Lễ cấp sắc của người Dao
Tục cấp sắc được xem là buổi lễ quan trọng
trong cuộc đời của người Dao, đặc biệt là những người đàn ông Dao. Trong những
ngày diễn ra cấp sắc, người thụ lễ không được nói tục, chửi bậy, không được gần
gũi phụ nữ.
Người Dao có dân số đứng thứ 3 ở Hà Giang.
Người Dao không chỉ nổi tiếng bởi đức tính cần cù, chịu khó làm ăn nên đời sống
khá ổn định mà họ còn giữ gìn hầu như nguyên vẹn bản sắc văn hóa của dân tộc
mình. Một trong những giá trị văn hóa độc đáo đó chính là lễ cấp sắc – một nghi
lễ không thể thiếu trong đời người đàn ông Dao.
Lễ cấp sắc (còn gọi là lễ phong sắc, tự cải)
là một trong những nghi lễ độc đáo của dân tộc Dao đỏ ở thôn Nậm Đăm, huyện Quản
Bạ, tỉnh Hà Giang. Các điều giáo huấn được thực hiện bằng lời thề dưới sự chứng
kiến của tổ tiên và các quan âm binh nên tính giáo dục càng có giá trị. Họ quan
niệm rằng, người đã trải qua lễ cấp sắc mới có tâm, có đức, mới biết lẽ phải
trái ở đời, hướng tới việc thiện, không làm điều ác và mới được công nhận là
con cháu của Bàn Vương.
Lễ cấp sắc có mục đích là chuyển từ giai
đoạn trẻ con lên người đàn ông trưởng thành. Người đàn ông cao tuổi mà chưa trải
qua lễ cấp sắc thì cũng bị coi như chưa trưởng thành. Ngược lại, dù còn ít tuổi
nhưng đã trải qua lễ cấp sắc thì người đó được phép tham dự bàn bạc những công
việc của làng bản, dòng họ…
Trong các gia đình người Dao, các bé trai
được chăm sóc rất chu đáo nhưng cũng rất nghiêm khắc; 12, 13 tuổi đã phải nhận
thức được vai trò trách nhiệm của đàn ông đối với gia đình, dòng họ, làng bản.
Lễ cấp sắc được tổ chức là một lần nữa khẳng định sự trưởng thành của người con
trai đó. Chính vì vậy, để được làm lễ cấp sắc thì bản thân người con trai đó phải
nỗ lực cố gắng nhiều. Lúc đó, gia đình và họ tộc mới chuẩn bị mọi thứ để tổ chức
lễ cấp sắc.
Lễ cấp sắc của người Dao
Lễ Cấp sắc thường được tổ chức vào tháng
11, tháng 12 hoặc tháng Giêng hàng năm, vì đây là thời gian nhàn rỗi. Ngày thụ
lễ được lựa chọn rất kĩ, người Dao Đỏ, Dao Tiền thường làm lễ cấp sắc từ độ tuổi
12-30, trong khi đó ở người Dao Áo Dài là 11-19 tuổi. Người Dao Đỏ có thể tổ chức
Cấp sắc cho một đợt tối đa 13 người (nếu ít hơn phải theo số lẻ) ở nhà trưởng họ;
người Dao Áo Dài mỗi lần chỉ cấp sắc cho một người và tại nhà người đó.
Mỗi lễ cấp sắc phải có 6 thầy cúng đảm nhiệm
các nhiệm vụ và các nghi lễ lớn nhỏ khác nhau. Lễ cấp sắc có rất nhiều nghi lễ
như: Lễ đội đèn, lễ giữ cây đèn, lễ hạ đèn, lễ giao binh, lễ trình Ngọc Hoàng,
lễ cấp bản sắc, lễ tạ ơn ma tổ tiên và thần thánh… Các thầy cúng trước khi hành
lễ đều phải cúng ma ở bàn thờ tổ tiên nhà mình để xin được phù hộ và đi theo
giúp đỡ. Tại nơi hành lễ, họ treo tranh Ngọc Hoàng và các vị thần thánh của người
Dao, lập bàn thờ tổ tiên người thụ lễ và bàn thờ các thần thánh. Khi hành lễ,
các thầy cúng phải thực hiện rất nhiều bài cúng, múa, điệu bộ phép thuật theo
sách cấp sắc; người thụ lễ, có khi cả vợ anh ta cũng phải thực hiện nhiều động
tác nghi lễ theo sự chỉ dẫn của các thầy.
Khác với nhóm Dao Đỏ và Dao Tiền, người
Dao Áo Dài có một nghi thức gọi là hóa kiếp khá đặc biệt. Theo đó, người thụ lễ
ngồi xổm, bất động, các ngón tay bắt vào ngón chân khoảng một giờ đồng hồ, rồi
được thầy đẩy nhẹ cho rơi xuống một cái võng có 3-4 người đỡ. Làm xong lễ hóa
kiếp là lễ giáo huấn, lễ thề và lễ đặt tên cấp sắc. Ở tất cả các nhóm Dao, sau
khi thực hiện đầy đủ các nghi thức phức tạp và đã cấp sắc cho người thụ lễ
xong, các thầy cúng đều phải cúng tạ ơn tổ tiên, thần thánh đã đến dự thì nghi
lễ mới kết thúc.
Lễ cấp sắc của người Dao
Điểm đặc biệt là các lời cúng trong lễ cấp
sắc có giá trị lịch sử rất lớn. Mỗi lần tổ chức lễ cấp sắc là một dịp cộng đồng
nghe lại nguồn gốc xuất xứ của dân tộc mình từ xưa đến nay, tạo nên lòng tự hào
dân tộc, ghi nhớ công lao to lớn của tổ tiên, từ đó có cách sống sao cho xứng
đáng với truyền thống tốt đẹp đó.
Một trong những điểm tạo nên giá trị của
nghi lễ này chính là ý nghĩa của các lời răn dạy. Đó là sự hướng tới việc thiện,
tuyệt đối không được làm điều ác. Đó là sự tôn trọng người thầy, biết ơn nghĩa
sinh thành của cha mẹ, chung thủy với bạn bè, trọng nghĩa, có lòng vị tha,
không phản bội, lừa gạt, không dâm đãng… Những lời giáo huấn này được thực hiện
bằng lời thề dưới sự chứng giám của thần linh, trời đất, tổ tiên và trước cả cộng
đồng dòng tộc nên có tác dụng rất lớn. Những điều giáo huấn này còn được ghi lại
bằng văn bản, một bản được đốt tại lễ cấp sắc, một bản giao cho người được cấp
sắc để lưu giữ suốt đời.
Trong
lễ cấp sắc còn có rất nhiều điệu múa. Và rất nhiều điệu múa Dao hiện nay được
biểu diễn trên sân khấu chính là được cải biên, trích đoạn từ những bài múa
trong nghi lễ cấp sắc. Qua lễ cấp sắc của người Dao còn biểu hiện một trình độ thẩm mỹ cao với rất nhiều tranh vẽ,
hình cắt giấy trang trí…
Lễ cấp sắc của người Dao
Lễ cấp sắc của người Dao là cả một kho
tàng văn hóa cổ truyền mang tính giáo dục rất lớn và giá trị văn hóa nghệ thuật
đặc sắc. Đây chính là nét văn hóa điển hình trong đời sống tinh thần của đồng
bào Dao nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung, góp phần xây dựng nền văn hóa
tiên tiến, đậm bản sắc dân tộc trên vùng miền núi cao phía bắc của tổ quốc.
Đàm Minh Phượng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét