XVI
ĐẺ TRỐNG ĐỒNG
Lang Cun Cần ngồi trên sập rồng
Trông xuống giữa nhà
Thấy vật đen đen giống con bò
Thấy vật có hoa giống cái sọt
Lang Cun Cần hỏi các mo mường
Đố biết đó là cái chi?
Các mo mường buông tóc lõa xõa
Thấy vằn vằn không gọi là sọt
Cái ấy gọi là khâu lạc mình đồng
Gọi là cái trống đồng"
Nghe lời tiếng ấy
Vua cùng chấu, vá, binh mường
Đi mượn trống đồng
Đến cầu Bồ Đề bến Tráng
Vua bảo quân hầu
Trèo lên cây gọi:
- "Ớ! Ông vua nhà Nước
Vua chúng tôi chưa có khâu
Bảo chúng tôi xuống mượn".
Nghe rầm rầm tận đáy nước
Nghe thác dác dưới lòng sông
Vua bắc thuyền đồng vào xem vào
ngó
Nhìn từ dưới nhìn lên
Nhìn từ trên xuống dưới
Học cách đúc trống đồng
Bảo nhau quay về đền rồng
Nện đất ầm ầm
Đắp khuôn ì ì
Lấy củi gốc đem nung
Lấy củi cành đem đun
Chảy nước đồng như bông hoa
Đổ một lần không ra
Đổ ba lần không được
Trống đã bị ma rước
Khâu đã bị ma ếm
Cun Khương đi đào củ gừng
Cun Vống bỏ vào miệng nhai
Phun vào trống đồng đuổi ma
Bây giờ, đổ trống đồng đã ra
Đổ ba lần, trống đồng đã nên
Đúc nên khâu lớn
Đúc nên khâu nhỏ
Tiếng nó vi vu
Vui vui trong bụng
Lấy cái tốt bỏ vào kho
Còn lại cho đem bán
Dặn chú Khóa thằng Lồi
Lấy đòn gánh cứng mà gánh
Lấy đòn khiêng bền mà khiêng
Khiêng khắp mường dưới mường trên
Lên chợ, lên mường mà bán:
"Trống của người mường"
Quai nho nhỏ
Có đàn nhái ra hóng gió
Có Ả Sáng, Ả Sao
Ai về cúng tổ, cúng tiên
Đánh trống này
Ban sớm biết đường ăn đường uống
Ban chiều biết đường xuống đường
lên
Đổi gạo tôi không bán
Đổi gà tôi không lấy
Cơm mường tôi vô số
Lúa mường tôi vô vàn
Chỉ bán lấy tiền không lấy
lúa"
Chú Khóa, thằng Lồi
Buôn hết mường xa
Bán hết mường gần
Nàng Ả ra mua
Nàng Út ra gạ
Thấy quả thật trống đồng
Người Mường gọi là Khâu
Lấy tiền ra chầu
Lấy bạc ra mua
* * *
XVII
LANG CUN CẦN CHIA ĐẤT
Lang Cun Cần mặt đã thấy tối
Đầu gối nghe long
Lưng còng sức yếu
Không còn muốn làm cun
Chẳng còn muốn làm lang
Một hôm nghe nói:
"Muốn giàu thì phải trồng
dâu
Muốn sông lâu thì phải làm
vía"
Lang Cun Cần chọn một tháng tốt
Trong tháng tốt chọn một ngày
lành
Nơi thầy làm vía
Lang Cun Cần bàn với Cun Tồi:
"Con ơi!
Bố không muốn làm lang, làm cun nữa
Bố chia đất cho các con
Chia bằng nhau, khỏi mất lòng con sau, con trước
Nhưng các con phải bày cỗ bày vía
Cầu được vía lành vía tốt cho tạo"
Cun Tồi đến làm vía
Dắt vào một bò mộng vàng
Cun Tàng đến làm vía
Dắt vào một trâu mộng bạc
Lang Cun Khương đến làm vía
Dắt con lợn chật ngõ, chật rào
Còn Toóng Ín đi vào tay không
Nó là con nuông, con chiều, con
yêu, con út
Chẳng cần của nả gì cũng xong
Thế là
Mấy anh em cùng làm vía cho bố
Bố say cơm nghiêng ngả
Bố say rượu mềm mềm
Nằm thẳng chân ra nơi cửa sổ
Bắt đầu chia đất cho con
Con Tồi, được chia đất Khấm Ngang
Con Tàng, được chia đất Khẩm Dọc
Ruộng sâu ruộng nông, chia cho Toóng Ín
Còn men ruộng mạ, nhỏ bằng tai khỉ
Còn chân đất xấu nhỏ như tai mèo
Nơi con gà rừng đến ăn, đến đậu
Cò đi qua thấy đầu
Ốc bò qua thấy lưng
Thì bố chia phần cho Lang Cun Khương
Lúc đó
Lang Cun Khương cơn tức dồn đầy bụng
Cơn giận đốt nóng lưng
Sai lính ruổi rong
Chạy về nhà ngoại
Lang Cun Khương phi ngựa chong chóng
Phóng ngựa mau mau
Vào sân ào ào
Vào hầu vua cha, họ ngoại
Lang Cun Khương thưa vào
Lang Cun Khương nói qua
Khóc ra rả với vua Trời:
- "Ông ơi! Ông à?
Bố con chia đèn chẳng nên
Chia nhà không đủ
Cây chung cành, có quả chua, quả ngọt
Con chung ruột, có đứa ghét, đứa thương
Bố chia đất chẳng bằng
Bố chia nước chẳng công
Mất lòng con đầu con thứ
Cháu chạy lên ở với ông cho sướng
Về với bà cho khỏi khổ".
Nghe thưa
Ông đi ra
Bà đi vào
Dạy một lời cho kỹ
Chỉ một đàng cho mà ở mà ăn
Rằng:
- "Đã vậy cháu đứng lo
Cháu cứ trở về Đồng Chì Tam Quan Kẻ Chợ
Tháng tư người ta rủ nhau chọi gà
Cháu chớ đi chọi gà
Tháng hai, tháng ba
Người ta rủ nhau đi đánh cá
Cháu đừng theo đi đánh cá
Cháu cứ lo chăm làm ăn
Tháng ba, đi cày ải
Tháng tư, đi quải phân
Ông bà sẽ cho hòa cốc phong đăng
Để cho cháu lúa nhiều, cá lắm"
Ruộng con Cun Khương đã cấy
Đồng lúa làng còn trống không
Tháng tư, Toóng Ín còn đi chọi gà
Tháng hai, tháng ba còn đi bắt cá
Chẳng lắng mùa mà làm ăn
Ruộng nhà người mạ xanh xanh
Đồng nhà người lúa đã kín
Bấy giờ Toóng Ín mới đi dành ruộng mạ
Tháng tám mới đi cày vỡ mở đồng
Đồng tốt, ruộng trong cũng không xanh mạ
Cho nên Toóng Ín cấy xong
Ruộng trên ruộng dưới
Cò đi qua thấy đầu
Ốc đi qua thấy lưng
Toóng Ín bị đói nửa chừng
Mặt nhăn mày nhó
Khó kiếm ra lúa mà ăn
Khó tìm được sắn mà nhá
Toóng Ín phải lên rừng
Tìm cây chuối trổ
Phải xuống rộc
Hái nắm rau mèn
Đem về làm quà đi xin ăn xin uống
Lang Cun Khương
Trong cửa ngó ra
Trong nhà ngó thấy
Thấy chàng Toóng Ín
Men ngả đầm đi vào cửa
Men bờ đồng đi vào nhà
Lang Cun Khương liền bảo đàn em
Đem ngựa nâu đi ra rước chú
Toóng Ín vào đến cửa đến nhà
Lang Cun Khương dọn mâm cơm thịt gà
Mời Toóng Ín
Cơm xong, rượu say
Toóng Ín ngỏ lời:
- "Anh ơi!
Khát nước hết hơi
Đói lòng hết thở
Nhà em không xay biết giã cái chi
Phải lên rừng tìm hoa chuối đỏ
Phải xuống rộc hái nắm rau mèn
Nên phải về xin ăn với anh với chị"
Lang Cun Khương nghe thương trong dạ
Nghe xót trong lòng
Gọi đứa hầu người ở
Lên nhà lấy lúa trắng như bạc
Lấy chỗ gác lúa thơm như bương
Kíp gánh cho đứa út thương
Xếp quang cho chàng Toóng Ín
Toóng Ín đem lúa về
Ăn ngày hai ngày ba lại hết
Bụng lại đói da da
Lòng lại đói diết diết
Lại phải lên đồi
Hái hoa chuối đỏ
Lại phải xuống rộc
Hái bó rau môn
Lại lên nhà Cun Khương tìm bữa
Lang Cun Khương tựa cửa
Vợ Cun Khương tựa hòm
Bàn sớm bàn hôm thương em lắm lắm
Ngày đầu đưa cho em lúa trắng
Ngày này cho lúa bạc như vôi
Xếp cho một gánh
Toóng Ín gánh đi không nổi
Nhưng vợ Toóng Ín chẳng biết ăn dè
Thóc nhiều mà không biết chia bữa
Nấu một lần, ăn căng ruột ngựa
Buổi sớm ăn thừa
Buổi chiều bỏ phí
Hết thóc, mặt lại nhăn
Hết cơm, mặt lại héo
Toóng Ín lại đi xin
* * *
Lần này
Không được lúa trắng, lúa dẻo
Chỉ được một dúm lúa đen
Đem về ăn nhăng nhít
Nhưng rồi cũng hết
Lại lết đi xin
Lang Cun Khương bực nùnh
Phải nói một lời:
- "Lần đầu anh cho chú lúa trắng như bạc
Hai lần anh cho chú lúa bạc như vôi
Lần ba anh cho lúa đen sì như sạn
Bây giờ anh cũng hết
Chú phải xin nơi khác"
Toóng Ín trở chân ra
Ngó thấy nhà Lang Cun Khương
Rước thợ rèn lên cửa
Đốt lửa, làm bừa, làm cày
Rèn dao phay, dao phác
Toóng Ín liền nảy ra ý ác
Nghĩ ngoặt ra điều gian
Nói với Cun Tồi, Cun Tàng
Nhà Lang Cun Khương giàu có
Rước thợ về rèn súng rèn dao
Hòng làm giặc cỏ
Hòng giết Cun Tồi mường quang
Giết Cun Tàng mường lán
* * *
Lập tức
Nhà lang cho đứa lính cai cả
Đứa ở coi hầu
Đi vào xem xét
Chúng vào tận rào nhà Lang Cun Khương
Đứa đứng ở nhà dưới mà trông
Đứa đứng ở rìa đồng mà lắng
Nghe đúng là nhà Lang Cun Khương
Có tiếng đập sắt
Vội vàng về tâu lại chủ
Lập tức,
Nhà Lang cho người đi hô
Cắt người đi rao
Đi bảo làng Rậm, làng Rộc
Làng Quan, làng Chèo
Làng Neo, làng Đông
Nhà ai không có cơm phải bớt lúa
má
Nhà ai không có cá phải tát đầm ao
Sáng ngày san phải đến
Rạng sớm
Người mường dưới kéo lên
Người làng trên kéo xuống
Người đi chật ruộng, chật rừng
Người đi như ong, như kiến
Cun Tồi cầm gươm đứng ở phía trong
Cung Tàng cưỡi ngựa hồng đứng xa ngoài cửa
Truyền rằng:
- "Hỡi chu, hỡi chương
Hỡi mường, hỡi nước
Lang Cun Khương đã làm giặc
Muốn chặt tình nghĩa anh em
Muốn làm nhục mường trên
Muốn làm hèn mường dưới
Binh mường hãy nghe lời
Binh mường hãy lắng tiếng
Theo ta đi bắt Lang Cun Khương
Chặn đường vào ngõ ra
Rao lời to lời nhỏ
Hô chém cả bố con
Súng bắn vào ra rả
Ná bắn vào như mưa
Lang Cun Khương phải phá cửa
Nhảy khỏi nhà thoát thân
Mau chân chạy về trời
Về với ông bà ngoại
Mường rộng, mây xanh
Ông bà ngoại thấy cháu đến
Vui trong dạ, hả trong lòng
Nhưng thấy cháu đi không
Ông bèn hỏi gạn:
- "Mọi ngày, cháu về cưỡi ngựa
Có đứa lính hầu
Đi theo sau xách điếu
Sao hôm nay cháu về mặt méo
Mắt thiếu vui, thiếu cười
Về chơi sao có một mình
Về nhởi sao không có quần áo tốt?"
Lang Cun Khương mới bảo:
- "Ông ơi là ông
Bố chia của con khinh con ghét
Chia đứa ít đứa nhiều
Toóng Ín chơi nhởi sớm chiều
Nên bây giờ thiếu cơm thiếu lúa
Nó về vớỉ cháu, xin ăn xin uống
Cháu cho nó lúa bạc lúa chì
Nhưng xin mãi xin hoài
Cháu cất tiếng mắng
Nó về Lang Cun Tồi xui dọc xui
ngang
Xui Cun Tàng chịu tiếng
Hai anh đã nghe miệng Toóng Ín
Kéo qua giết cháu
Cháu thoát được, chạy lên với ông
bà
Ở với ông bà cho lành
Mường cháu chẳng về
Quê cha, cháu không trở lại nữa
Cháu xin ông được làm bão làm gió
Cho chúng nó hết đời
Chỉ có một gáo nước nhà trời
Ông ơi, bà ơi! Cho cháu làm lụt"
Ông bà, họ hàng khuyên rằng:
- "Đất cháu còn ở còn về
Quê cháu còn lại
Cháu chớ làm hại binh hại mường
Cháu hãy ăn thiêng ở lành
Những việc đó để họ hàng nhà ta
làm hộ
Ta sẽ đi gieo bệnh tai ương
Xuống Đồng Chì Tam Quan Kẻ Chợ"
Lang Cun Khương rằng:
- "Ông bà ạ, họ hàng ơi!
Cháu phải làm cho sấm nổ, sét rơi
Cho đổ nhà, đổ cửa
Làm tối nửa chân trời".
Họ hàng nói một lời:
- "Cháu à, cháu ơi!
Cháu đừng làm hại binh mường
Để nghe nhớ, nghe thương
Trên trời đã có đường, có cánh
Làm cho đồng cạn xác xơ
Nước cạn hết tôm cá
Đồi hạn, gẫy sừng con nai
Trầu nhai đất cứng
Người hứng nước sương"
Thế là
Cun Tồi cái khang
Cun Tàng cái lớn
Đi săn, đi bắn
Đi dọc, đi ngang
Đi từ rừng dang
Vào hang núi đá
Bỗng gặp ba con tùa cả
Đang hối hả đóng thuyền cây dang
Gặp đàn rùa vàng
Đang lắp thuyền cây nứa
Cun Tồi, Cun Tàng đón lời thăm hỏi:
- "Rùa ơi!
Nước sông con không bằng lá cỏ
Nước sông cái không bằng lá dang
Sông Tầm sông Tè nước không còn
chảy
Sao bây đóng thuyền đóng bè làm
chi?"
Con rùa đen hay thưa
Con rùa vàng hay nói:
- "Ối, Óng ông Cun Tồi, Cun
Tàng
Và chàng Toóng Ín
Đã đi làm giặc
Giết bố, giết con Cun Khương
Lang Cun Khương về trời
Về bên mường ngoại
Động trời động mây
Cả đêm cả ngày
Làm giận làm dữ
Làm khổ đất Đồng Chì Tam Quan Kẻ
Chợ
Kẻ khó ta phải đóng thuyền cây
dang
Kẻ nghèo đóng mảng cây nứa
Ông lang, ông đạo đóng thuyền chò
chỉ
Để chèo lên đất ông trời"
Đương chèo đương chống
Nghe hây hẩy cơn gió
Nghe rồ rộ cơn mưa
Trưa, Cun Sấm xuống hét
Đêm, nàng Sét xuống đánh.
Đầu hôm mưa bằng hột cà
Sáng ra mưa bằng quả đấm
Mưa dầm, mưa dề
Ngập bờ, ngập bụi
Đồi Bù Ring còn bằng cái kéo
Đồi Bù Rinh còn bằng lá muống
Nhìn về đất mường
Lụt lên cuồn cuộn
Lúc đó vua Trời nhìn qua mưa
Vua trời rẽ tầng mây
Trông rõ đó rõ đây
Trông rõ cây rõ ngọn
Vua Trời nói:
- Việc này không tha
Vạ này chẳng rời
Lang Cun Khương lên kiện vua Trời
Rằng nên làm quái làm gở
Nay ta cho nàng Dặt Cái Dành
Nàng lành con khôn cái khéo
Đầu hôm chui mặt trăng
Sáng ra chui mặt trời
Về bảo Cun Tồi, Cun Tàng
Mau mau rước Lang Cun Khương
Về làm cun cho sang
Rước về làm lang cho giàu cho
có".
Lang Cun Khương
Đang cưỡi trên lưng gió
Ngồi trên từng mây
Nói rõ nói ràng:
- "Cun Tồi hỡi!
Nhà bay nghe sang hãy chưa?
Cun Tàng ơi! Làm giặc có sướng
Đất nhà lang phải theo
Nẻo nhà lang phải về
Nhưng phải thề một lời
Phải nói một tiếng
Bằng lấy gươm, lấy kiếm
Hãy chém cổ bố Toóng Ín
Cho hết nòi nịnh người trên
Cho hết nòi xui lên
Cho hết tên xui xuống
Làm cho kẻ khác chết uổng
Làm cho binh mường chết oan"
Cun Tồi, Cun Tàng
Lấy máu đen đen là máu chó cái
Đem lại cho nàng Dặt Cái Dành
Nàng lành con khôn cái khéo
Treo lên trời nộp máu cho Cun Khương
Lang Cun Khương nhìn qua
Lang Cun Khương ngó lại
Mở miệng nói đừng không phải
Mở lời nói đúng rằng sai
Máu đen đen là máu chó cái
Đừng nói gian nói dối với ta
Không phải máu lang họ nhà
Không phải máu thằng xui giục
Ta không thèm về
Cun Tồi, Cun Tàng
Lại lấy máu đo đỏ là máu con hoẵng
Nộp lên cho Lang Cun Khương
Lang Cun Khương nói:
- "Máu đen đen là máu chó
Máu đo đỏ là máu hoẵng
Không phải máu dòng dõi nhà
lang"
Nhà lang bàn đi
Nhà lang bàn lại
Dân mường đói cơm xót ruột
Ở lênh đênh giữa nước, giữa trời
Toóng Ín xin thưa lời:
- "Em chẳng nên, hai anh cứ
hành tội
Cho mường khỏi đói
Cho nước khỏi dâng
Năm nay đã hết
Tháng này đã qua
Hôm nay về già
Mai sau về cuối
Em nuôi thân bằng gì?"
Cun Tồi, Cun Tàng thương em lắm lắm
Khổ thân nhiều nhiều
Hai anh em nói một điều
- "Hai em không nên
Hai anh phải hành tội
Hôm nay về già, mai sau về cuối
Cho em làm chúa nơi đồng ruộng
Sống giữ nương, giữ đồng
Cun Tồi, Cun Tàng
Phang đi, chém lại
Nàng Dặt Cái Dành
Lại đem máu lên trời
Nộp Lang Cun Khương
- "Ngày trước
Máu đen là máu chó
Máu đỏ là máu hoẵng
Hôm nay máu vàng
Thật là máu nòi nhà Lang"
Lang Cun Khương hết hờn hết dỗi
Trật chân trở lại
Quai chân trở về
Về Đồng Chì Tam Quan Kẻ Chợ
Làm Đạo Lang Khương
* * *
Cun Tồi ra chào Đạo Lang Khương
Được một mâm vàng
Cun Tàng ra chào Đạo Lang Khương
Được một mâm bạc
Con cái Toóng Ín ra chào
Lang Cun Khương chưa nghe đã nói:
- "Chặt cây sao không chặt gốc
Nhổ cây sao không nhổ rễ
Chém bố sao không chém con?"
Lập tức
Đạo Lang Khương
Dồn cơn dữ
Cử cơn giận
Nắm gươm vàng
Phang chết con Toóng Ín
Máu vướng ra tay
Máu bay lên áo
Bây giờ, Cun Khương ngạo ngạo
Đi vào cửa nhà Lang
Bước lên sàn nhà Cun
Yên lòng nhìn chu chương mường nước
Nhà Lang làm thịt trâu đực đen
Cúng ma dưới đất
Làm thịt trâu đực bạc
Cúng ma thủy phủ long vương
Cúng chín phương trời
Lạy mười phương đất
Trên trời phải tế thần trời
Thế là
Vui cửa, vui nhà
Vui đất Đồng Chì Tam Quan Kẻ Chợ
[1] Vạ Hai Chiếng là em ruột Lang Cun Cần, còn có tên là Vạ Hai Kịt.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét