Lễ hội Quỹa Hiéng của người Dao đỏ (Chí Nhân)

Lễ hội Quỹa Hiéng (còn gọi là lễ hội qua năm) của dân tộc Dao đỏ ở xã Hồ Thầu, huyện Hoàng Su Phì, Hà Giang thể hiện ước nguyện hướng về một cuộc sống no đủ, giàu có, bình an của dân làng, cũng như biểu hiện lòng sùng kính tổ tiên và thể hiện nguyện vọng về một cuộc sống thái bình thịnh vượng.

Trong đời sống văn hóa của người Dao xã Hồ Thầu, việc tổ chức thờ cúng tổ tiên là một nét văn hóa không thể thiếu, đồng thời phản ánh những tri thức văn hóa dân gian, quan niệm về thế giới nhân sinh quan gắn liền với tín ngưỡng nông nghiệp của cộng đồng cư dân nơi đây. Lễ hội Quyã Hiéng xuất phát từ tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và ước nguyện về một cuộc sống no đủ, bình an đã trở thành hoạt động văn hóa phổ biến trong cộng đồng người Dao.

Trò chơi nhảy lửa trong lễ hội Quỹa Hiéng.

Lễ hội Quỹa Hiéng được tiến hành vào những ngày cuối cùng của năm cũ tại các gia đình người Dao. Để tiến hành buổi lễ, các thầy cúng (còn gọi là Sài ông) cùng gia đình lập 3 đàn lễ. Đàn lễ thứ nhất gọi là Bứa Hiéng (tức bàn thờ tổ tiên tông tộc). Đàn lễ thứ hai là Sáng chà phin (tức đàn cúng thế giới thần linh và các ma là tổ tiên của nghề thầy cúng gọi là Sài Tía). Đàn lễ thứ 3 gọi là Sám háng (tức là mâm cúng các ma là linh hồn của những người khi sống không nhà không cửa). Lễ vật dâng cúng là những sản vật nông lâm nghiệp được chính các hộ gia đình trong bản nuôi trồng chế biến như thịt gà, cơm, rượu, các loại bánh, hương tiền, đèn nến. Trong số các lễ vật dâng cúng, có một số vật phẩm không thể thiếu, đó là bát gạo gói trong một mảnh vải mộc màu trắng phía trên có để một chiếc vòng tay bằng bạc như một lời tạ ơn với tổ tiên, trời đất.

Sau khi sắp xong 3 đàn lễ, các con cháu ngồi xung quanh để dâng lễ, thầy cúng thổi một hồi tù và như một lời tuyên bố lý do mở hội, đồng thời cũng là lời mời thần linh cùng tất cả những người đã mất trong dòng tộc về dự lễ hội quan trọng nhất trong năm của người Dao đỏ. Trong các bài khấn, thầy cúng kể chuyện về sự hình thành trời đất vũ trụ với bốn mùa: xuân - hạ - thu - đông, kể về sự ra đời, phát triển của loài người trong đó có các tộc họ người Dao xã Hồ Thầu. Kể lại và tỏ lòng biết ơn những người đã có công giúp người Dao đỏ chống lại ma tà quỷ dữ, bảo vệ cuộc sống… Lễ hội cũng là dịp để con cháu người Dao cúng tế thế giới thần linh, cúng các loại ma đến dự lễ, cầu mong các thần ma phù hộ cho con cháu làm ăn gặp nhiều may mắn. Trước khi kết thúc phần nghi lễ, thầy cúng đốt số giấy bản trên đàn cúng và thổi một hồi tù để tiễn biệt các ma về cõi Giàng Chiêu (tức Dương Châu đại điện - là nơi phát tích, thủy tổ của các tộc họ người Dao).

Thầy cúng thực hiện nghi lễ trong lễ hội.

Một việc không thể thiếu trong Lễ hội Quyã Hiéng của dân tộc Dao xã Hồ Thầu, là lễ xuất hành được thực hiện vào buổi sáng ngày đầu tiên của năm mới. Thầy cúng chọn giờ tốt và hướng tốt để xuất hành trong ngày đầu năm, nhằm đem lại nhiều tài lộc may mắn cho cả năm, tránh mất mùa đói kém. Vào ngày này, mọi người mặc những bộ quần áo mới và chỉ nói những lời tốt đẹp, để cả năm được hòa thuận hạnh phúc. Khi xuất hành, mỗi người mang một dụng cụ lao động như cày, cuốc, dao, xô chậu đựng nước làm các hoạt động đầu năm để lấy may mắn.

Các hộ gia đình trong thôn tới dự lễ hội.

Thầy cúng khấn rằng: Xuất Đông thuận Đông, xuất Nam thuận Nam, xuất Tây thuận Tây, xuất Bắc thuận Bắc. Hỡi các vị thần sông, thần núi, thần gió… và Piền Hùng hãy chứng giám gia đình làm Lễ xuất hành, cầu mong các vị thần phù hộ cho gia đình một năm mới mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, gia đình an lành vạn sự như ý...

Trò chơi vật chày trong lễ hội.

Sau lễ xuất hành, mọi người lấy thức ăn đã chuẩn bị sẵn cho trâu bò ăn nhằm trả ơn những ông trâu chú bò đã vất vả giúp gia đình cày bừa suốt năm cũ và sẵn sàng chuẩn bị cho năm mới. Đặc biệt, trong lễ hội, bà con sẽ thực hiện nghi thức mua nước bằng 1 que hương, 1 gói muối nhỏ cùng ít tiền được làm từ giấy bản, để cảm ơn thần nước đã cung cấp nước cho cả gia đình trong năm cũ và tiếp tục cấp nước cho năm mới.

Sau khi các nghi thức trong lễ hội hoàn thành, bà con trong xã tổ chức múa hát và chơi các trò chơi dân gian của dân tộc mình như múa bắt rùa, trò chơi vật chày, nhảy lửa, bói lồng gà, trò oản tù tì. Đây cũng là dịp để các đôi trai gái tìm đến nhau, hát giao duyên…

Với những giá trị văn hóa đặc sắc, lễ hội Qũy Hiéng của đồng bào người Dao đỏ xã Hồ Thầu đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Chí Nhân