Đối với người Mường, Tết Nguyên Đán là cái Tết quan
trọng nhất, to nhất trong năm. Trong dịp Tết, mỗi nhà tổ chức một bữa cơm thịnh
soạn nhất để dâng tổ tiên và thần thánh, bữa đó gọi là làm Tết.
Người Mường tỉnh Hòa Bình thường ăn Tết bắt đầu từ ngày 27
– 28 tháng Chạp. Đối với người Mường, Tết Nguyên Đán là cái Tết quan trọng nhất,
to nhất trong năm. Trong dịp Tết, mỗi nhà tổ chức một bữa cơm thịnh soạn nhất để
dâng tổ tiên và thần thánh, bữa đó gọi là làm Tết.
Bữa làm Tết có thể làm cỗ dâng tổ tiên bằng thịt gà hoặc thịt
lợn, xôi, rượu và các đồ lễ khác. Gia đình nào có cả một con lợn thịt trong dịp
Tết thì được coi là ăn nên làm ra, tổ tiên vui mừng, con cháu hoan hỉ, cỗ bàn đầy
đặn, cửa nhà sáng sủa.
Trong một mâm thờ thường có các lễ vật như bánh chưng và mật,
rượu chai, cơm nếp, thịt luộc, chả rang và dồi, quếch, một ít tiền, một bát nước
lã, trầu cau, mắm muối. Món thịt được bày trên một mảnh lá chuối. Gia chủ chọn
đủ miếng trong một con lợn để bày vào mảnh lá chuối. Cùng với mâm cỗ Tết, người
Mường còn trồng một cây nêu trước cửa nhà. Nêu được làm bằng cây tre hoặc cây
lành hanh, cũng thuộc họ nhà tre, nhưng thân nhỏ, đốt thưa, thẳng và rất cao.
Sau khi mâm cỗ đã soạn đủ món được bưng lên đặt vào bàn thờ.
Thông thường, bàn thờ tổ tiên được đặt 3 mâm: mâm ngoài cùng thờ bố mẹ, mâm thứ
hai thờ ông bà, mâm thứ ba (trong cùng) thờ cụ kỵ.
Các vị trí đặt đồ thờ có thể ở trong nhà hay ngoài sân. Khi
các mâm lễ được đặt vào vị trí, thầy cúng bắt đầu thực hiện khấn lễ. Đầu tiên,
ông xướng tên và nơi ngự của các vị được thờ và lạy từng vị một; tiếp đó là phần
trình bày lý do mời và dắt các vị về tận nhà chủ thờ.
Sau khi các vị đã an tọa, thầy cúng cùng tất cả con cháu
trong nhà lạy chào tổ tiên và thần thánh. Sau thủ tục lạy chào, thầy cúng bắt đầu
khấn dâng; dâng đủ 10 tuần cơm rượu thì được coi là các vị đã thật sự no say; rồi
xin mời các cụ đứng dậy thu dọn đồ đạc trở về nơi ngự; con cháu lại xin được
“rút mâm lui, lùi mâm xuống”, hưởng lộc của các cụ.
Thầy cúng làm lễ cúng
Mâm cỗ bày ăn gồm tất cả các món có trong mâm thờ và thêm
món ớt, món nộm thịt thủ lợn, các loại rau đắng đồ, măng đắng đồ. Trước khi ăn,
con cháu xếp hàng lạy kính các bậc cha mẹ, ông bà.
Người già đứng lên nói lời chúc cho con cháu sang năm mới mạnh
khoẻ, làm ăn giàu có. Sau khi đã ổn định chỗ ngồi các mâm - tiếng Mường gọi là
“buông cỗ” là thủ tục chào chúc tốt lành, mọi người mời nhau uống rượu, mời ăn
các món lần lượt từ món rau đắng đồ đến món thịt luộc.
Sự mời mọc diễn ra liên tục suốt cả bữa cỗ, gần như là mỗi
lần gắp là một câu hát thường dang, bọ mẹng, hát ví, mo, kể chuyện tình... làm
bữa ăn thêm hoan hỉ. Sự nhiệt tình của mọi người đem lại niềm vui cho các thành
viên trong gia đình. Tất cả đều thể hiện một ước vọng mong muốn một năm mới nhiều
hạnh phúc và may mắn cho mọi người.
.
.. và cùng nhau uống rượu cần.
Đêm 30, tức ngày "chín cối tháng ba" theo lịch của
người Mường, tất cả con cháu sẽ tụ tập ở đền thờ để làm lễ "khai
sáng".
Lễ này được cúng cả bằng lễ chay và bằng lễ mặn. Lễ chay gồm
các loại hoa quả trong vườn, càng nhiều càng tốt, để tổ tiên, thánh thần phù hộ
cho mùa xuân mới nhiều lộc, hoa, trái. Lễ mặn gồm oản, gà, thịt, bánh dầy, bánh
chưng.
Đặc biệt một thủ tục không thể thiếu trong đêm giao thừa của
người Mường đó là một lễ cúng ngoài trời gồm một con cá diếc và một cái bánh
chay. Sáng ra, lễ này được mang cho con trâu ăn trước, vì họ cũng quan niệm như
người Kinh - "con trâu là đầu cơ nghiệp", cho con trâu ăn trước để
con trâu đi làm.
Cùng với chuẩn bị rượu, thịt, bánh, người Mường còn trồng một
cây nêu trước cửa nhà.
Với người Mường, việc thờ cúng ngoài trời rất quan trọng
nên trong những ngày Tết nhà ai cũng chuẩn bị cho mỗi thành viên trong gia đình
một cây hương để cúng bản mệnh ngoài trời.
Món ăn trong ngày Tết của người Mường từ xưa đến nay không
bao giờ thiếu bánh chưng và bánh dầy để biểu hiện trời tròn, đất vuông và cũng
là để tưởng nhớ đến ông vua của người Mường là Vua Lang.
Gia đình nhà nào thờ cúng bao nhiêu người thì làm bao nhiêu
cái bánh chưng. Trong ba ngày Tết, người ta chỉ tết cha, tết mẹ và tết thầy
cúng - những người quan trọng nhất trong quan niệm của họ.
Trong ngày tết của người Mường, có một phong tục đặc sắc mà
họ còn lưu giữ được là hát sắc bùa. Đây là một thể loại hát chúc tụng năm mới.
gày mùng 1, mùng 2, trẻ con Mường dắt nhau đi hàng đàn,
đánh cồng rộn ràng, miệng hát sắc bùa. Đi qua nhà nào thì nhà ấy mở cửa cho trẻ
ít tiền hoặc bánh. Trong ngày xuân, hội cồng Mường là hội không thể thiếu.
Đi chơi ngày Tết, người ta mặc những bộ quần áo đẹp nhất.
Phụ nữ Mường Bi, Mường Chậm (Hoà Bình) mặc váy đen, áo trắng ngắn, cạp váy to dệt
hoa văn trang nhã, đầu quấn khăn màu trắng, áo trắng phủ ra ngoài che một phần
cạp váy, lấp ló chiếc yếm dệt hoa văn bên trong.
Trong những ngày Tết, nếu chưa được sự cho phép của ông
Trùm thì không ai được phép ra đồng làm việc. Đến ngày 7 tháng Giêng là ngày lễ
lớn nhất của người Mường, đây là lễ hội "mở mắt cồng, mắt lệnh", lễ hội
"xuống đồng".
Múa hát mừng năm mới
Từ 5 giờ sáng, người dân trong bản tập trung tại phủ thờ
Thành Hoàng. Theo phong tục của người Mường thì trước khi mở hội Cồng Chiêng,
làng phải có một thủ tục làm mâm lễ trình với các vị Thánh trong làng.
Mâm lễ bắt buộc phải có một con lợn "non 5 già 3"
để làm cỗ vành 3-5-7-9 tính từ trong ra. Mở đầu lễ hội Cồng Chiêng, ông Trùm sẽ
có lời trình báo với dân làng rằng: "Lang co le chao khoan". Sau đó
ông Trùm sẽ đánh ba hồi chiêng đầu, sau đó con chá mới được bước vào phủ để làm
lễ, và tiếng chiêng kết thúc cũng là lúc kết thúc phần lễ ngày hôm đó...
Tết Nguyên đán của người Mường (Hòa Bình) là phong tục đẹp
chứa đựng nhiều biểu tượng, tín hiệu văn hóa từ ngàn xưa truyền lại, mang tính
nhân văn cao cả, hiện vẫn được người Mường lưu giữ và truyền lại cho mai sau.
Ngày nay, phong tục đón mừng năm mới của người Mường cũng có nhiều thay đổi. ở
nhiều nơi họ cũng bắt đầu ăn Tết 23 tháng Chạp, cũng mua cá về nhà để thả, việc
thờ cúng cũng gọn nhẹ hơn. Nhiều trò chơi dân gian vẫn được tổ chức nhưng cũng
có thêm các trò chơi hiện đại thu hút nhiều người tham gia.
Khánh Linh (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét