Các nghệ sĩ Dao Tây Bắc thường
tái sinh di sản từ vật liệu đời thường từ ngôn từ dân gian đến họa tiết thêu
thành giá trị siêu nhiên, bảo tồn bản sắc trước đô thị hóa. Họ mang tầm nhìn mở
rộng: Từ lao động nương rẫy đến quảng bá văn hóa toàn cầu, nhấn mạnh sự kiên cường
và thủy chung với đất trời Tây Bắc.
Dưới đây là một số nghệ sĩ tiêu
biểu từ dân tộc Dao ở Tây Bắc, tập trung vào văn học và mỹ thuật (dựa trên dữ
liệu cập nhật đến 2025). Từ hành trình đời sống của người dân bản địa, và những ưu tư về triết lý
nhân văn, tương đồng với tinh thần sinh tồng văn hóa.
Dân Tộc Dao Tiền, Cao Bằng,
Giáp Tây Bắc. Nhà Thơ Sử Thi Lịch Sử. Sinh tại Cao Bằng (vùng biên giới giáp
Lào Cai và Lai Châu), Bàn Tài Đoàn là nhà thơ Dao Tiền nổi tiếng về thơ. Ông
sáng tác những tập thơ như Lời Người Đi Trước, khắc họa đời sống Dao qua sử thi
và dân ca Pao Dung. Dù
Cao Bằng thuộc Đông Bắc, hành trình của ông gắn bó chặt chẽ với di cư Dao sang
Tây Bắc, nơi cộng đồng Dao Tiền sinh sống đông đúc ở Yên Bái và Lào Cai.
Nhân Văn: Ông hồi sinh ngôn từ
Dao cổ, biến ký ức lao động nương rẫy thành biểu tượng siêu nhiên của sự trường
tồn. Thơ ông phản ánh mỗi câu chữ là minh
chứng thời gian, nhấn mạnh giá trị nhân văn về đoàn kết dân tộc: từ chia tách
nhóm (Dao Đỏ, Dao Tiền) đến hòa quyện với Kinh-H'Mông. Tầm nhìn mở rộng của ông
là dùng thơ làm cầu nối, quảng bá văn hóa Dao ra thế giới, giúp thế hệ trẻ nhận
ra hơi thở Tây Bắc trong dòng chảy hiện đại.
“Đoàn với Chấn và Chấn với Đoàn
Hai người tình bạn nặng ngàn
cân
Người ở xa nhau cách sông núi
Tấm lòng thì ở cạnh bên gần.”
Dân Tộc Dao, Lào Cai. Nghệ Nhân
Thêu Thùa và Mỹ Thuật Dân Gian.
Người Dao Đỏ ở Sa Pa (Lào Cai),
Lý A Pảo là nghệ nhân thêu thùa nổi tiếng, tham gia các lễ hội văn hóa Tây Bắc.
Bà sáng tạo các tác phẩm thêu tranh trên vải lanh, kết hợp họa tiết truyền thống
(hình rồng, hoa văn bạc) với hiện đại. Bà dạy thêu cho phụ nữ Dao trẻ.
Nhân
Văn: Lý A Pảo tái định nghĩa trang phục Dao (quần chẹt, áo thêu đỏ) thành nghệ
thuật mộc mạc, dùng thổ cẩm Dao làm chất liệu, tượng
trưng cho sự tái sinh từ đời thường. Triết lý Rousseau-esque ở đây: Học từ
thiên nhiên và cộng đồng, nơi mỗi mũi kim là hành trình vượt nghèo khó, nhấn mạnh
giá trị bình đẳng giới và bảo tồn phụ nữ Dao là người giữ lửa văn hóa. Tầm nhìn của bà
là biến thêu thùa thành "không gian trưng bày" sống, lan tỏa bản sắc
Dao Tây Bắc đến du khách quốc tế, như một bài ca về sự hài hòa con người rừng
núi.
Ca Sĩ Vàng Thị Mai.
Dân Tộc Dao, Yên Bái. Nghệ Nhân
Âm Nhạc Dân Gian và Ca Sĩ.
Sinh tại vùng núi Yên Bái (Tây
Bắc), Vàng Thị Mai là nghệ nhân Dao hát Pao Dung, tham gia Đoàn Ca múa nhạc dân
tộc Yên Bái từ 1995. Bà biểu diễn tại các festival Tây Bắc, sáng tác ca khúc kết
hợp đàn tính Dao với hiện đại. Các tác phẩm của bà thường kể chuyện chợ tình và
lễ hội Dao.
Vàng Thị Mai "thổi hồn"
vào dân ca Dao, biến giai điệu đời thường (cầu mưa, diệt sâu bọ) thành biểu tượng
siêu nhiên của cộng đồng. Triết lý âm nhạc phục vụ lợi ích cộng đồng,
thúc đẩy thấu hiểu giữa các dân tộc (Dao - H'Mông - Thái). Nhân văn sâu sắc ở sự
kiên trì vượt thử thách, nhằm bảo tồn ngôn ngữ Dao, mở rộng tầm nhìn từ bản
làng đến quảng bá đại chúng.
Dân Tộc Dao, Lai Châu. Họa Sĩ
Trẻ Dân Tộc Dao.
Người
Dao Thanh Y ở Mường Tè (Lai Châu), Giàng Seo Páo là họa sĩ trẻ, tốt nghiệp Đại
học Mỹ thuật Việt Nam, chuyên vẽ tranh trên lụa Dao. Anh
trưng bày tại Triển lãm Mỹ thuật Tây Bắc, với tác phẩm khắc họa nghi lễ cúng ma
bản và trang sức bạc Dao.
Anh tái sinh họa tiết cổ (hoa
văn thêu, rồng phượng) thành tranh đương đại, phản ánh Nietzschean vượt hữu hạn
để chạm vĩnh cửu. Nhân văn nằm ở sứ mệnh xã hội: dùng hội họa kể chuyện di cư
Dao từ Trung Quốc sang Tây Bắc, nhấn mạnh lòng nhân ái và gắn bó đất trời. Tầm
nhìn mở rộng: Anh mơ về gallery cộng đồng ở Lai Châu, nơi tranh không chỉ bán
mà còn giáo dục, lan tỏa giá trị Dao đến thế hệ trẻ và du lịch bền vững.
Những nghệ sĩ Dao Tây Bắc này,
dù ít được biết đến rộng rãi hơn so với H'Mông hay Thái, đều thể hiện triết lý
nhân văn sâu sắc: tái sinh di sản từ thử thách (di cư, mai một), với tầm nhìn từ
bản làng đến quốc tế. Họ
bổ sung cho hành trình của Lan Anh Họa Mộc, tạo nên bản
giao hưởng văn hóa Tây Bắc nơi mỗi nét vẽ, mũi thêu hay lời ca là lời khẳng định
sự trường tồn của dân tộc.
*
Biên Khảo Huỳnh Tâm.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét