* Người Mường,
trong đó “Âu Tá (Ao Tá)” thường được dịch thành Mò Âu trong khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam có dân số lớn thứ
ba Việt Nam, khoảng 1.27 triệu người
năm 2009 .
* Người Mường sử
dụng ngôn ngữ nhóm Việt‑Mường,
thuộc hệ Nam Á. Các nhóm như Ao Tá / Mọi Bi chỉ là phân vùng văn hóa-linguis
riêng trong dân tộc Mường lớn hơn .
* Người Mường
sinh sống tập trung ở các tỉnh như Hòa
Bình, Thanh Hóa, Phú Thọ, đặc biệt trong các thung lũng sông Đà, sông
Mã, vùng núi phía Bắc.
2 . Đời
sống kinh tế & sinh hoạt.
* Người Mường chủ
yếu sống bằng nông nghiệp lúa nước,
sử dụng các công cụ truyền thống như cày chìa vôi, bừa gỗ hoặc tre. Sau khi thu
hoạch, lúa được phơi trên gác nhà, dùng chân chà rồi đưa đi giã .
* Ngoài ruộng
nước, họ còn làm nương rẫy, chăn nuôi
gia đình, săn bắn, đánh cá, hái lượm, và sản xuất thủ công như đan lát,
dệt vải thổ cẩm.
3 . Tín
ngưỡng, nghi lễ & thầy mo.
* Người Mường có
tín ngưỡng đa thần kết hợp Phật giáo,
tất cả nghi lễ chủ yếu do thầy mo
thực hiện, từ lễ nhà mới đến chữa bệnh, nhập trạch và cúng tổ tiên .
* Đặc biệt là nghi thức lễ nhà mới, thầy mo sẽ chủ
trì lễ cúng “làm mát nhà” và cầu an cho chủ nhân ngôi nhà .
4 . Văn
hóa dân gian & âm nhạc nghi lễ.
* Người Mường có kho tàng văn nghệ dân gian phong phú:
thơ dài, bài mo, dân ca, ví đúm, tục ngữ. Các nhạc cụ truyền thống gồm cồng chiêng, đàn nhị, sáo, trống, khèn
Lù… Trong các sinh hoạt cộng đồng còn xuất hiện cả hát ru, hát đố, hát đập hoa.
* Cồng chiêng giữ vai trò
thiêng liêng trong âm nhạc nghi lễ, biểu tượng tinh thần và biểu diễn nghệ
thuật của cộng đồng Mường.
5 . Phong
tục, ẩm thực & sinh hoạt văn hóa.
* Ẩm thực truyền thống: xôi đồ, cơm
tẻ đồ, rau đồ chín thường được tản đều qua rá để tránh bị dập, tạo sự trân
trọng trong bữa ăn.
* Rượu cần Mường nổi tiếng về
men và cách chế biến truyền thống, được dùng trong các dịp lễ hội hoặc tiếp
khách quý.
* Phong tục hút thuốc lào bằng ống điếu
to; phụ nữ và nam giới thường chia sẻ một điếu khi tập trung chung, mang nét sinh
hoạt cộng đồng truyền thống.
* Tóm
tắt tổng hợp.
* Mục đích: Lễ cúng nhà
mới (lễ “nhập trạch”) nhằm cầu bình an, tài lộc, tránh vận xấu và mời tổ tiên,
thần linh xuống chứng giám, phù hộ cho gia chủ.
* Thời gian: Chọn ngày tốt
theo âm lịch, thường là đầu năm hoặc ngày rằm trong tháng.
* Quy trình cơ bản:
- Mời thầy
mo: Thầy mo là người chủ trì, đứng hướng nhà và gọi linh hồn tổ tiên
cùng thần linh.
- Nghi thức:
1 . Thầy mo dâng lời khai mạc, tuyên bố mục đích
lễ.
2 . Cúng hương, khấn mời tổ tiên, thần linh nhập
trạch.
3 . Rót rượu cần, dâng thức ăn lên bàn thờ.
4 . Gia chủ, người thân thắp hương, niệm chú.
5 . Thầy mo đọc thần chú xua đuổi tà ma, bảo vệ nhà
mới.
6 . Kết thúc bằng nghi thức chung vui, dùng rượu
cần, chia sẻ thức ăn trong gia đình và cộng đồng.
* Ý nghĩa: Thể hiện sự
tôn kính truyền thống, sự kết nối giữa thế giới vô hình và hữu hình, củng cố sự
yên bình trong mái ấm mới.
2 . Cấu trúc
bài mo / dân ca Au Tá.
* Bài mo là thể thơ cổ
truyền của người Mường, cấu trúc gồm các câu dài, nhịp điệu du dương, ca ngợi
tổ tiên, đất đai, hoặc diễn giải các sự kiện lịch sử dân tộc.
* Đặc điểm:
- Dùng vần
bằng và vần trắc xen kẽ, tạo nên âm hưởng linh thiêng, trang trọng.
- Phân đoạn rõ ràng: mở đầu bằng lời khấn mời, thân
bài diễn tả nội dung, kết thúc với lời chúc bình an.
- Thường do thầy mo hoặc người có giọng ca trữ tình
trình bày trong các lễ hội, cúng bái.
* Dân ca Au Tá phát triển từ
bài mo, mang tính linh hoạt hơn, có thể hát giao duyên, hát ru, hát đố, sử dụng
các nhạc cụ như khèn, sáo, trống nhỏ để dẫn nhịp và tăng cảm xúc (tailieu.vn).
3 . Vai trò của thầy mo trong chữa bệnh.
* Thầy mo không chỉ là người chủ trì nghi lễ, mà
còn giữ vai trò chữa bệnh theo phương
thức tâm linh và dân gian.
* Khi một người bị bệnh (nhất là bệnh liên quan đến
yếu tố tâm linh như “ma nhập”, “hồn lìa khỏi xác”), thầy mo sẽ thực hiện nghi
lễ gọi hồn, xua đuổi tà ma và cầu an cho người bệnh.
* Phương pháp chữa bệnh
bao gồm:
- Cúng bái, sử dụng các bài mo có lời chú đặc biệt.
- Thực hành các động tác múa, vỗ tay, gõ trống để
tạo nhịp cầu nối thế giới thần linh.
- Dùng các vật phẩm như lá cây thuốc, nước thánh
hoặc thuốc nam truyền thống để hỗ trợ sức khỏe thể chất.
* Vai trò thầy mo không thể thay thế trong y học
hiện đại nhưng vẫn giữ vị trí tâm linh không thể thiếu trong cộng đồng.
4 . Phương
thức bảo tồn ngôn ngữ, tục hát dân ca truyền khẩu.
* Bảo tồn ngôn ngữ:
- Tổ chức các lớp học truyền thống, câu lạc bộ văn
hóa, nơi người già truyền dạy ngôn ngữ mẹ đẻ, đặc biệt cho thế hệ trẻ.
- Thu âm, ghi hình các bài mo, dân ca, câu chuyện
truyền miệng.
- Biên soạn sách, giáo trình song ngữ (Mường –
Việt), tài liệu học tập dựa trên các di sản văn hóa.
* Bảo tồn tục hát dân ca:
- Tổ chức lễ hội văn hóa, trình diễn dân ca tại các
dịp Tết, lễ hội địa phương, thu hút sự tham gia của cộng đồng, thanh niên.
- Khuyến khích sáng tác, biến tấu dân ca theo hơi
hướng hiện đại để tăng sức lan tỏa mà vẫn giữ nét truyền thống.
- Hợp tác với các tổ chức nghiên cứu, bảo tồn văn
hóa dân tộc để tiếp cận khoa học, công nghệ nhằm số hóa tài liệu, tạo các sản
phẩm truyền thông đa phương tiện (baotintuc.vn).
- Tổng
quan.
Người Au Tá (Mường) với truyền thống văn hóa giàu
bản sắc, gắn bó mật thiết với thế giới tâm linh qua thầy mo và nghi lễ cúng bái,
đồng thời có kho tàng dân ca, thơ mo phong phú cần được tiếp tục bảo tồn, phát
huy. Việc tổ chức, duy trì lớp truyền dạy, đồng hành với ứng dụng công nghệ
hiện đại chính là con đường để giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa này.
* Biên Khảo Huỳnh Tâm.
* Tham Khảo.
- Offroad Vietnam Adventures.
- Ethnicvoyage.com.
- The Voice Of Vietnam.
- Jba-dmc.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét