Nét đẹp trong nghi lễ mừng thọ của dân tộc Tày, Nùng (Huỳnh Tâm)

Trong tâm thức dân gian, người có tuổi thọ và gia đình có người cao tuổi là có phúc lớn, có phúc lớn nên mới sống được lâu, có phúc mới có con cháu đề huề.

Trong những nghi thức của đời sống dân tộc Tày, Nùng, nghi lễ mừng thọ được coi là lễ tiết có ý nghĩa hết sức quan trọng. Mừng thọ cũng chính là mừng cái phúc ấy. Theo tiếng Tày, Nùng, lễ mừng thọ được gọi là “Pủ liềng”.

Theo phong tục tập quán Lễ mừng thọ của 2 dân tộc này thường được tổ chức vào mùa xuân khi tiết trời đẹp, cây cối đơm hoa nảy lộc. Theo quan niệm của họ những người có độ tuổi từ 49 đã có biểu hiện của tuổi già như mắt kém tinh, răng kém chắc, tóc điểm bạc... Do có những biểu hiện về sức khoẻ như vậy nên người ta cho rằng “bịch gạo mệnh” đã úa vàng. Vì vậy, phải tổ chức lễ mừng thọ để cầu cho “cây mệnh” xanh tươi - ý nghĩa của lễ là cầu cho con người được sống lâu trăm tuổi.

Trong nghi lễ này người ta mời bà Then hoặc ông Giàng, ông Tào đến để hành lễ. Lễ mừng thọ người cao tuổi là một trong những hình thức sinh hoạt văn hoá tốt đẹp của dân tộc Tày, Nùng còn được bảo lưu đến tận ngày nay.

Diễn biến của lễ như sau: Con cháu, họ hàng mang gạo, rượu, tiền, quần áo, khăn, mũ, một bức trướng bằng vải màu, phụ thuộc vào tuổi của người được làm lễ mà người đến mừng chọn màu vải và viết nội dung bức trướng cho phù hợp. Nếu là người 49 tuổi thì viết chữ Phúc, 61 tuổi viết chữ Thọ, 73 tuổi viết chữ Khang, 85 tuổi viết chữ Ninh...

Dựng lương (Tẳng lường): Trong nhà dựng một dàn cúng dưới chân bàn thờ, bên cạnh lập một cái lẩu váng, cao 40cm, hình lăng trụ, bên ngoài dán giấy hồng điều, tượng trưng cho bịch gạo số mệnh. Dùng cọng lá chuối làm chiếc thang, nếu đàn ông là 7 bậc, nữ là 9 bậc - tượng trưng là cây cầu mệnh. Gạo còn cả hũ mang đến đổ vào thúng đặt bên ngoài gần cửa ra vào. Từ thúng gạo đến lẩu váng trải một tấm vải đen trắng tượng trưng là chiếc cầu nối từ hạ giới lên thiên đình. Trên mặt vải đặt những chiếc đũa hình chữ chi cùng vàng mã tượng trưng là những thanh cầu và tiền hành lộ.

Chuyển lương: Thầy tào, bà then niệm chú vào thúng gạo rồi xúc gạo vào bát kèm theo vàng mã và ít tiền lẻ để cho con cháu ngồi hai bên tấm vải chuyền tay nhau đổ vào lẩu váng.

Dâng rượu đốt đèn: Ông bà, con cháu ngồi bên lầu váng, con cháu dâng rượu, bà Then, thầy Tào đọc thần chú, đốt đèn - tượng trưng phát ánh sáng tinh thần minh mẫn. Con cháu dâng khăn mũ, giày, vòng hộ mệnh và hát bài mừng thọ: “Ông bà được 61, cả con gái, con trai lấy tiền tài mừng thọ, mười người mười đấu gạo, chín người chín gói tiền, đem về đây mừng thọ...”.

Hoàn phúc: Khi lẩu váng đã đầy, số gạo còn lại trong thúng lẫn với những đồng tiền được thầy tào ban lại cho con cháu coi như lộc của ông bà, bố mẹ.

Làm lường: Khi lễ được tổ chức xong mọi người ăn uống vui vẻ. Sau khi ăn được nửa chừng anh con rể tượng trưng cho tín sứ ở trên thiên đình xuống nhận lễ. Anh ta lên gác buộc chiếc lẩu váng lên cây thượng lương vừa hát vừa buộc ba sợi chỉ se sẵn: Buộc sợi dây thứ nhất ông bà sống lâu như mười cây vạy mác, trăm cây mai. Buộc sợi dây thứ 2 gia sản yên ổn. Buộc sợi dây thứ 3, con gái vốc nước thành hoa, con trai khôn giỏi chữ. Thầy tào, bà then rót rượu để cho anh con rể dâng lên thiên đình, một ít được đổ vào lẩu váng rồi vẩy rượu ra bốn phương. Rượu tượng trưng cho mưa thuận, gió hoà. Người ta còn hình dung cuộc đời người đi qua trên cây cầu mệnh bằng gỗ - dễ bị thời gian làm cho mục gãy nên thầy tào cho làm 2 thanh gỗ dài khoảng 40cm, rộng 8cm, 2 đầu chốt đinh bằng gỗ có đệm 2 mảnh vải nhỏ trắng đen. Sau lễ, cây cầu này được đem đóng ở góc vườn.

Cuối cùng là trồng cây mệnh: Có thể là cây chuối được trồng vào góc vườn và được chăm sóc cẩn thận. Người ta tin rằng những thứ trên có tác dụng hộ mệnh, linh hồn sẽ thoải mái đi trên chiếc cầu đầy bóng mát, con người sẽ tránh được ốm đau mệt mỏi.

Cũng như một số dân tộc, lễ mừng thọ của người Tày, Nùng là một sinh hoạt văn hoá tốt đẹp thể hiện lòng biết ơn, kính trọng, sự quan tâm của cộng đồng cũng như báo hiếu của con cháu đối với người cao tuổi, ông bà, cha mẹ. Trên bình diện xã hội lễ mừng thọ còn góp phần xây dựng nền tảng đạo đức, lối ứng xử đầy tình nghĩa giữa con người với con người. Nên việc duy trì và gìn giữ một trong những giá trị văn hoá dân tộc - nghi lễ mừng thọ là việc làm cần thiết trong giai đoạn hiện nay.

Huỳnh Tâm (sưu tầm)