Giữa vùng sơn cước trùng điệp của Tây Bắc Việt Nam, cộng đồng Dao Đỏ đã xây
dựng một hệ thống văn hóa độc đáo, trong đó “Lễ Cấp Sắc” đứng ở vị trí trung
tâm như một nghi thức thiên định vị thân phận, căn tính và đạo sống của con người.
Đây không chỉ là một nghi lễ trưởng thành; đó là một ngưỡng cửa nhân sinh, một
khế ước thiêng liêng nối kết con người với tổ tiên, thần linh, cộng đồng và
chính nội tâm đạo đức của mình.
Trong bối cảnh hiện đại hóa nhanh chóng, lễ Cấp Sắc vẫn được người Dao Đỏ tại
Cao Bằng duy trì với sự nghiêm cẩn hiếm có. Nghi lễ trở thành minh chứng sinh động
cho sức sống bền bỉ của văn hóa truyền thống, cho thấy khả năng của các cộng đồng
bản địa trong việc gìn giữ di sản tinh thần trước những biến động xã hội sâu rộng.
Việc khảo cứu và phân tích nghi lễ này giúp ta nhận diện không chỉ giá trị tôn
giáo, tín ngưỡng, mà còn cả ý nghĩa xã hội, hệ chuẩn đạo đức, và cấu trúc văn
minh cổ truyền của dân tộc Dao.
NHÂN VĂN-XÃ HỘI-VĂN HÓA.
1 . Nghi lễ trưởng thành dưới góc nhìn nhân học.
Trong nhân học văn hóa, nghi lễ trưởng thành (rites of passage) thường gồm
ba giai đoạn:
Tách biệt (separation)
Chuyển tiếp (transition)
Tái hòa nhập (incorporation).
Lễ Cấp Sắc hoàn toàn phù hợp với mô thức cổ điển này. Người nam Dao bước
qua lễ không chỉ thay đổi địa vị xã hội mà còn nhận tư cách đạo đức và phẩm chất
thiêng liêng được cộng đồng thừa nhận. Đây là sự hợp nhất giữa lễ nghi tôn giáo
và luật tục xã hội.
Bối cảnh văn hóa, tôn giáo của dân tộc Dao Đỏ.
Người Dao Đỏ có hệ tín ngưỡng phong phú, mang dấu vết của:
Đạo giáo dân gian,
Sự sùng kính Bàn Vương, thủy tổ của đại tộc Dao.
Trong tâm thức cộng đồng, đời sống con người gắn liền với trật tự của vũ trụ.
Cấp sắc chính là nghi lễ giúp người nam “được khai mở ánh sáng”, trở thành con
cháu chính danh của Bàn Vương, có quyền và nghĩa vụ tham dự vào sinh hoạt tâm
linh của họ tộc.
Cơ chế truyền thừa văn hóa.
Người Dao Đỏ Tây Bắc xem truyền thống là tài sản thiêng. Lễ Cấp Sắc trở thành
phương tiện:
Truyền thừa đạo lý,
Củng cố trật tự dòng họ,
Giáo dục đức tính can đảm, trách nhiệm, liêm chính,
Bảo vệ bản sắc trước làn sóng đô thị hóa.
Mỗi Cấp Sắc (3 đèn-7 đèn-12 đèn) tương ứng với một cấp bậc tu học đạo giáo,
phản ánh sự trưởng thành cả về thể chất, tinh thần và trí tuệ.
ĐIỂN HÌNH LỄ CẤP SẮC TẠI CAO BẰNG.
Cao Bằng là một trong những vùng duy trì nghi lễ Cấp Sắc đầy đủ, trang nghiêm
và giàu bản sắc nhất. Trường hợp điển hình sau đây cho thấy cấu trúc nghi lễ được
bảo tồn gần như nguyên vẹn.
Công tác chuẩn bị: Sự cố kết dòng họ.
Trước khi cử hành lễ, toàn bộ dòng họ phải nhóm họp thống nhất về:
Kinh tế,
Nhân lực,
Thời gian,
Tâm thế của các thành viên.
Việc chuẩn bị kéo dài nhiều tháng; điều này phản ánh tính cộng đồng sâu sắc
gắn liền với nghi lễ. Đây không chỉ là một cuộc lễ, mà còn là một diễn trình
đoàn kết, nơi dòng họ tái khẳng định tính cố kết và bản sắc của mình.
Vai trò của thầy Tào và đội ngũ nghi lễ.
Một lễ Cấp Sắc đầy đủ thường mời 3–4 thầy Tào (chủ lễ) và 8–10 thầy phụ lễ.
Các nghi thức chính gồm:
Đặt tên âm,
Cấp đèn,
Giao binh,
Trình Ngọc Hoàng,
Các nghi lễ bước qua lửa-dao,
Toàn bộ diễn trình thể hiện tri thức nghi lễ dao truyền của người Dao Đỏ, kết
tinh trong các bài bản, kinh văn và nghi tắc cổ truyền.
Nghi thức thử thách: biểu tượng của sự thanh lọc.
Một điểm đặc biệt là nghi lễ:
Bước lên sàn bằng bậc thang lưỡi dao,
Bước qua than hồng.
Tinh thần của người Dao lý giải rằng đây là quá trình tẩy rửa huyết khí,
thanh lọc nghiệp lực, khơi dậy bản lĩnh của người đàn ông. Chỉ người có tâm, có
đức, có khí lực mới bước qua thử thách để nhận ánh sáng sắc lệnh.
Khoảnh khắc hoàn sắc: Sự tái sinh thiêng liêng.
Sau khi các thầy ban sắc, các thành viên cấp sắc nằm trước bàn thờ tổ tiên
để đón nhận linh lực từ dòng họ. Đó được xem là khoảnh khắc tái sinh:
Con trai được nâng dậy như người mới.
Được thừa nhận là trưởng thành.
Được trao trách nhiệm cúng bái, phụng sự họ tộc.
Điều đáng chú ý: dù tuổi tác khác nhau, thậm chí người đã khuất vẫn được kể
tên trong buổi lễ. Điều này phản ánh quan niệm thời gian của người Dao: Tổ tiên
hiện tại, tương lai là một dòng liên tục.
Phụ nữ trong nghi lễ: Vị trí kín đáo nhưng thiêng.
Phụ nữ Dao Đỏ phải quàng khăn kín đầu trong thời gian diễn lễ, thể hiện sự
trang trọng và tôn kính đối với các nghi thức dành riêng cho nam giới. Tuy không
trực tiếp tham gia, họ giữ vai trò bảo chứng cho sự thanh sạch không gian và
gìn giữ mạch truyền thống gia đình.
TỔNG QUAN:
Lễ Cấp Sắc của dân tộc Dao Đỏ là một di sản sống, đồng thời là một hệ thống
triết lý, đạo đức, xã hội được chưng cất qua nhiều thế kỷ. Ý nghĩa của nghi lễ
có thể khái quát thành bốn bình diện:
Bản sắc văn hóa.
Cấp Sắc khẳng định tính độc đáo của văn minh Dao Đỏ, giúp cộng đồng định vị
căn tính giữa bối cảnh đa văn hóa của Tây Bắc.
Giáo dục đạo đức, lối sống.
Nghi lễ trao truyền phẩm hạnh: sự can đảm, lòng trung tín với dòng họ, tinh
thần trách nhiệm và lòng kính tổ.
Cố kết cộng đồng.
Chính nghi lễ này giúp họ tộc đoàn kết, cùng nhau duy trì mô hình xã hội
truyền thống trong thời đại biến động.
Niềm tin và hy vọng bảo tồn.
Mặc dù đối diện các thách thức của di dân, đô thị hóa và toàn cầu hóa, lễ Cấp
Sắc vẫn tồn tại với sức sống mạnh mẽ. Điều này mở ra niềm hy vọng về tương lai
của di sản Dao Đỏ:
Sẽ tiếp tục được trao truyền, thích nghi, và phát triển hài hòa với đời sống
hiện đại.
Lễ Cấp Sắc vì thế không chỉ là một nghi thức của một tộc người; nó là tiếng
nói của một nền văn hóa biết gìn giữ truyền thống, biết trân trọng đạo đức, và
biết sống với tinh thần lạc quan hướng về tương lai. Nghi lễ ấy là minh chứng rằng
sức mạnh của văn hóa nằm không chỉ trong ký ức, mà trong sự kiên trì sống và
tái sinh của cộng đồng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét