Nghề cúng lễ ở dân tộc Tày, Nùng có Tào, Mo, Then, Pụt (Hoàng Minh Thắng)

Nghề cúng lễ

    Thầy Tào thường hành lễ trong các đám tang ma, cúng trừ tà để chửa bệnh, cúng cầu yên, cầu phúc cho gia đình, làng bản. Thầy Tào còn có thể kiêm nghề bói toán, xem đất, chọn ngày lành tránh ngày dữ, xem số tử vỉ của trai gái để quyết định hôn nhân…  Ngoài ra thầy Tào còn làm lễ cấp sắc (thứ bậc trong cúng lễ) cho các thầy Mo, Then, Pụt. Chính vì thế mà người Nùng thường gọi thầy Tào là “cần tha lùng”, tức người mắt sáng, người cố thể tiếp xúc với thần linh ma quỷ.

Then, Pụt và Mo mang tính chất thầy cúng dân gian hơn, ít sử dụng sách cúng, các bài cúng bằng tiếng dân tộc và thường được các Then, Pụt, Mo học thuộc lòng, trong cúng lễ Mo dùng chiếc chiêng nhỏ, Then và Pụt dùng đàn tính ba dây, nhạc xóc bằng đồng.

     Thầy Mo cồn gọi là thầy Pháp (Pháp sư) chuyên cúng bái để chữa bệnh, cũng có khi phối hợp với thầy Tào thực hiện các nghi lễ tang ma.

Then, Pụtphần lớn là phụ nữ, cũng có Then là nam giới, thường được gọi là Giàng, Then Giàng. Then, Pụt hành lễ để chữa bệnh, làm lễ cầu yên, giải hạn, làm lê chuộc hồn và đưa hồn lên cõi tiên.

     Mời Pụt làm các nghi lễ cầu Mẹ Hoa, Thánh Mẩu, cúng hồn vía, nhất là những việc liên quan tói đàn bà, con gái, trẻ nhỏ… Pụt dịu dàng, êm ái không dùng âm bỉnh như Tào, Mo. Khi làm lễ Pụt ăn mặc lộng lẫy, dùng tiếng nhạc, lời hát dịu dàng.

     Then cũng phải tuần tự theo cấp bậc. Sau lễ thụ phong, Then được đội mũ 5 giải tua. Sau đó, cứ mỗi lần cấp sắc của Then thì lại được thăng tiếh thêm cắp bậc, đội mũ 7 giải, 9 giải, 11 giải, 13 giải và cao nhất là 15 giải.

Nghi lẽ Then thường pha trộn giữa cúng bái và các hình thức sinh hoạt văn hóa, như hát Then, múa Then, âm điệu rất hấp dẫn, khiến nhiều người đến dự mải mê theo dõi, có khi từ chập tối đến sáng hôm sau. Ở đồng bào Nùng, Then có khi được gọi là Pụt hay Slịn, tuy hình thức cũng giống như Then ở người Tày.

     Ngoài thờ cúng Thần, Phật, mỗi bà Then còn thờ một số loại Phi Then (ma Then) gọi chung là Tàn. Tàn khách là ma Then nam nhập vào bà Then để làm nhân tình với các lùa nàng, tức bạn của các bà Then, như cùng uống rượu, ca hát tình tự, trêu ghẹo…, gọi là Kin lẩu Tàn khách.

      Trong lớp hành nghề cúng lễ ở dân tộc Tày, Nùng có Tào, Mo, Then, Pụt, trong đó Tào và Then là nổi bật nhất.