1 . Nhà
cửa, Không gian tâm linh & quy định kiêng kỵ.
- Khi xây nhà mới, họ tiến hành lễ cúng ma hai lần: lúc động thổ và
khi dọn vào nhà mới. Sau khi lên nhà mới, gia đình phải kiêng kỵ trong 3–5
ngày: không ai ra khỏi nhà, và người ngoài cũng không được vào.
2 . Tín
ngưỡng, Lễ hội & tục cúng rừng.
- Thật nổi bật trong tín ngưỡng Mã Liềng là tín ngưỡng đa thần: họ thờ thần trời, ma nhà, ma bếp, thần rừng, thần suối, thần đất...
trong đó ma nhà cư trú tại cột
trung tâm của nhà, có thể là tổ tiên hay tổ chức dòng tộc.
- “Ma nộ”
là vật thiêng trọng nhất một chiếc nỏ biểu tượng cho thần rừng, sức mạnh và
mối liên hệ sự sinh tồn của đàn ông trong săn bắn. Đây là bản thể linh thiêng
được thờ trong buồng thiêng.
- Lễ cúng
thần rừng là nghi lễ trọng điểm, tổ chức vào các dịp: ngày 7‑7 âm lịch
(sau thu hoạch) và ngày 10‑10 (tạ vụ mùa). Tín dụng ngày nay được chuyển sang
tổ chức vào Tết Nguyên đán và ngày Quốc khánh 2/9 như một cách kết
hợp tín ngưỡng và lòng biết ơn nhà nước.
- Ngoài ra còn các nghi lễ cúng lắp lỗ rẫy (klốplô),
tìm đất làm nương (klôống), săn bắn thần rừng... để cầu bình an, mùa màng, và
thành đạt.
3 . Lễ
hội cộng đồng & bản sắc văn hóa.
- Lễ hội
vào mùa (ngày 7‑7 âm lịch): mỗi gia đình mang cơm nếp, thịt gà, lợn đến
già làng; sau khi già làng làm nghi thức cầu rừng, mọi người cùng ăn chung và
hát múa đến tối. Người cao tuổi kể truyện nguồn gốc tổ tiên, dân ca Chứt truyền
khẩu dân gian.
- Lễ cơm
mới (ngày 22‑10 âm lịch): cúng gạo ngô mới, thịt, rượu để tạ thần rừng
và tổ tiên. Sau đó cả bản cùng ăn và chia sẻ với những nhà thất mùa.
4 . Đời sống sinh hoạt & cây thuốc nam.
- Người Mã Liềng thường dựa vào nương rẫy, săn bắn, hái lượm, và chia
sẻ nguồn lợi theo nguyên tắc cộng đồng.
- Họ cũng có tủ vườn thuốc nam, trồng cây chữa một
số bệnh thường gặp, và có kiến thức dược liệu truyền thống rất sâu sắc. Những
cây thuốc được thu hái từ rừng, xử lý và sử dụng hàng ngày trong bản.
* Tóm
tắt đặc điểm.
1 . Nguồn
gốc & Vai trò của “Ma nộ”.
- “Ma nộ” (cũng gọi là nỏ, cung tên) là báu vật linh thiêng nhất của người Mã Liềng, do
đàn ông làm khi trưởng thành và thờ cúng trong “buồng thiêng” của nhà mình. Đây không chỉ là khí giới vật lí, mà
còn biểu tượng của sức mạnh, sự bảo vệ và liên kết linh hồn tổ tiên với gia chủ.
- Buồng này gọi là chà bài là nơi chỉ có chồng, con trai trưởng và thầy cúng mới được
vào. Người ngoài, đặc biệt là con dâu
và con rể, tuyệt đối không được bước vào. Việc này thể hiện lòng kính
trọng và bảo hộ linh thiêng của gia đình đối với “Ma nộ”.
2 . Quy
trình lễ cúng thần rừng (Lễ cúng "Ma rừng").
- Lễ cúng
đầu năm (ngày 1 Tháng 1 âm lịch) là sự kiện trọng đại nhất. Dân bản mang
lễ vật như thịt, mật ong, hạt rừng… đến cửa rừng, do già làng hoặc thầy cúng
chủ trì. Mục đích: tạ ơn “thần rừng” đã bảo vệ cư dân cả năm qua.
- Trong suốt năm, mỗi khi vào mùa hái lượm, mật
ong, măng rừng, hoặc thu hoạch nương dãi, nhà nào hái trước phải cúng trước rồi
mới tiến hành thu hoạch.
- Sau nghi lễ cúng, dân bản cùng ăn uống chung,
chia sẻ lời chúc, trao truyền luật tục và kinh nghiệm sống hòa hợp với thiên
nhiên là cơ hội để truyền khẩu văn hóa qua lời ca, truyện kể và bài hát dân
gian Ka‑tum/Ka‑lenh.
3 . Kỹ
thuật truyền khẩu qua dân ca trong nghi lễ.
- Dân ca của người Mã Liềng, tương tư Ka‑tum/Ka‑lenh
của người Chứt, dùng trong các nghi lễ như cúng rừng, đặt tên trẻ, cúng vía.
Các bài ca kể về tổ tiên, cách làm nương rẫy, pháp thuật dân gian và tín ngưỡng
rừng núi.
- Kỹ thuật truyền khẩu qua lòng dân: các già làng
và thầy cúng hát, ca từ luyến láy, dùng khèn, sáo và trống nhỏ gợi nhịp điệu
nghi lễ. Người trẻ học qua quan sát, bắt chước và tham gia nghi thức.
4 . Hệ
thống bài thuốc dân gian (nếu có).
Tài liệu cụ thể về dược liệu truyền thống của người
Mã Liềng khá hạn chế. Tuy nhiên, trong quan hệ sống với rừng núi, họ có kiến
thức sử dụng cây thuốc nam trong điều trị thường ngày. Điều này được ghi nhận
là một truyền thống sinh tồn bản địa cổ xưa, song vẫn cần khai thác sâu hơn.
* Bảng Tóm tắt Toàn cục.
* Biên Khảo Huỳnh Tâm.
* Tham Khảo.
- Offroad Vietnam Adventures.
- Jba-dmc.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét