồn người chết về bên kia thế giới. Sau khi chôn cất 3 năm
làm lễ mãn tang, đưa hồn người chết lên bàn thờ tổ tiên. Hàng năm tổ chức cúng
giỗ vào một ngày nhất định.
Lễ tết: Hàng năm có nhiều ngày tết với những ý nghĩa khác nhau. Tết Nguyên
đán, mở đầu năm mới và tết rằm tháng 7, cúng các vong hồn là những tết lớn được
tổ chức linh đình hơn cả. Tết gọi hồn trâu bò tổ chức vào mùng 6 tháng 6 âm lịch,
sau vụ cấy và tết cơm mới, tổ chức trước khi thu hoạch là những cái tết rất đặc
trưng cho dân nông nghiệp trồng lúa nước.
Văn nghệ: Người Tày có nhiều làn điệu dân ca như lượn, phong slư, phuối
pác, phuối,rọi, vén eng... Lượn gồm lượn cọi, lượn slương, lượn then, lượn nàng
ới... là lối hát giao duyên được phổ biến rộng rãi ở nhiều vùng. Người ta thường
lượn trong hội lồng tồng, trong đám cưới, mừng nhà mới hay khi có khách đến bản.
Ngoài múa trong nghi lễ ở một số địa phương có múa rối với những con rối bằng gỗ
khá độc đáo.
Chơi: Trong ngày hội lồng tồng ở nhiều nơi tổ chức ném còn, đánh cầu lông,
kéo co, múa sư tử, đánh cờ tướng,... Ngày thường trẻ em đánh quay, đánh khăng,
đánh chắt, chơi ô...
Tổ chức cộng đồng:
Bản của người Tày thường ở chân núi hay ven suối. Tên bản thường gọi theo
tên đồi núi, đồng ruộng, khúc sông. Họ thích sống thành bản làng đông đúc, mỗi
bản có từ 15 đến 20 nóc nhà, nhiều bản có tới hàng trăm nóc nhà. Bản lớn chia
ra nhiều xóm nhỏ. Người Tày cư trú ở vùng thung lũng các tỉnh Ðông Bắc, từ Quảng
Ninh, Bắc Giang, Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Hà Giang, Tuyên
Quang đến Lào Cai, Yên Bái.
mùa thu
hoạch lá cọ
màn múa
kiếm của người Tày
Văn hóa:
Người Tày có một nền văn nghệ cổ truyền phong phú, đủ các thể loại thơ, ca,
múa nhạc... Tục ngữ, ca dao chiếm một khối lượng đáng kể. Các điệu dân ca phổ
biến nhất là hát lượn, hát đám cưới, ru con. Người Tày mến khách, cởi mở, dễ
làm quen và thích nói chuyện. Họ rất trọng người cùng tuổi, khi đã kết nghĩa bạn
bè thì coi nhau như anh em ruột thịt, bà con thân thích của mình..
Ăn: Trước kia, ở một số nơi, người Tày ăn nếp là chính và hầu như gia đình
nào cũng có ninh và chõ đồ xôi. Trong các ngày tết, ngày lễ thường làm nhiều loại
bánh trái như bánh chưng, bánh giày, bánh gai, bánh dợm, bánh gio, bánh rán,
bánh trôi, bánh khảo... Ðặc biệt có loại bánh bột hấp dẫn nhân bằng trứng kiến
và cốm được làm từ thóc nếp non hơ lửa, hoặc rang rồi đem giã.
Nhà cửa:
Nhà ở có nhà sàn, nhà đất và một số vùng giáp biên giới có loại nhà phòng
thủ. Trong nhà phân biệt phòng nam ở ngoài, nữ ở trong buồng.
Ngôi nhà truyền thống của người Tày là nhà sàn có bộ sườn làm theo kiểu vì
kèo 4, 5, 6 hoặc 7 hàng cột. Nhà có 2 hoặc 4 mái lợp ngói, tranh hay lá cọ.
Xung quanh nhà thưng ván gỗ hoặc che bằng liếp nứa.
nhà của
người Tày
Khi làm nhà phải chọn đất xem hướng, xem tuổi, chọn ngày tốt. Trong ngày
vào nhà mới chủ gia đình phải nhóm lửa và giữ ngọn lửa cháy suốt đêm đến sáng
hôm sau.
Trang phục:
Có đặc trưng riêng về phong cách thẩm mỹ. Người Tày thường mặc quần áo vải
bông nhuộm chàm.
Bộ y phục cổ truyền của người Tày làm từ vải sợi bông tự dệt, nhuộm chàm, hầu
như không thêu thùa, trang trí. Phụ nữ mặc váy hoặc quần, có áo cánh ngắn ở bên
trong và áo dài ở bên ngoài. Nhóm Ngạn mặc áo ngắn hơn một chút, nhóm Phén mặc
áo màu nâu, nhóm Thu Lao quấn khăn thành chóp nhọn trên đỉnh đầu, nhóm Pa Dí đội
mũ hình mái nhà còn nhóm Thổ mặc như người Thái ở Mai Châu (Hoà Bình).
Trang phục nam: Y phục của nam giới Tày gồm loại áo cách 4 thân (slửa cỏm),
áo dài 5 thân, khăn đội đầu, quần và giày vải. Áo cánh 4 thân là loại xẻ ngực,
cổ tròn cao, không cầu vai, xẻ tà, cài cúc vải (7 cái) và hai túi nhỏ phía dưới
2 thân trước. Trong dịp tết, lễ, hội nam giới mặc thêm loại áo dài 5 thân xẻ
nách phải, đơm cúc vải hay cúc đồng. Quần (khóa) cũng làm bằng vải sợi bông nhuộm
chàm như áo, cắt theo kiễu quần đũng chéo, độ choãng vừa phải dài tới mắt cá
chân. Quần có cạp rộng không luồn rút, khi mặc có dây buộc ngoài. Khăn đội đầu
màu chàm (30cm x 200cm) Quấn trên đầu theo lối chữ nhân.
Trang phục nữ:Y phục của nữ thường gồm áo cánh, áo dài năm thân, quần váy,
thắt lưng, khăn đội đầu, hài vải. Áo cánh là loại 4 thân xẻ ngực, cổ tròn, có
hai túi nhỏ phía dưới hai vạt trước, thường được cắt may bằng vải chàm hoặc trắng.
Khi đi hội thường được mặt lót phía trong áo dài. Vì vậy người Tày còn được gọi
là cần slửa khao (người áo trắng) để phân biệt với người Nùng chỉ dùng màu
chàm. Áo dài cũng là loại 5 thân, xẻ nách phải cài cúc vải hoặc đồng, cổ tròn ống
tay và thân hẹp có eo. Trước đây phụ nữ mặc váy, nhưng gần đây phổ biến mặc quần;
đó là loại quần về nguyên tắc cắt may giống nam giới kích thước có phần hẹp
hơn. Khăn phụ nữ Tày cũng là loại khăn vuông màu chàm khi đội gập chéo giống kiểu
'mỏ quạ' của người Kinh. Nón của phụ nữ Tày khá độc đáo. Nón bằng nan tre lợp
lá có mái nón bằng và rộng. Trang sức phụ nữ Tày đơn giản song có đủ các chủng
loại cơ bản như vòng cổ, vòng tay, vòng chân, xà tích... Có nơi còn đeo túi vải.
trang phục phụ nữ dân Tày
Cái độc đáo đáng quan tâm của
trang phục Tày không phải là lối tạo dáng là lối dùng màu chàm phổ biến, đồng
nhất trên trang phục nam và nữ cũng
như lối mặc áo lót trắng bên trong áo ngoài màu chàm. Nhiều tộc người cũng dùng màu chàm nhưng còn gia công
trang trí các màu khác trên trang phục, ở người Tày hầu như các
màu ngũ sắc được dùng trong hoa văn mặt chăn hay
các tấm thổ cẩm. Riêng nhóm Pa dí (Lào Cai) có phong cách tạo dáng và trang trí khá độc đáo ở lối đội khăn và y phục.
Kinh tế:
Người Tày có một nền nông nghiệp cổ truyền khá phát triển với đủ loại
cây trồng như lúa, ngô, khoai... và
rau quả mùa nào thức đó.
Người Tày có truyền thống làm ruộng nước, từ lâu đời đã biết thâm canh và áp dụng rộng rãi các biện
pháp thuỷ lợi như đào mương, bắc
máng, đắp phai, làm cọn lấy nước tưới ruộng. Họ có tập quán đập
lúa ở ngoài đồng trên những
máng gỗ mà họ gọi là loỏng rồi mới dùng dậu gánh thóc về nhà. Ngoài lúa nước người Tày còn trồng lúa khô,
hoa màu, cây ăn quả... Chăn nuôi phát triển với nhiều loại gia súc, gia cầm .
Các nghề thủ công gia đình được chú ý. Nổi tiếng nhất là nghề dệt thổ cẩm với
nhiều loại hoa văn đẹp và độc đáo.
Vi Đức
Hồi (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét