Tục lệ đám ma của người Dao áo dài ở Nặm Đăm (Đàm Minh Phiếu)

Người Dao khi qua đời nếu là đàn ông thì con trai phải chăm sóc, cắt tóc, tắm rửa sạch sẽ thay quần áo cho tử tế, lấy đồng tiền xu nhét vào 2 mắt, mồm, tai rồi lấy vải trắng trùm vào. Nếu là đàn bà thì các con dâu cùng con trai chăm sóc, gội đầu tử tế, thay quần áo, đầu lấy khăn đỏ trùm vào rồi lấy vải trắng trùm vào.

Trong gia đình người Dao khi có người mất, con trai phải đi tới từng hộ gia đình để thông báo cho cả thôn biết để mọi người đến giúp việc nhà mình. Sau đó tìm thầy Tạo đám ma. Những người anh em họ hàng, hàng xóm về giúp, từng người được phân chia những công việc cụ thể: 1 số người cắt giấy màu để dán quan tài người mất, 1 số người nấu ăn và một số người đi vào rừng lấy củi.

Sau khi thầy Tạo xem ngày giờ cho người chết, thầy Tạo cho phép cho người chết vào quan tài. Sau khi cho vào quan tài là bịt kín. Đám ma của người Dao kéo dài trong 24 tiếng.

Trong thời gian đám ma, con trai, con dâu và các cháu đi quanh vòng quanh chân quan tài. Ông thầy đọc chữ đánh cồng chiêng 1 lần thì các con cháu đi 1 – 2 bước, cứ làm xong 1 lần thì các con cháu lại rót 1 lượt rượu. Các con gái, con rể phải mang lợn gà về mời thầy Tạo cúng báo cho người chết biết các con đã mang quà đến cho, mong người chết nhận lấy và phù hộ cho con cháu ở lại sống may mắn.

Người Dao khi chết phải hoả táng, đây là tục lệ có từ lâu đời vì theo quan điểm của người Dao, nếu không hoả táng thì không được tổ tiên chấp nhận.

Những người anh em, bà con họ hàng và những người trong làng khi đến giúp đám ma, 1 số người đi vào rừng lấy củi sắp xếp thành 9 tầng xếp cao khoảng 1,7 – 1,9m. Sau khi làm các thủ tục tại nhà xong thì người ta đưa quan tài ra chỗ củi đã được xếp sẵn để hoả táng, trên đường đi phải nghỉ 3 lần. Khi đến nơi hoả táng, người ta đặt quan tài ngay ngắn trên đống củi, con trai của người chết đặt 3 cái chén lên quan tài và rót rượu. Rót rượu xong, phải mở nắp quan tài trình người chết tử tế, sau đó các con của người chết phải lấy 1 vật gì đó về làm kỷ niệm.

Ông Tạo đốt 1 cây nến, đặt vào trong quan tài, vào đúng ngực – vị trí trái tim của người chết, người con trai đốt 1 bó đuốc dài 1,5m lạy 4 phương trời rồi đưa qua đầu ra đằng sau cho ông thầy Tạo đi quanh 1 vòng quanh quan tài rồi đặt bó đuốc cạnh quan tài châm lửa để hoả thiêu. Những người họ hàng, anh em được phân công giúp việc xem và canh cho ngọn lửa cháy hết. Khi lửa cháy hết xung quanh quan tài, mỗi người ăn 1 ít cơm nếp, uống 1 ít rượu do chủ nhà chuẩn bị sẵn rồi trở về nhà chủ nhà ăn cơm.

Sáng hôm sau, người con trai địu 1 cái chum cùng con dâu, các cháu và ông thầy Tạo đi đến nơi hoả táng. Đến nơi, ông thầy Tạo sẽ nhặt những mảnh xương của người chết cho vào chum trước, các con cháu lần lượt nhặt hết những mảnh xương cho vào chum. Khi đã nhặt hết thì bịt kín miệng chum lại đem đi nơi khác để xây mộ. Khi xây mộ, người ta xây 1 cái hố đặt vừa cái chum, xây xong, ông thầy đặt cái chum vào và đóng kín. Ông thầy Tạo lấy 1 nắm đất thịt, lấy hương và bầy rượu thịt ra cúng trước mộ vừa xây xong.

Sau khi xây mộ được 1 năm, người con trai đi xem mét lại ngôi mộ, nếu thấy tốt thì quay về chuẩn bị làm ma khô, lập bàn thờ để thờ cúng.

Đàm Minh Phiếu