XIX
CHẶT CHU
Được quả chu vàng
Nhà Lang bàn chuyện lấy chu
Nhà lang sắm sửa rìu to, búa lớn
Từ ông già đến con trai mười ba,
mười chín
Con gái gánh chuyển cơm gạo đi
theo
Khiêng rìu, khiêng dao
* * *
Hôm đó
Cun Tồi cưỡi voi yên vàng
Cun Tàng cưỡi voi yên bạc
Cun Khương đi kiệu gác đòn rồng
Có chiêng cồng
Có trống kêu
Có ông mo đi cùng chàng Tặm Tạch
Dân làng kéo đi kìn kìn
Đi ra đường Đồng Chì Tam Quan Kẻ
Chợ
Đi qua mường Chợ
Ra ngõ đồi Rồng
Ra truông Lèn En
Đến quèn mường Mon
Luồn ra cầu Uôn
Về bến Lúng
Rạng rạng cầu Nóc
Đi dọc chợ Ma
Ra đến đồn Ông ở ngoài Kẻ Chợ
Nhà lang giữ binh đóng trại
Mang hương vào khấn vái
Cầu đức Ông cho lành buổi tìm
trái
Vái Đức Ông cho tìm thấy cây chu
Lại một sớm
Mường rộng, thung dài
Dấu chân người đi như lá rụng
Một lần qua núi Làn Ai
Hai tháng qua nơi Vận Chiếng
Một hôm đến đồi Khao Da
Ba hôm qua đồi Khao Dịn[1]
Chín đêm mười ngày
Mối đến đồi nhà ông Cai Da
Đến sau nhà ông đạo Ký Ống
Trông đi trông lại
Thấy sáng cả trời
Rạng nơi rừng giáp đất
Sáng khắp chín phương
Rạng đi bốn đường, tám lối
Có đàn gấu đứng đợi chầu một bên
Có đàn voi đứng chầu ở phía ngang
Chớp đổ rồng vàng leo lên leo xuống
Hoa vàng bảy, trái vàng ba
Lá và hoa kêu ra nhạc ngựa
Rõ là cây chu tá, lá chu tông
Bông thau, quả thiếc.
* * *
Cun Tồi đến trước
Đóng đinh bên ngang
Cun Tàng đến sau
Làm trại dưới dốc
Cun Khương dựng trại bên gốc cây
chu
Truyền cho dân mường thay nhau
vào chặt
Phập rìu vào phải năm mươi người
cầm
Lấy rìu ra phải năm mươi người giật
Sáng ra chặt được bằng cái chày
Trưa ngày, chặt to bằng một vòng tay
Chặt cả ngày, cây chu không chịu để.
* * *
Hôm sau
Ngõ rừng vừa rạng sương
Anh em Cun Khương lại hò nhau vào chặt
Nửa chiều qua, chặt còn lỡ dở
Có một người
Đến cây chu trước nhất
Khoe thật, nói rằng:
- "Kìa cây chu vàng
Đó cây chu sang, chu có
Gốc nó hãy còn lành
Chỗ chặt hôm qua đã hàn kín lại
Cây chu lớn ra như cũ
Ngó sợ vô cùng"
Cun Tàng trợn mắt ngó ngó
Cun Tồi ngửa cổ ngó cây
Cun Khương nhíu mặt nhăn mày
Dẫu đứng xa cây vẫn run run đầu gối
Riêng đứa hầu đêm qua ngủ lại
Ngủ lại gốc cây chu vàng
Ngả lưng nơi cây chu tá
Đứa hầu nói rằng:
- "Nửa đêm
Tôi nghe đàn ma van rối rít
Trời tối mịt mù
Ma hu hu khóc trên cây chu cây lụi"
Ma nói:
Chỉ sợ lưỡi rìu to bằng bàn tay
Thân rìu bằng cây lảy trảy
Lắng đến lời đến lẽ
Đủ ý đủ lời
Nhà lang cho mường trở lại
Về trại giữa rừng
Đi tìm người thợ
Sai thợ đúc lưỡi rìu bằng bàn tay
Thân rìu bằng cây lảy trảy
Ba anh em nhà lang
Dọn mâm cơm cầu trời
Dọn xa nơi bò suối
Hết khấn lại vái
Nói nói cười cười
Cầu ma trời cho rơi cho rõ
Để chặt cây cho đổ
Bổ cây cho nghiêng
Phòng ma đằng dưới đánh lên
Phòng ma đằng trên đánh xuống
Nhát một, vỏ cây bén
Nhát hai, vỏ rời rời
Nhát ba, cây chu rơi lá
Cây chu ngả nghiêng
Xiên bên này, bên kia
Rìu lia đi, lia lại
Cội chu đã ngả
Rễ chu đã trốn
Cây chu lật như đánh chiêng
Đất rung lên sấm gọi
Cội chu ngã chới với
Dội đi xa xa
Ở bốn đất mường nhà
Ba đất mường trong
Cùng nghe tiếng chu đổ
Chu đổ có gió
Chu ngã có sấm có sét
Chu chết có ma
* * *
Thế là
Chặt chu đã chặt gốc
Trốc chu đế trốc rễ
Cun Khương kêu trai gọi trẻ
Chật dây, xâu chạc kéo về
Bắt ông già chặt cây làm đà
Con gái, con trai ùn ra cùng kéo
Kéo lồng kéo lộn
Kéo từ ban sáng
Kéo đến trời trưa
Mà cây chẳng chuyển
Lang Cun Khương lại bày:
- "Ai hay bói thử bói
Ai hay mo thử mo
Ai tìm được nguyên do
Làm cho chu lay chuyển
Thì được thưởng tiền bạc"
Mọi người ngơ ngơ ngác ngác
Ngó ngược ngó quanh
Giúp nhà lang tìm được ông mo, ông bói
Ông mo mù mắt, phải có người dắt tay
Có người bón cơm, đút nước
Ông mo hay ao hay ước
Ước được quả trứng gà
Để ra cúng thánh
Ông bói hai mắt một mày
Tay dài chạm gót
Môi mắm, lưỡi lè ra như con rắn
Ông mo còn thách đòi ăn
Ông bói còn đòi uống rượu
Ăn no, rượu say, nói rằng:
- "Ma cây chu đòi ăn gạo ăn mật
Đòi ăn mật ăn phổi thằng Tặm Tạch
Phải lấy đầu lâu rạch làm mõ
Lấy xương nó thay gỗ làm đà
Mường sẽ kéo cây đi qua
Đi hung hung đỡ kéo
Cây mới chịu bỏ gốc
Cây mới trốc khỏi rừng"
Cun Khương nghe rõ lời
Liền sai đứa lính cả
Chạy mau về dinh về trại
Với lấy con dao cán bạc
Vác lấy con mác cán ngà
Đem ra chặt chàng Tặm Tạch
Quỳ trước cây chu đá, lá chu đồng
Bông thau quả thiếc
Cúi mặt chờ chết
Nước mắt nhỏ ròng ròng
Mường nghe thương thương
Chu chương nhỏ nước mắt
Nghĩ lo, nghĩ thiệt
Sợ nhà Lang phạt
Chẳng ai dám nói một câu
Tặm Tạch vòng tay ra sau cho mà trói
Mồm chẳng nói một lời
Nước mắt cạn rồi
Lòng sôi căm cắm
Ý căm giận dữ
Bụng nghĩ thương nơi ăn chốn ở
Nhớ vợ thương con
Chịu chết vì ma hồn ma quở
* * *
Rừng rừng nổi gió
Có lệnh lang truyền
- "Hỡi chu, hỡi chương!
Hỡi mường, hỡi nước!
Nhà Lang muốn yên
Dân làng muốn giàu muốn có
Phải giết bỏ Tặm Tạch
Chặt xác, xẻ thây
Lấy xương làm đà kéo chu kéo lụi
Chu chương đừng sợ
Mường nước chớ kinh"
Một lưỡi mác vút qua
Đầu Tặm Tạch lăn vội
Máu đỏ xối đất vàng
Lang róc xương làm đà
Lột da xoắn làm dây kéo
Người xúm tay hờ hờ
Kẻ thò tay ướm ướm
Chu rung rung chuyển chuyển
Ông già kéo đằng ngọn
Con trai uốn đằng đầu
Chân trước đạp chân sau
Bước lùi bước giật
Cây chu đi tuồn tuột
Trượt khỏi gò Cai Da, Ký, Ống
Kéo xuống núi Cửa Khổ Ràng Kho
Kéo ra sông ra suối
Kéo đến chân đồi
Lang cho mường nghỉ hơi nghỉ sức
Ông già ngồi nhổ râu bạc
Con gái xõa tóc bắt chấy cho nhau
Người vào núi hái nấm
Kẻ xuống rộc hái môn
Gái trai ồn ồn trò chuyện
Bỗng:
Chạc mũi cây chu bị nghiến
Con kiến đòi ăn
Con trăn đòi thét
Con vẹt đòi cười
Con côi đòi có bố
Con chó chạy rông
Con công đòi ngủ
Cun Khương vội gọi mường lại kéo
Mường vừa nâng dậy
Cây chu đã chạy
Mường vừa ngoái lại
Cây chu đã lao
Cây chu mắc phải gốc cây găng
Cây chu lăn quăng xuống Ang Vận Chiếng
Chìm nghỉm, mất tăm
Cây chu không có mồm có miệng
Nhưng lúc trôi nó có tiếng ầm ầm
Rầm rầm xuống dốc
Đuôi chu ở ngọn đồi Ca Da
Đầu chu cắm ra Ang Vận Chiếng
Người tuột dây ngậm miệng
Người lên tiếng kêu trời
Cây chu chạy trốn rồi
Cây chu trôi xuống sông xuống nước
Mường buông chạc trước
Rồi tuột chạc sau
Chạc đứt tay đau đau
Gai quặc đầu nhoi nhói
Cun Tồi từ dốc đi ra
Cun Tàng từ nhà đi lại
Cun Khương đợi ở bờ Ang Vận Chiếng
Lên tiếng nói rằng:
- "Nhà ta chẳng chịu điều quái
Chẳng làm nên điều gở
Chu này ta không bỏ
Khó mấy mường phải làm
Phải kéo chu về mường
Phải lặn xuống sông buộc cây cho chắc
Mắc dây cho cân
* * *
Cả mường lặn mò cây chu
Từ lúc trời sáng
Đến lúc trăng mờ
Mò cây chu chẳng nổi
Trói cây chu chẳng nên
Mường đành lên đồi đóng trại
Mường sợ nhà Lang giận
Sợ nhà Lang đánh đòn
Con trai đau mắt
Ông già chết ngất chết ngơ
Từ dưới nước lên bờ
Quơ tơ mỏi lả
Người ngả ngả, xiêu xiêu
* * *
Nửa chiều
Lang Cun Khương
Gặp đàn rái bạc
Tuốt con dao sắc
Cun Khương sắp chém
Rút mác sắc bén
Cun Khương sắp đâm
Rái cá xin van:
- "Xin ông quan
Đừng chém nòi rái cá
Muốn việc gì lang cứ nói
Gọi việc gì lang cứ kêu"
Cun Khương tra mác vào nắp
Lắp dao vào vỏ
Nói tỏ một lời:
- "Này con rái đen
Này con rái bạc
Mày ở đầu nước
Mày ở vũng sâu
Có thấy cây chu trôi đâu không hả rái"
Rái thưa:
- "Khi lặn buổi trưa
Lúc qua lòng xoáy
Tôi có gặp có thấy
Đầu cây chu ấy đã hóa ra con Cá Kè
Đuôi rẽ nên con cá Cắn
Buổi sớm lượn lờ đi ăn
Buổi chiều bơi quanh Ang Vận Chiếng"
Cun Khương lại bảo:
- "Mách tao thật lòng, mai sau tao chuộng
Muốn uống rượu tao cho uống
Muốn cày ruộng tao cho cày
Muốn ăn quả cây, tao cho rừng, cho núi
Mày có buộc được nổi cây chu không?”
Rái thưa:
- "Lặn rồi, chúng tôi xin buộc
Buộc rồi, chúng tôi xin kêu".
Cun Khương lại nói:
- "Này đàn rái cá ơi!
Buộc được dây vào mũi
Trói được dây vào chu
Rái muốn ruộng, ta cho ruộng
Rái muốn ao hồ, ta cho ao hồ
Rái muốn cái gì ta cho cái ấy"
Rái thưa:
- "Ông lang ơi!
Chúng tôi không ăn cơm uống rượu
Chúng tôi không lấy ruộng lấy
nương
Chỉ xin nhà Lang
Tháng tư, tháng năm
Chúng tôi được xé nơm, xé đó
Tháng hai, tháng ba
Chúng tôi được xé nổ tha, nổ chặng[2]
Và để con vào bến nước nhà
Lang"
Nghe lời đàn rái cá
Lòng nhà Lang đã ưng
Bụng nhà Lang đã chịu
Đàn rái cá lặn xuống buộc dây
Nối được dây dàu
Cả mường kéo lật đằng sau
Cây chu nổi nổi
Cội chu lên tuột tuột
Vực chu lên một hơi
Trôi một chặng, một đoạn
Cây chu kêu như sấm
Cả mường đánh cồng đánh trống
Kéo chu qua rừng
Qua bãi, qua núi, qua khe
Cả mường kéo chu qua Lài Rô[3]
Xuống bến đò Lài Rê[4]
Qua Hổ Dô, Hổ Vành[5]
Qua đồi tranh, làng Kến[6]
Kéo đến Bưa Mu[7]
Kéo chu vòng qua bến Cầm, núi Nán[8]
Kéo chu xuống làn núi Con Ai[9]
Kéo qua làng Dé[10]
Kéo đến mỏ Xa[11]
Kéo về mường Khôồng[12]
Kéo ra mường Lẫm[13]
Kéo xuống làng Dát[14]
Kéo tạt truông Cán[15]
Kéo mạnh đến mường Vong[16]
Kéo lùng ra truông Khoóng[17]
Kéo xuống Bái Khai[18]
Kéo ra nơi bến Cót[19]
Kéo ra đồng Kho[20]
Kéo chu đi Tải Cạn[21]
Kéo chu đến Quán Ven[22]
Kéo chu lên hang Á[23]
Kéo chu ra ngả Uông[24]
Kéo chu ra truông Cát[25]
Kéo chu tạt truông Khương[26]
Kéo chu sang Đình Tròng[27]
Kéo chu lồng Pú Bể[28]
Kéo chu rẽ ra núi Kheng núi Cái[29]
Kéo chu khỏi mường Tre[30]
Kéo chu xộc mường Cốc[31]
Kéo chu qua rộc nhà ông lang Đạo
Quang[32]
Kéo chu đi Bến Piệng[33]
Kéo chu liệng Bến Púng[34]
Kéo chu ra chốn mường Rồng[35]
Kéo chu ra chốn mường Khải, mường
Be[36]
Kéo chu trở về mường Chín[37]
Kéo chu đến đồi Vồng, bãi Pậm[38]
Kéo chu đi thăm giếng mường Vo[39]
Kéo chu đi thăm mường Trắm, mường
Tró[40]
Kéo chú đi ngó đồng Vin Vong đồi
Cóm
Kéo chu đi trên mặt bái Dật
Kéo chu tắt chân núi làng Ne
Kéo chu ra sông Tẻ Vót
Kéo chu lọt sông Khôi, bến Lụng
Kéo chu xuống Bái Nại, mường Mặc,
mường Quà
Ra thăm mường Trần, mường Trường,
mường Um, mường Mộc
Thấy nóc Chường Lầm, chợ Tráng
Kéo xuống sông Vó Dón, Vò Ly
Kéo đi mường Rậm, mường Khói
Kéo từ mường Côi đến Vó Giò
Kéo qua mường Vang, mường Cừa
Kéo qua bưa gò Ró, nà Ốt
Kéo đến đất Cun Xưa, Đạo Bắp[41]
Kéo đến đền Vua Ông - Kẻ Chợ
Qua cầu Rắn, đất Rồng
Cầu Rồng, cầu Nóc
Cầu ông vua ước được
Kéo chu ngược qua núi Tiên[42]
Kéo đến đất mường Quyền, mường Lạng[43]
Gặp con ma yêu tinh đánh xuống
Gặp con ma mộng đánh vào
Đành kéo chu trở lại cầu Rồng, cầu
Nóc[44]
Đến đất Đồng Chì Tam Quan Kẻ Chợ
Lúc ấy
Cun Tồi, Cun Tàng, Lang Cun
Khương
Phải làm tờ nộp gỗ
Phải làm sổ nộp chu
Tờ nộp nhà vua thu, nhà vua nhận
Nhà vua thưởng công
Cun Tồi năm trăm nén vàng
Cun Tàng năm trăm nén bạc
Lang Cun Khương được thưởng mỏ nước
tiên
Làm cổ tích gia truyền
Chuyện tiên này để lại
Thế rồi
Mọi người được về thăm vợ, thăm
con
Mọi người được về thăm bố mẹ
Nghỉ một ngày cho khỏe
Lại trở vào làm nhà chu cho lang
Chuyện làm nhà chu, nhà chương
Xin mường hãy nghe sang hồi khác.
Home 
Trang Chính [ 1 ] [ 2 ] [ 3 ] [ 4 ] [ 5 ] [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ] [1] Các địa danh đã quá xa xưa và trải ra trên một không gian quá rộng
nên không thể chú thích một cách chắc chắn các địa điểm nay thuộc xã nào, huyện
nào. Nhưng chắc là đường đi chặt chu không ra ngoài tỉnh Thanh Hóa.
[2] Tha, chặng: các cách ngăn suối bắt cá.
[3] Thuộc xã Thiết Ống, huyện Bá Thước, Thanh Hóa.
[4] Thuộc xã Thiết Ống, huyện Bá Thước, Thanh Hóa.
[5] Hai thác lớn trên sông Mã thuộc địa phận xã Thiết Ống.
[6] Làng Kến: thuộc xã Thiết Ống.
[7] Tên gọi là Lan Hán thuộc xã Long Vân, huyện Bá Thước.
[8] Nay còn tìm thấy địa danh này ở huyện Bá Thước.
[9] Đúng ra là núi Làn Ai, thuộc hai xã Long Vân và Ban Công, huyện Bá
Thước.
[10] Nay là xã Điền Lư, huyện Bá Thước.
[11] Một địa danh trong huyện Bá Thước.
[12] Nay là xã Quý Lương, huyện Bá Thước.
[13] Còn gọi là Chiềng Lẫm, thuộc xã Điền Lư, huyện Bá Thước.
[14] Thuộc xã Điền Lư, huyện Bá Thước.
[15] Nằm giữa hai huyện Bá Thước và Cẩm Thủy.
[16] Nay là Cẩm Tú, huyện Cẩm Thủy. Như vậy đã kéo chu từ Bá Thước sang
Cẩm Thủy.
[17] Thuộc Cẩm Thủy.
[18] Thuộc Cẩm Thủy.
[19] Trên sông Mã, thuộc xã Cẩm Sơn, huyện Cẩm Thủy.
[20] Thuộc huyện Cẩm Thủy.
[21] Thuộc huyện Cẩm Thủy.
[22] Thuộc huyện Thạch Thành. Từ đây chu đã được kéo sang địa phận Thạch
Thành.
[23] Thuộc huyện Thạch Thành. Từ đây chu đã được kéo sang địa phận Thạch
Thành.
[24] Nay là phố Kimh Tân, huyện Thạch Thành.
[25] Nay là phố Cát.
[26] Thuộc Thạch Thành.
[27] Có thể là đền Sòng. Giáp giới hai huyện Thạch Thành – Hà Trung.
[28] Vùng giáp ranh giữa Thạch Thành – Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình.
[29] Thuộc xã Văn Đức, huyện Lạc Sơn.
[30] Cây chu được kéo sang đất Hòa Bình.
[31] Xã Thượng Cốc, huyện Lạc Sơn.
[32] Lang Đạo trông coi mường Quang, huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình.
[33] Xã Ngọc Mỹ, huyện Tân Lạc.
[34] Xã Ngọc Mỹ, huyện Tân Lạc.
[35] Xã Phúc Tuy, huyện Lạc Sơn.
[36] Xã Phú Lương, xã Chí Đạo, huyện Lạc Sơn.
[37] Xã Phú Lương, huyện Lạc Sơn.
[38] Thuộc huyện Lạc Sơn.
[39] Thuộc huyện Lạc Sơn.
[40] Thuộc huyện Lạc Sơn.
[41] Tất cả địa điểm trên đều loanh quanh trong các huyện Tân Lạc, Lạc
Sơn, Đà Bắc tỉnh Hòa Bình.
[42] Chưa rõ ở đâu, nhưng chắc là thuộc địa phận người Việt vùng Ba Vì,
Hà Tây.
[43] Chưa rõ ở đâu, nhưng chắc là thuộc địa phận người Việt vùng Ba Vì,
Hà Tây.
[44] Chưa rõ ở đâu, nhưng chắc là thuộc địa phận người Việt vùng Ba Vì,
Hà Tây.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét