DÂN TỘC NGƯỜI RỤC. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

TỔNG QUAN VỀ NGƯỜI RỤC.

Dân tộc Rục là một nhóm dân tộc thiểu số rất nhỏ, thuộc nhóm ngôn ngữ Môn-Khmer, sống chủ yếu ở vùng núi rừng xã Thượng Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình, đặc biệt là khu vực hang sâu trong rừng núi Phong Nha, Kẻ Bàng.

- Tên gọi "Rục" nghĩa là "hang" hay "hốc đá" trong tiếng địa phương, phản ánh môi sinh bản địa.

DÂN TỘC MÒ ÂU. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

1 . Tổng quan nhân số và địa lý

Người Mường (còn gọi Moi, Mual, Moi Bi, Au Ta, Ao Ta) chiếm khoảng 1,45 triệu người theo điều tra 2019, là nhóm dân tộc thiểu số lớn thứ ba ở Việt Nam sau Kinh, Tày và Thái.

Họ sinh sống chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Hòa Bình, Thanh Hóa, Phú Thọ, Sơn La, có nhóm nhỏ ở Hà Nội và vùng Tây Nguyên.

2. Kinh tế, Sinh hoạt nhiều chiều.

Đời sống chủ yếu dựa vào nông nghiệp lúa nước, đi cùng canh tác nương rẫy, chăn nuôi gia súc và khai thác nông sản rừng như nấm, dược liệu, mật ong, keo dán thiên nhiên, tre nứa.

DÂN TỘC Ổ ĐU. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

1 . Địa lý & Dân số.

Nhóm Ơ Đu cư trú tại xã Nga My, bản Văng Môn (trước đây là Kim Hoa, Xốp Pột), huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An, sống xen kẽ cùng nhóm dân tộc Khơ Mú và Thái.

Dân số chính thức là 428 người theo Tổng điều tra dân số năm 2019, chiếm khoảng 0.0005% dân số cả nước.

2 . Ngôn ngữ & Đức tin.

Ngôn ngữ Ơ Đu thuộc họ Mon-Khmer, nay gần như bị mai một; phần lớn người Ơ Đu hiện dùng tiếng Thái và Khơ Mú cho giao tiếp hàng ngày.

Dân Tộc Chút. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

1 . Địa lý và Nhân khẩu. 

Người Chứt là tập hợp gồm 5 nhóm nhỏ (Rục, Sách, Arem, Mày, Mã Liêng), sống chủ yếu tại huyện Minh Hoá, Tuyên Hoá (Quảng Bình), tỷ lệ nhỏ ở Hà Tĩnh.

Tổng dân số khoảng 7.513 người (năm 2019).

2 . Ngôn ngữ, Cơ cấu xã hội và Nhà ở.

Ngôn ngữ: thuộc hệ Việt-Mường, với các phương ngữ riêng theo nhóm; Arem có ngôn ngữ riêng cùng trong nhóm ngôn ngữ Vietic.

Dân Tộc Sách. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

1 . Địa lý – Nhân khẩu.

- Người Sách sinh sống chủ yếu ở các xã Lâm Hóa, Hóa Tiến, Lâm Sum, Hóa Hợp, Hóa Lương, Thượng Hóa thuộc các huyện Minh Hóa, Tuyên Hóa và Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình.

- Dân số Người Sách chiếm khoảng 2.655 người theo điều tra năm 2009; chung cộng đồng Chứt có khoảng 7.513 người (2019), trong đó hơn 87% cư trú ở Quảng Bình.

Dân Tộc Mầy. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

1 . Địa lý, Nhân khẩu & Lịch sử định cư.

- Người Mày sinh sống tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình (Các xã như Ca Oóc, Bãi Dinh, Chà Lồ) với tổng cộng khoảng 1.163 người (năm 2008), trong đó chỉ khoảng 450–600 người còn sử dụng ngôn ngữ Mày.

- Từ trước giữa thế kỷ XX, Mày là dân du canh du cư, săn bắn hái lượm sâu trong rừng núi. Năm 1958, chính quyền Việt Nam tiến hành sắp xếp lại và định cư cộng đồng Mày trong các làng ổn định.

Dân Tộc Mã Liềng. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

1 . Nhà cửa, Không gian tâm linh & quy định kiêng kỵ.

- Người Mã Liềng xây nhà sàn với hai cầu thang riêng biệt cho nam và nữ. Trước cửa phòng bên phía nam là “cửa ma” nơi linh hồn người chết được đưa ra, và không ai được phép nhô đầu qua cửa này để tránh linh hồn quấy nhiễu.

- Trong nhà luôn có một gian gọi là buồng thiêng hay “gian bảy”, nơi thờ bùa hộ mệnh linh thiêng “Ma nộ” (cung tên). Chỉ có vợ chồng chủ nhà và con trai mới được vào, tuyệt đối cấm con dâu, con rể và người ngoài bước vào.

Dân Tộc Arem. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

1.  Địa lý và Nhân khẩu.

- Người Arem (còn gọi là Cmbrau, hoặc Umo – nghĩa là “người hang/cave”) sống dọc biên giới Việt–Lào, tại xã Tân Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình; ở Laos thuộc tỉnh Khăm Muộn.

- Dân số hiện tại chỉ còn khoảng 500–800 người, trong đó chỉ 20–100 người cao tuổi thông thạo tiếng Arem và phần lớn vẫn sử dụng tiếng Bru hoặc tiếng Việt làm ngôn ngữ giao tiếp hàng ngày.

Dân Tộc Xá Lá Vàng. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

1 . Nhân khẩu, định danh & ngôn ngữ.

* Người Mường, trong đó “Âu Tá (Ao Tá)” thường được dịch thành Mò Âu trong khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam có dân số lớn thứ ba Việt Nam, khoảng 1.27 triệu người năm 2009 .

* Người Mường sử dụng ngôn ngữ nhóm Việt‑Mường, thuộc hệ Nam Á. Các nhóm như Ao Tá / Mọi Bi chỉ là phân vùng văn hóa-linguis riêng trong dân tộc Mường lớn hơn .

Dân Tộc Người Đan Lai "Cõng". * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

1 . Dân số & nguồn gốc.

- Người Đan Lai hiện còn khoảng 3.000 người, sinh sống chủ yếu tại hai bản Cò Phạt và Búng (xã Môn Sơn, Con Cuông, Nghệ An), thuộc vùng lõi Vườn Quốc gia Pù Mát.

- Theo truyền thuyết dân gian, nhóm này xuất phát từ dân tộc La bị truy đuổi từ vùng Nghệ An nội địa, phải chạy sâu vào rừng để tồn tại. Sau hàng thế kỷ biệt lập, họ tạo nên nền văn hóa độc đáo và giọng nói "lai tạp" nằm giữa Mường và Việt cổ.