vanhoavietnam: Ba Bộ Sử Thi M'Nông, Ba Na & Xê Đăng Tây Nguyên. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

Lần đầu tiên, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ba (3) bộ “” hay còn gọi là “”, sử thi phổ hệ đồ sộ của các , và .

Mỗi bộ sử thi chứa khoảng 100 tác phẩm và đây được đánh giá là một trong số những bộ sử thi thuộc loại dài nhất thế giới.

Để thực hiện được dự án trên, đã tiến hành khảo sát hàng nghìn buôn, bon, plây của 530 xã, phường, thị trấn thuộc 56 huyện, thành phố của 5 tỉnh Tây Nguyên gồm Đác Lắc, Đác Nông, , , và ba tỉnh vùng phụ cận gồm , , Khánh Hòa, .

Các nhà nghiên cứu đã lập được danh sách hàng trăm tên tác phẩm sử thi, gặp gỡ 363 nghệ nhân còn nhớ, hát kể các tác phẩm sử thi thuộc các dân tộc Êđê, , M'nông, Xê Đăng, Ba Na, Xê Tiêng, Mạ, , . Đáng chú ý, có những nghệ nhân thuộc 5-6 bộ sử thi và có những nghệ nhân hát kể trên 10 sử thi như già làng Điểu Klứt, Điểu Rung (dân tộc M'Nông), bà (Raglai) thuộc ba bộ sử thi đồ sộ với 150 giờ hát kể.

Các nhà nghiên cứu cho rằng khó khăn nhất của những người làm công tác sưu tầm, phố biến văn hóa dân gian ở Tây Nguyên hiện nay là không tìm được người phiên âm, phiên dịch các bộ sử thi này nên khối lượng xuất bản còn ít. Trong khi đó, số nghệ nhân biết hát kể sử thi ngày một già yếu, thậm chí có người đã qua đời.

Ba tác phẩm sử thi đầu tiên của kho tàng sử thi Tây Nguyên được xuất bản gồm hai tác phẩm sử thi của đồng bào dân tộc M'Nông, một tác phẩm sử thi của đồng bào Raglai.

"Sử thi chuỗi" hay "sử thi liên hoàn" là một khái niệm chỉ một tập hợp lớn các sử thi, mỗi bộ sử thi có thể bao gồm hàng chục, thậm chí hàng trăm tác phẩm riêng lẻ được xâu chuỗi lại với nhau, thường là của các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên như Ba Na, M'nông, Xê Đăng. Khác với sử thi đơn lẻ, sử thi chuỗi có quy mô đồ sộ, phản ánh hệ thống tri thức, lịch sử, và văn hóa của cả một cộng đồng qua nhiều thế hệ.

Đặc điểm của sử thi chuỗi:

Quy mô đồ sộ: Mỗi "bộ" sử thi chuỗi chứa hàng trăm câu chuyện, tác phẩm riêng lẻ được kết nối, tạo thành một kho tàng lớn.

Chủ đề đa dạng: Phản ánh lịch sử, văn hóa, phong tục, tín ngưỡng, và những câu chuyện về anh hùng của một dân tộc.

Hình thức biểu diễn: Thường được hát kể trong các dịp lễ hội, nghi lễ quan trọng, gắn bó mật thiết với nghệ thuật biểu diễn sân khấu của các dân tộc.

Tính liên kết: Các câu chuyện, sự kiện được xâu chuỗi lại, tạo thành một mạch truyện, một dòng chảy lịch sử và văn hóa liên tục.

Sử thi chuỗi và các dân tộc Tây Nguyên:

Kho tàng lớn: Các dân tộc Tây Nguyên sở hữu kho tàng sử thi vô cùng phong phú và đồ sộ.

Vai trò gắn kết cộng đồng: Sử thi đóng vai trò quan trọng trong việc gắn kết cộng đồng, giáo dục truyền thống cho thế hệ sau, và thể hiện tinh thần, trí tuệ của dân tộc.

Tình trạng hiện nay: Do các nghệ nhân biết hát kể sử thi đang già yếu hoặc qua đời, cùng với sự thay đổi của môi trường sống và lối sống, nhiều bộ sử thi chuỗi đang dần mai một.

Sử thi Tây Nguyên, nhìn từ góc độ sưu tầm.

Tây Nguyên là nơi phát sinh và lưu truyền một loại hình văn hóa vô cùng độc đáo - văn hóa sử thi Tây Nguyên. Sử thi ở đây tồn tại độc lập như một thể loại văn học. Nó càng thêm đặc biệt vì đang 'sống' trong đời sống văn hóa của cộng đồng các dân tộc thiểu số bản địa Tây Nguyên.

Giới nghiên cứu folklore nhiều lần khẳng định, Tây Nguyên chính là vùng văn hóa sử thi. Từ góc nhìn liên văn hóa - đặt sử thi bên cạnh các loại hình văn hóa tiêu biểu khác trong không gian văn hóa Tây Nguyên như âm nhạc cồng chiêng, nghệ thuật điêu khắc gỗ, tín ngưỡng vòng đời... sẽ rõ sự phân định vùng văn hóa sử thi cho Tây Nguyên của giới nghiên cứu folklore hoàn toàn xác đáng, cả lý luận lẫn thực tiễn. Tây Nguyên là nơi phát sinh và lưu truyền một loại hình văn hóa vô cùng độc đáo - văn hóa sử thi Tây Nguyên. Sử thi ở đây tồn tại độc lập như một thể loại văn học. Nó càng thêm đặc biệt vì đang "sống" trong đời sống văn hóa của cộng đồng các dân tộc thiểu số bản địa Tây Nguyên.

Nhà folklore Tây Nguyên Krajan Plin cho rằng, với số lượng những sử thi đã công bố khoảng 100 sử thi, cộng thêm những sử thi đã được sưu tầm nhưng chưa công bố cùng những sử thi đang tiếp tục sưu tầm đã đủ cơ sở để khẳng định không một nơi nào trên đất nước ta lại có nhiều sử thi như ở Tây Nguyên.

Từ công việc sưu tầm sử thi của mình, nhà folklore Tây Nguyên nhận thấy, vì là một thể loại văn học dân gian, được lưu truyền bằng cách truyền miệng, nên khi sưu tầm cần lưu ý tránh lối tư duy học thuật, lấy tư duy của người đương đại để diễn giải cách nghĩ của người xưa. "Nếu không thận trọng, với lối tư duy học thuật, rất dễ suy diễn chủ quan, dẫn đến việc diễn giải các tình tiết trong sử thi bị lệch lạc. Bên cạnh đó, người sưu tầm cũng phải có sự am hiểu nhất định về đặc trưng thể loại (ngôn ngữ sử thi), gốc tích của câu chuyện, nhất là biết đủ về các luật tục, cùng lối diễn xướng bằng văn vần và văn xuôi, những câu đối thoại đậm tính hình tượng của các nhân vật trong sử thi thì mới chuyển tải sát đúng với bản ngữ, giữ được ở mức tối đa lối diễn tả ví von, ngôn ngữ giàu tính ngoa dụ, phóng đại" - nhà chia sẻ.

Theo nhà folklore Tây Nguyên Krajan Plin, sử thi thường được chia thành nhiều khúc, chương, đoạn. Mỗi chương, đoạn, khúc mô tả một sự kiện, hoặc một chuỗi sự kiện, một nhân vật, hoặc nhiều nhân vật liên quan đến sự kiện. Nhiều khúc, đoạn, chương như vậy xâu chuỗi lại thành một sử thi hoàn chỉnh. Do vậy, người sưu tầm nên tự trang bị vốn ngôn ngữ bản địa để thông nắm diễn tiến của câu chuyện, sự chuyển tiếp giữa các chương, đoạn, khúc, cũng như những sự kiện mà nhân vật sử thi tham gia, hoặc bị chi phối bởi những nhân vật khác, sự kiện khác. "Một lưu ý nữa đối với người sưu tầm đó là sự biến âm trong cách gọi tên nhân vật. Ngoài ra, nhân vật cùng tên không có nghĩa là cùng xuất hiện trong một sử thi" - nhà folklore Tây Nguyên Krajan Plin nhấn mạnh.

Trong cuốn sách của mình "", Công việc phiên âm, phiên dịch sử thi Tây Nguyên ra tiếng Việt rất khó khăn. Bản phiên âm tiếng nói của người bản địa Tây Nguyên, bên cạnh nguyên tắc giữ đúng lối diễn xướng sử thi, còn phải đảm bảo lối tư duy của người xưa, rồi mới tìm cách chuyển ngữ sang tiếng Việt. Tiếp cận sử thi Tây Nguyên, không nên dừng lại ở việc tiếp cận dưới góc độ văn học, phải ở góc độ văn hóa. Như vậy, chúng ta mới cảm nhận được các nội dung xã hội, văn hóa, lịch sử, nghệ thuật mà sử thi Tây Nguyên đã bao chứa.

Thể loại Sử thi.

Tìm hiểu về sử thi bao gồm các nội dung: khái niệm, đặc trưng và cách phân loại sử thi giúp các em củng cố và mở rộng kiến thức về thể loại sử thi.

- Sử thi Tây nguyên.

Tổng hợp các cách mở bài, kết bài cho tác phẩm cho tác phẩm Chiến thắng .

Tổng hợp các bài văn nghị luận về tác phẩm Chiến thắng Mtao Mxây.

1 . Khái niệm.

Sử thi là tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần, nhịp, xây dựng những hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hoặc nhiều biến cố lớn diễn ra trong đời sống cộng đồng của cư dân thời cổ đại.

2 . Đặc trưng.

Nội dung của sử thi có tính rộng lớn, kể về sự kiện trọng đại của quá khứ, biểu hiện toàn bộ đời sống văn hóa, lịch sử của cộng đồng, thể hiện quá trình vận động của tộc người đó qua các giai đoạn khác nhau.

Nghệ thuật: sử thi là những câu chuyện kể văn xuôi xen lẫn văn vần, có sử dụng các yếu thành ngữ, tục ngữ, những từ ngữ cổ, hình thức nghệ thuật ngôn từ dân gian.

3 . Phân loại sử thi.

a. .

- Ở dạng cổ xưa nhất của sử thi, tính anh hùng còn hiện diện trong vỏ bọc thần thoại hoang đường (các dũng sĩ không chỉ có sức mạnh chiến đấu mà còn có năng lực siêu nhiên, ma thuật, kẻ địch thì luôn hiện diện dưới dạng quái vật giả tưởng). Những đề tài chính được sử thi cổ xưa miêu tả: chiến đấu chống quái vật (cứu người đẹp và dân làng), người anh hùng đi hỏi vợ, sự trả thù của dòng họ.

b . .

- Các dạng cổ điển của sử thi có nhân vật thường là các dũng sĩ kiêm thủ lĩnh và các chiến binh đại diện dân tộc ở tầm lịch sử; các kẻ thù của họ thường được đồng nhất với bọn xâm lược, những kẻ áp bức, ngoại bang và dị giáo (như người Turk, người Tartar với sử thi Slavơ).

- Thời gian sử thi ở đây khác với sử thi dân gian, không còn là thời đại sáng chế các thần thoại, mà là quá khứ vinh quang trong buổi bình minh của lịch sử dân tộc.

- Sử thi cổ điển là các nhân vật và biến cố lịch sử, mặc dù bản thân sự miêu tả các chất liệu lịch sử bị phụ thuộc vào sơ đồ cốt truyện truyền thống, đôi khi còn sử dụng cả mô hình nghi lễ thần thoại.

- Các nền sử thi thường là các cuộc đấu tranh của hai bộ lạc hoặc bộ tộc, sắc tộc ít nhiều tương ứng với sự thật lịch sử (như cuộc chiến Troia trong Iliad, việc tranh đoạt Sampo trong Kalevala). Quyền lực được tập trung trong các nhân vật trung tâm có hành động tích cực là các ông vua của thế giới sử thi (như Karl Đại Đế trong bản Anh hùng ca Roland), hay các dũng sĩ. Các nhân vật nổi loạn, cách mạng xung đột với quyền lực (Akhillos trong Iliad, Đăm San trong khan Êđê, Robin Hud trong thiên ballade của Anh, các nhân vật trong Thủy hử ở Trung Hoa) xuất hiện ít ỏi trong giai đoạn tan rã hình thức cổ điển của sử thi anh hùng.

c. .

- Những anh hùng ca, với tư cách là các tác phẩm sử thi anh hùng cỡ lớn, thể hiện sự tương quan giữa yếu tố cá nhân anh hùng và yếu tố sử thi tập thể rõ rệt, đủ để bộc lộ tính tích cực cá nhân, đã trở thành công cụ đắc lực cho sự biểu hiện yếu tố toàn dân, và dân tộc.

- Trường ca sử thi "về thực chất có liên quan đến thời trung đại, khi dân chúng tỉnh dậy từ giấc ngủ nặng nề, nhưng tinh thần thì đã cứng cáp đến mức tạo được thế giới riêng của mình và tự cảm thấy mình gắn bó máu thịt với thế giới ấy... Khi bản thân cái cá nhân được giải phóng khỏi khối vẹn toàn dân tộc khởi thủy với trạng thái chung, lối nghĩ lối cảm chung, hoạt động và số phận chung, thì thay cho thơ ca sử thi những cái sẽ phát triển chín muồi hơn cả một mặt là thơ và mặt khác là kịch" (Hegel).

Sử thi Văn Hóa Êđê.

Mdrong Damtóm tắt cốt chuyện: là con của nàng H’ Bia Knhí và chàng Dăm Bhu giàu có. Chàng có vợ là nàng xinh đẹp. Sắc đẹp của nàng khiến các tù trưởng quanh vùng ghen tỵ. Lần lượt đợi những lúc M’Drong Dăm vắng nhà, các tù trưởng , Mtao Anur và Mtao Kuăt lại đến kiếm cớ đến thăm chơi nhà, lừa bắt H’Bia Sun. Nhờ mái tóc dài của H’ Bia Sun biến thành chim cu báo tin, M’Drong Dăm đánh nhau với các từ trưởng trên, giành lại được vợ mình

Người kể chuyện:

Ching nhà M’Drong Dăm không rời khỏi xà dọc. Rìu rựa không rời khỏi cán. Đầu trâu bò phơi khô không kể ngày đêm. Họ đánh ching cùng một nhịp, đánh trống đôi cùng một hơi. Nhà giàu ăn năm uống tháng không dứt tiếng ching. Họ uống rượu, nước tràn xuống gầm nhà, làm con ếch trắng phải kêu, con nhái kêu inh ỏi dưới gầm nhà sàn. Đến lúc đó nhà M’Drong Dăm mới cởi ching, gỡ ché. Mùa ăn năm uống tháng tạm ngừng. Nhà M’Dong Dăm ăn năm uống tháng đã dứt. Chàng gọi:

– Ơ chim chích một ngàn, chim cu một trăm, bao nô lệ của ta ơi! Nào chúng ta hay đi hạ làm cánh ná, thân ná ta làm bằng . Ta tìm cây nào cứng dẻo và thẳng nhất, ta bắn con hoẵng chết tại gố cây ksa, bắn con nhím chết dưới gốc cây đa, bắn heo rừng, con nai chết la liệt.

H’Bia Sun :

– Ơ anh M’Drong Dăm. Anh cứ đi đến khu rừng mà anh muốn. Cây ktu, cây kbla anh cứ hạ đi.

M’Drong Dăm :

– Nào, chúng ta đi. Hỡi chim chích một ngàn, chim cu một trăm, bao nô lệ đó đây ơi. Chúng ta đi nườm nượp như đàn hươu. Chàng trai cầm cây ná, các cô gái xếp nồi cơm. Ơ chị, ơ em, chúng ta đi thôi ! Ta đi đến nơi rừng thưa thoáng gió, mát mẻ. Ta đi săn bắn. Chúng ta đến núi cao, gai cỏ tranh đâm bàn chân, gai mây đâm bàn tay. Ta tìm thịt ngon, cá béo. Đên skhu ràng vắng, nhiều hươu nai, chim chóc là chỗ chúng ta săn bắn đấy.

Dân làng :

– Ơ chồng H’Bia Sun ! ta đi vào khu rừng xa buôn làng. Chúng tôi mệt quá. Còn H’Bia Sun ta không ngó, ta bỏ H’Bia Sun ăn củ mài. Chúng tôi sợ có kẻ giàu sang hùng mạnh đến cướp mất nàng.

M’Drong Dăm:

– Ơ chim chích một ngàn, chim cu một trăm, nô lệ của ta. Các người đừng vội ngã giữa đường, đừng vội tin, đừng vội nghĩ đến thần linh. Chỉ sợ gặp phải tiếng chèo bẻo hót, chim bồ chao la ta mới kiêng cữ.

Dân làng :

– Anh M’Drong Dăm, đi vào rừng thưa, đi lên núi cao thoáng mát, trên đường đi bị gai tranh đâm chân. Gai mây đâm tay.

M’Drong Dăm dẫn mọi người đi tìm ơi nào thấy thú ăn trái , đi tìm hươu nai đang tắm ở đầm lầy, tìm bò tót, con min đang ăn cỏ non. Nên chàng dẫn họ đến núi thoáng, rừng đẹp, đến nơi rừng hoang, nơi ấy muông thú chưa hơi người, chuột sóc chưa biết ăn lúa bắp. Núi nối núi, rừng giáp rừng. Những đồi nhấp nhô, núi cao có gió thoáng mát. Ở nơi đó nhìn thấy con hoẵng đứng nghiêng nghiêng, đàn hươu nhi nhúc, con mang đứng đầy rừng non, quanh gốc cây knia. Đấy là khu rừng M’Drong Dăm muốn săn bắn.

M’Drong Dăm:

– Hỡi lũ trẻ giữ bò, coi trâu, hãy vào rừng tìm cây, cắt tranh làm lán. Ta nghỉ ở đây để sắn bắn.

Sau khi dựng lán xong, M’Drong Dăm bắt đầu đi săn bắn. Chàng đi từ sáng đến tối mới về lán. Băn con bò rừng chết nằm la liệt ở ba đồi tranh, bắn con nai chết nhiều vô kể, bắn bò rừng, con min chết khắp núi đá. Về đến lán. M’Drong Dăm gọi mọi người.

M’Drong Dăm:

– Ơ chim chích một ngàn, chim cu một trăm, nô lệ đó đây. Hãy nướng và phơi thịt khô đi.

Sau khi phơi thịt trên dàn bếp đã khô, M’Drong Dăm lại giục mọi người:

– Hỡi trẻ nhỏ, con cháu, kẻ chăn bò, người chăn trâu. Các người hãy đem thịt khô về cho H’Bia Sun xinh đẹp. Ở nhà nàng đã chán ăn óc trâu, ăn gan bò, rượu ngọt, rượu chua cũng chán rồi.Nàng muốn ăn gan con nai, sừng vừa đúng một sải tay. Nàng ăn thịt bò rừng, thịt nai mới khỏe người, mạnh sức.

M’Drong Dăm đi săn bắn trong rừng một năm. Tiếng tăm nàng H’ bia Sun xinh đẹp, nết na vang đến vùng đất của Mtao Ak. Người ta đồn rằng vợ M’Drong Dăm đẹp người, tốt nết. Bắp chân cong, nàng mặc váy jih. Ngón tay tài việc dệt thêu, giỏi giang hết chỗ nói.

Mtao Ak nghe tin H’Bia Sun xinh đẹp , bắp chân cong , mặc váy jih; ngón tay tài việc thêu dệt. Ông ta muốn đi cướp nàng về làm vợ bé của mình. Mtao Ak dục dân làng

Mtao Ak:

– Chúng ta đi ngay, ơ chim chích một ngàn, chim cu một trăm, bao nô lệ của ta đó đây. Hôm nay chúng ta đi cướp sừng tê giác, giành ngà voi, của cải của kẻ giàu, ta đi cướp nàng H’Bia Sun xinh đẹp.

Dân làng :

– Không được đâu ông Mtao Ak ạ. Người ta đồn rằng M’Drong Dăm chồng H’Bia Sun xinh đẹp là người hùng mạnh, hung hăng. Anh ta không biết sợ chết là gì.

Mtao Ak :

– Hỡi lũ nô lệ, hỡi các chàng trai, sao các ngươi non gan, nhút nhát đến thế ? Các người chỉ biết ngồi sưởi lửa trước háng đàn bà mà thôi. Nếu vậy thì ta để lưỡi mác trên lưng, để con dao trên đầu. Ta sẽ giết các người tại đây.

Dân làng :

– Nếu ở lại thì sợ Mtao Ak để lưỡi mác trên lưng, để dao trên đầu. Nếu đi sợ kẻ giàu có. Thôi, chúng ta đành đi vậy.

Đám nô lệ vào rừng bắt voi, tắm rửa cho voi sạch sẽ rôi thắng bành. Vừa làm xong, họ lại nghe tiếng Mtao Ak dục

Mtao Ak :

– Nhanh lên các con.

Dân làng :

– Đi, chúng ta đi thôi, Mtao Ak ! Ta đi cướp sừng te giác, giành ngà voi, đi cướp vợ người giàu. Ta thử đi xem, người ta cướp vợ chàng M’Drong dăm ở trong buồng hai ngăn, nhà có hai lớp phên, buồng có treo nhiều tua vải. Vợ M’Drong Dăm, H’Bia Sun có chân cong, ngón tay giỏi thêu dệt áo, khố. Nàng là người xinh đẹp giỏi giang. H’Bia Sun kéo chỉ sợi to bằng lông con trâu, dệt áo sợi nhỏ như lông con bò, thêu thùa không ai sánh kịp.

Mtao Ak, lũ nô lệ, nài voi lên đường. Họ đi qua mười đồi khum khum như lưng con rùa. Bao đêm rồi không biết đến cơm nước. Nhiều ngày qua không có giọt rượu trong bụng. Uống sương bụng kêu ọc ạch. Đi hết lên đồi tranh lại xuống khe khô. Đi trên con đường rậm rập, không còn biết sống chết thế nào.

Mtao Ak và lũ tôi tớ đến nương rẫy, bến nước của buôn làng M’Drong Dăm. Đến nơi nàng Sun tát nước, bắt cá. Ông ta hỏi:

– Ơ lũ trẻ, kẻ giữ bò, người chăn trâu ơi. Bến nước này của ai, buôn làng này của ai mà đẹp quá vậy? Bến nước dựa vào sườn núi, buôn làng có núi non thoáng mát như vậy.

Dân làng :

– Hỡi ông già Mtao Ak, sao ông khinh người ta như khinh chó. Ông không biết, không nghe đây là bến nước của cha nàng H’Bia Sun xinh đẹp sao? Họ là người đang giàu lên từng ngày. Đầu họ đội khăn nhiễu dài. Cha H’Bia Sun chưa già yếu đã có chồng nàng là M’Drong Dăm thay thế.

Mtao Ak :

– Hỡi lũ trẻ, hôm nay chồng H’Bia Sun có nhà không?

Lũ trẻ :

– Không có đâu ! M’Drong Dăm vắng nhà. Chàng vào rừng sâu săn bắn, chàng đi tìm thịt ngon, cá béo cho H’Bia Sun ăn, cho nàng béo mập.

Bến nước tuyệt đẹp. Bến nước to dần về phía dưới như đáy giỏ xúc cá. Bến nước sang láng. Hòn đá tảng dựa lưng vào núi. Đàn bò như cá chín, đàn trâu như những hòn đá biết đi. Voi ngoài rìa buôn đi ào ào. Mtao Ak nhìn thấy cổng làng cao và vững chắc. Mtao Ak gặp bà aduôn Sun. Bà Sun, bà Sauê cái đầu gật gật. Tóc bà trắng như bông hoa cỏ tranh, cằm bà dài, răng thưa thớt.

Mtao Ak:

– Ơ bà aduôn Sun ơi, ai là chủ bến nước. Ai là đầu gốc sung, cây đa ?

Aduôn Sun:

– Ôi sao ông lại không biết, mọi người đều đã nghe tiếng tăm vang tận núi cao. Như múi thối của con voi chết. Ông khôgn biết đây là bến nước của cha H’Bia Sun xinh đẹp, nàng là vợ của M’Drong Dăm sao?

Mtao Ak:

– Chồng của H’Bia Sun có nhà không hả bà?

Aduôn Sun:

– Tôi cũng không biết, bởi vì nơi tôi sống như trong tay áo. Tôi sống ngoài hàng rào, chỉ nghe thấy tiếng ching, tiếng trống rung từ xa. Đừng hỏi tôi. Ông đi hỏi thử người đàn bà có đôi vú lệch đang giã bột. Ông hỏi thử người đàn bà sa dạ con đang đứng giã men, đang sàng bột. Ba lần sàng đi rồi lại ba lần sàng lại. Ông đi hỏi thử xem có khi họ biết nhà cha H’Bia Sun đấy.

Mtao Ak:

– Hỡi người đàn bà có đôi vú lệch đang giã bột. Hỡi người đàn bà sa dạ con đang giã men, ba lần sàng đi rồi ba lần sàng lại. Tôi muốn hỏi nhà M’Drong Dăm ở đâu vậy?

Người đàn bà giã bột:

– Ôi, chúng tôi là đàn bà có đôi vú lệch đang đứng giã gạo. Chúng tôi không biết nước non, cũng khôgn biết hoa vàng hoa đỏ đâu. Chúng tôi càng không biết nhà M’Drong Dăm, chồng nàng H’Bia Sun xinh đẹp ở đâu. Ông đến hỏi lũ trẻ đang gõ quả bầu, lũ trẻ đang ngồi đánh mõ ống tre. Hỏi lũ trẻ đang làm nhà chơi trên đất, có khi chúng biết đấy.

Mtao Ak:

– Hỡi lũ trẻ đang đánh quả bầu, lũ trẻ đang dựng nhà trên đất. Các cháu chỉ đường nhà M’Drong Dăm cho bác với.

Lũ trẻ:

– Ôi, chúng tôi là trẻ nhỏ, chỉ biết gõ mõ, chỉ biết dnưgj nhà trên đất. Chúng tôi làm sao biết được nhà M’Drong Dăm ở đâu. Ông đi hỏi lũ trẻ chăn bò, đi hỏi thử lũ trẻ giữ ngựa, bọn trẻ chuyên chạy ngược chạy xuôi kia, biết đâu chúng biết nhà M’Drong Dăm đấy!

Mtao Ak:

– Hỡi lũ trẻ chăn bò, coi trâu, chăn ngựa. Các cháu có biết nhà M’Drong Dăm ở đâu không?

Lũ trẻ:

– Ôi chao ôi ! Chúng tôi là kẻ chăn trâu bò hôi mùi cỏ, là kẻ chăn trâu hôi mùi bùn, làm sao biết được nhà giàu. Kia, ông đến hỏi thử thằng đang ngồi chạn háng sưởi lửa trấu, đêm ngồi như thế, sáng ngày cũng ngồi nhhư thế, có khi nó biết đấy.

Mtao Ak:

– Hỡi chàng trai ngồi giơ chân, giơ tay sưởi lửa trấu từ sáng đến chiều. Cháu có biết nhà M’Drong Dăm ở đâu không?

Trẻ sưởi lửa:

– Tôi làm sao biết được? Tôi là kẻ ngu dốt, chỉ ngồi sưởi lửa . Sáng ngồi thế này, đêm đến cũng ngồi như thế. Nếu ông muốn biết, ông hãy hỏi lũ trẻ đang đào đất, đi hỏi lũ trẻ đang nằm đầu cầu thang nhà giàu. Chúng chạy vào gian trong rồi lại chạy ra gian ngoài. Có khi chúng biết nhà M’drong Dăm ở chỗ nào.

Mtao Ak:

– Hỡi lũ trẻ ngồi đào đất, lũ trẻ nằm đầu cầu thang, chạy vào gian trong rồi lại chạy ra gian ngoài, cho tôi hỏi nhà anh M’Drong Dăm ở chỗ nào?

Lũ trẻ:

– Ôi, khách nào đấy? Khách người Joăn mười, người trăm, người ngàn tất cả đều biết nhà nàng H’Bia Sun xinh đẹp. Sao ông lại không biết ? Ông hãy nhìn cột hiên to cao, ở dưới để nhiều bành voi, cầu thang rộng bằng ba chiếc chiếu, người khiêng chiếu đi không chật, năm đứa trẻ đi xuống, ba người con gái đi lên vẫn không đụng vào nhau. Gian trong giăng chỉ đỏ, gian ngoài giăng chỉ vàng, trai lên xuống cầu thang như đàn ong đi lấy mật về làm tổ. Đó là nhà H’Bia Sun, vợ M’Drong Dăm đấy.

Mtao Ak cho đầu voi ghé sát hiên nhà cha H’Bia Sun. Mtao Ak nhảy từ trên đầu voi xuống hiên. Đàn heo kêu, đàn chó sủa, lũ trẻ chạy tới nhìn khách và la ó.

H’Bia Sun:

– Ơ chim chích một ngàn, chim cu một trăm, nô lệ trong nhà. Các người xem thử ngựa nhà ai lật cầu thang. Các người ra xem thử con voi của ai đạp hiên làm ching ché trong nhà đụng vào nhau kêu loảng xoảng?

Mtao Ak:

– Ơ em H’Bia Sun, người con gái xinh đẹp nhất. Không phải ngựa làm đổ cầu thang nhà em. Không phải voi đẹp hiên làm ching ché nhà em đụng nhau kêu loảng xoảng đâu.

Cha H’Bia Sun:

– Cha thấy người này có ý đến thăm dò chồng con có ở nhà không. Họ muốn đạp thử nơi cột ngựa, cột voi của chồng con đó, H’Bia Sun à.

H’Bia Sun:

– Người trai nào đấy? Đến dọa nạt, ăn hiếp tôi sao? Tôi là đồ thối tha, người không ra người, ngợm không ra ngợm. Tôi đến con chó cũng không thèm cắn, ngựa cũng không hề hý để đón chào. Tôi mặc váy mới tới nửa chân, mặc áo cộc tay, tai đeo khúc gỗ, vòng chân, như người con gái Bih, người Mnông.

Cha H’Bia Sun:

– Không, không phải người ta thích con như thích quả chua, quả ngọt đâu. Không phải người ta thích con như muốn ăn quả chua, canh ngọt đâu. Người ta không thích con từ hôm qua, hôm kia. Ma quỷ ám chồng con. Người ta ghen tức chồng con. Họ muốn nhóm lửa cây dầu rái, họ căm ghét chồng con. Sợ sau này chồng con sẽ giàu sang. Bởi vậy mới có Mtao Ak nhảy từ đầu voi xuống hiên, từ hiên nhảy đến ngưỡng cửa, từ ngạch cửa đến ghế kpan. Rồi nhảy từ đó đến nơi đánh ching nhịp. Nhảy từ nơi đánh ching nhịp tới nơi đặt trống. Từ nơi đặt trống nhảy đến buồng hai ngăn, buồng có hai lớp phên, buồng treo nhiều tua xanh đỏ.

H’Bia Sun:

– Ơ chích một ngàn, cái gùi của tôi bị rớt, tôi bỏ gùi. Ơ chim cu một trăm, tôi và chồng tôi bị người ta ngăn cách. Hàng rào người ta đến phá, cấy cau người ta đến chặt. Người ta đến đạp nơi để ching, ché, nơi buộc ngựa, voi, trâu , bò. Người khách nào mà ta chưa từng gặp? Khách người Hrê ta chưa từng thấy. Khách này là ai, mà dám xộc vào gian ngoài, dám vào gian trong, vào buồng hai ngăn có lớp phên che. Người chăn bò có mùi cỏ, kẻ chăn trâu có mùi bùn, người trông gà có mùi khăm khẳm như mùi khỉ?

Mtao Ak:

– Ơ H’Bia Sun, sao em lại dám khinh người ta như vậy? Ta từng nằm trên võng như em đấy, như trai người Lào. Chàng trai con nhà mtao Ea cũng nằm trong buồng nhiều ngăn như ta đấy. Ta đẹp trai, yang ban cho giàu sang. Ta giàu sang, lại hùng mạnh. Sao em dám khinh ta, em coi ta như con chó, em không biết ta là mtao Ak sao?

H’Bia Sun:

– Nếu ông là khách giàu sang thì ông phải ở gian ngoài, nếu là khách sang thì ngồi trên jhưng. Nếu là khách qua lại thường ngày thì ngồi tạm bếp gian ngoài. Sao ông lại đến nằm cửa buồng, mở nồi cơm?

Mtao Ak:

– Tôi đến đây thăm M’Drong Dăm, em H’Bia Sun ạ.

H’Bia Sun:

– M’Drong Dăm đang sắn bắn trong rừng, chàng tìm thịt ngon, cá béo. Chàng ăn óc trâu đã ngán, ăn gan bò đã no, rượu đắng rượu ngọt uống đã nhiều. M’Drong Dăm nói rằng ăn gan trâu khô, ăn gan bò có mùi thối, ăn thịt heo, gà có mùi chua. Chàng muốn ăn gan bò rừng trên đồi tranh, muốn ăn gan con nai trong rừng thưa, muốn ăn thịt hoẵng, thịt nai chạy quanh đồi, nên chàng cái ná không rời vai.

Mtao Ak:

– Ta đến đây không có việc gì đâu, chỉ muốn thăm M’Drong dăm thôi.

H’Bia Sun:

– Ông muốn gặp M’Drong Dăm về chuyện gì hở Mtao Ak ?

H’Bia Sun xinh đẹp bắt đầu ăn nói từ tốn với Mtao Ak. Nàng không còn chua chát nữa.

Mtao Ak:

– Thế này H’Bia Sun ạ. Tôi đến đây không phải ức hiếp ai. Tôi đi buôn ché Tuk, tôi có con trâu đầu bạc, nên tôi vội vàng đến đây để trao đổi.

H’Bia Sun:

– Ơ bác Mtao Ak. Không phải vì con trâu, con bò, trai với gái như ching vừa mới treo, như cây con mới mọc. Chúng tôi ăn ở với nhau chưa bao ngày, nuôi gà chưa được một năm, nuôi heo chưa hết mùa xuân, dạy bảo dân làng cũng chưa hết năm. Bác đến đây mang theo những thứ gì. Có phải bác đi buôn ching, thanh la, bác bán thuốc lá hai gùi? Bác nói muối có hai bọc. Bác bảo đi tìm khung dệt, đi đổi con trâu đực. Bác Mtao Ak ơi, chờ M’Drong Dăm đi săn bắn về, việc gì cần bàn thì bác bàn. Còn tôi không biết gì hết, vì tôi là con gái. Ơ chim chích một ngàn. Ơ chim cu một trăm. Bao ngời trong nhà, các người lấy gạo trắng nấu cơm, đập con gà mái ấp, cột rượu ché tuk để ta đãi bác mtao Ák.

Người kể chuyện:

Ơ chim chích một ngàn, ơ chim cu một trăm, nô lệ trong nhàd, người nấu cơm, kẻ thui gà, người buộc rượu. Cơm dọn ra, canh để trong bát mang ra cho Mtao Ak. Mtao Ak gọi H’Bia Sun đến cùng ăn với mình, nhưng nàng không đến. Mtao Ak ăn một mình. H’Bia Sun cột rượu ché ba đãi Mtao Ak. Cơm nước xong xuôi, Mtao Ak ra ngồi bên ché rượu, ông ta gọi H’Bia Sun:

– Ơ H’Bia Sun. Đến đây ngồi chơi và uống rượu cùng tôi. Uống một lúc thôi. Sáng mai tôi đi về. Trời gần tối rồi.

H’Bia Sun:

– Tôi bây giờ đã già nua, mắt kém, thân héo như cây thuốc lá trong vườn. Tôi nghèo, váy mặc ngắn cũn, áo mặc còn hở cánh tay. Hoa tai đeo ngược. Chân tôi mỗi chân đeo một vòng như thế này. Miệng môi tôi cong queo hôi mùi nhựa cây thuốc lá.

Mtao Ak :

– Này H’ Bia Sun, sao em khinh tôi như khinh chó, em không biết nhìn người hay sao?

Mtao Ak gọi H’Bia Sun uống rượu. Ông ta nài nỉ như chó đực theo chó cái. Mtao Ak nói mãi H’Bia Sun nghe bùi tai nên ra cùng uống rượu với ông ta ở gian ngoài. Mỗi người uống hết một sừng nước. Uống xong H”Bia Sun trở về buồng nằm nghỉ.

Mtao Ak:

– Ngồi chơi đã nào em H’Bia Sun, chúng ta chưa kịp nói chuyện. Sao em khinh tôi như khinh chó, ngó tôi như ngó người dưng? Rượu uống chưa nhạt. Uống rượu chưa say đã vội đi nằm.

H’Bia Sun:

– Bác ngủ đi, trời khuya rồi. Bác ngủ cho khỏe ngày mai còn về.

Mtao Ak nằm ngủ một mình ở gian tiếp khách. Vừa nghe râm ran tiếng gà gáy lần thứ nhất, Mtao Ak đã thức dậy gọi nài đi bắt voi, mắc bành để đi về. Ông ta gọi:

– Hỡi nài voi, dậy đi bắt voi để ta về thôi

Nài voi:

– Ơ ông chủ ơi, trời chưa sáng đâu, làm sao thấy đường mà mắc bành voi. Trời sáng chúng tôi mới mắc bành voi được ông ạ.

Mtao Ak ngồi dậy hút một, hai hơi thuốc chờ trời sáng. Đến khi trời sáng rõ, đám nài mới bắt đầu mắc bành voi. Mắc xong, nài mời Mtao Ak lên voi đi về. Nhưng con voi mới đi đến bến nước của buôn H’Bia Sun thì Mtao Ak đã bảo nài cho voi trở lại, ghé vào hiên nhà H’Bia Sun:

– Ơ nài voi, quay đầu voi trở lại nhà H’Bia Sun đi, ta để quên con dao ở ghế kpan, nơi đánh ching của cha H’Bia Sun rồi.

Đám nài voi tưởng chủ nói thật, liền cho voi quay lại nhà của cha nàng H’Bia Sun. Mtao Ak gọi nàng:

– Ơ H’Bia Sun, vợ M’Drong Dăm ơi. Cháu đưa giúp con dao của ta bỏ quên ở ghế đánh ching kia đi.

H’Bia Sun:

– Ơ bác Mtao Ak, tôi không mang cho bác đâu. Tôi đang bận dệt vải, con đang địu trên lưng. Bác xuống voi vào nhà mà lấy đi.

Mtao Ak làm như rất cần con dao, lại như rất vội. Ông ta thúc nài như muốn đi về ngay. Thấy vậy H’Bia Sun đứng dậy cầm con dao ra đưa cho Mtao Ak. Ông ta bảo H’Bia Sun giơ dao đến gần đầu voi một chút. H’Bia Sun dướn người lên cho gần hơn, chờ lúc thuận tay, Mtao Ak năm slấy ta nàng và kéo ném lên bành voi, rồi bảo đám nài quay đầu voi chạy nhanh về hướng buôn mình.

H’Bia Sun bị Mtao Ak cướp giữa ban ngày, chân tay bị trói chặt. Nàng vừa giãy giuạ vừa than khóc gọi cha mẹ. Nàng nói với búi tóc cua rmình hãy bay đến nơi M’Drong Dăm đang săn bắn, nơi rừng rậm núi cao, nói cho chàng biết vợ ở nhà đã bị người ta cuớp mất rồi. Búi tóc của H’Bia Sun liền biến thành con chim cu có lông màu đen, buổi sáng bay trên sườn đôi, buổi trưa cất tiếng gáy. Chim bay chầm chậm qua đồi tranh, qua rừng thưa. Chim cu vừa bay vừa hót liên hồi “cúc cu, cúc cu”. Con chim cu hót mãi trên đồi cỏ tranh, chim chèo bẻo, chim bồ chao cũng kêu, hót liên hồi. Chúng hót gọi M’Dong Dăm ở rừng cao, nơi lắm muông thú, nơi thú rừng chưa hề biết hơi người. Bầy chim bay đã đến lán của M’Drong Dăm và những người đi săn bắn. Chim bay đến lán liền cất tiếng hót “ cúc cu, cúc cu, M’Dong Dăm mải đi săn bắn, nàng H’Bia Sun ở nhà bị người ta cướp đi rồi”. M’Drong Dăm đnag nằm trong lán nghe tiếng chim kêu, chàng gọi mọi người cùng nghe:

– Hỡi lũ trẻ, ơ cháu con. Các người nghe xem có phải tiếng gà cục tác, tiếng trẻ con khóc, tiếng của trai làng đang vang ngoài kia không?

Lũ trẻ:

– Ơ ông, chúng tôi chỉ nghe tiếng chim hót vu vơ thôi.

Nô lệ và những người đi săn không ai hiểu tiếng chim hót nói điều gì.Con chim vẫn cứ cất tiếng hót “cúc cu, cúc cu…”. Tất cả bày chim đang đậu trên cấy đều hót như thế. Ngay cả tai M’Dong Dăm nghe hai ba lượt cũng vẫn như thế, chim cu hót “Mdrong Dăm mải đi săn để H’Bia Sun ở nhà bị kẻ ác cướp đi rồi”.

M’Drong Dăm:

– Hỡi chim chích một ngàn, chim cu một trăm. Người xách ống tên, vác ná. Chúng ta trở về buôn làng thôi. Thịt heo rừng bỏ lại xương. Con diều hâu đến đuổi chúng ta đấy. Ta sẽ giết hết kẻ xấu ngay tại bãi chăn trâu bò của chúng.

Lũ trẻ:

– Có chuyện gì ông ơi. Bà H’Bia Sun xinh đẹp của chúng ta bị người ta cướp rồi ư?

M’Drong Dăm:

– Đấy chim cu hót, nóa bảo rằng bà của các con ở nhà đã bị kẻ ác đến cướp đi rồi. Hỡi lũ trẻ, con cháu, kẻ coi bò, giữ trâu, mắc bành voi đi! Các con cưỡi voi về sau, ta phải về trước ngay đây.

Nói rồi M’Drong Dăm liền nhảy một bước. Chàng nhảy đẹp như chàng trai người Hrê, tay cầm ná, lưng đeo ống tên, vai vác to. Một hòn núi chàng chỉ một lần nhảy, gặp thác nước chỉ một lượt đã qua. Một lần nhảy cao bằng ngọn , nhảy qua ngọn cây knia, thân chàng tận mây xanh, mây trắng. Về đến nhà chàng lên cầu thang làm ngôi nhà lắc lư, nồi niêu của cha mẹ H’Bia Sun va vào nhau lách cách như trâu bò húc nhau. M’Drong Dăm nghe tiếng mẹ H’Bia Sun khóc thảm thương. Bà khóc điệu khổ, điệu buồn vì mất đứa con gái thương. Thấy mẹ H’Bia Sun khóc thảm thiết, M’Drong Dăm nói:

– Sao mẹ khóc đầy nhà, như có yang ác, ma quỷ ở đâu đó? H’Bia Sun đi mình trần, khăn áo còn treo ở nhà, H’Bia Sun chết rồi sao mẹ? Mẹ đừng vội trách, mẹ đừng vội la. Mất kim ta phải đi tìm. Con sẽ đi lùng theo dấu vết. Con dốc ngược thân mình để tìm bằng được H’Bia Sun. Nếu đi lần này sống thì con ăn lúa. Chết thì con ăn đất sỏi, sẽ đầu thai vào kiếp khác. H’Bia Sun với con máu đã đỏ lược, trái cây độc chết cùng một lần, sống cùng mốt ố nên con phải liều mình như thế. Mẹ đừng vội khóc để khổ, để nghèo. Con và H’Bia Sun sống không trách đàn bà, chết không trách đàn ông. Con và H’ Bia Sun chết nằm chung một hòm, chung một cái nhà mồ dài cao.

Mẹ H’Bia Sun vào bếp thui gà, nấu cơm nếp trong một cái bin. Còn M’Drong Dăm lo mài giáo mác, chùi khil để mang đi. Ăn uống xong, chàng lên đường đi tìm H’Bia Sun. M’Drong dăm một mình một ngựa lần theo dấu chân ngưa, chân voi, theo con đường Mtao Ak dẫn nàng H’Bia Sun đi. Qua rừng, lên núi cao, chàng lật đá và đi theo hang động. Đến buôn làng Mtao Ak chàng gọi lớn:

– Ơ lũ trẻ, con cháu, kẻ giữ bò, người chăn trâu, người giữ nhà, ai là người gác cổng buôn Mtao Ak?

Mtao Ak:

– Ơ lũ trẻ nhỏ, các cháu nghe thử, gà nhà ai cục tác, con ai khóc, tiếng rèn búa của ai ngoài kia.

Trong lúc đó H”Bia Sun đang bị trói tay, cùm chân. Nàng khóc. Nước mắt chảy xuống gông cùm, người ta giữ nàng như giữ bò, giữ trâu.

M’Drong Dăm:

– Ơ lũ trẻ, hãy mở cổng sắt cho tôi vào để thăm chú bác tôi.

Mtao Ak:

– Ơ lũ trẻ. Con gà nhà ai cục tác. con ai khóc, tiếng rèn bủa của ai ngoài kia? Con gà trống mào đỏ nào đến đây đê rlấy ching, ché, cọc buộc ngựa, voi. Hỡi lũ trẻ, hãy đi xem thử. Nếu gặp khách yếu vía thì mở cổng cho vào. Nếu gặp khách hùng mạnh thì các cháu đóng thêm chốt cho chặt nhé.

M’Drong Dăm càng gọi thì tiếng đóng cổng cài then càng vang to hơn. Chàng dùng hết sức mạnh xô hàng reo một lần, hàng rào ngã rạp. Chàng đá bằng chân, ba lớp rào bị xiêu. Chàng áp người, bảy lớp rào bị đổ. Chàng gọi to:

– Ơ bác Mtao Ak. Sao bác dám bẻ ngà ở miệng voi, nhổ sừng trên đầu tê giác. Sao bác lại dám cướp vợ tôi ngay ở trong buồng.

Nghe tiếng chàng H’Bia Sun khóc lóc. Tiếng khóc của nàng mỗi lúc một to hơn. M’Drong Dăm nói:

– Em H’Bia Sun ơi, để cho nó ăn gan trâu bò rồi anh chặt đầu nó quăng cho thần nước, chặt đùì ném cho thần núi, xác nó để cho lũ kền kền, lũ quạ rỉa suốt ngày đêm. Thịt nó ném ra bụi cỏ tranh, xương ném xuống thác nước. Chân tay nó đưa cho thần Tlúa, máu nó đưa cho thần kbua, cho đấy hút, lũ ma quỷ uống. Để cho nó không còn hung hăng nữa. Ơ Mtao Ak. Xuống đi. Tôi muốn nói cười với bác đây.

Mtao Ak:

– Cháu hãy ra khỏi buôn làng của ta. Nếu không ta sẽ cho nô lệ khỏe mạnh đến giết chết cháu ngay tại bãi trâu bò. Ta tiếc cháu như cây tre còn non M’Drong Dăm ạ.

M’Drong Dăm:

– Tôi không đi đâu. Bác phải trả vợ cho tôi trước đã. Nếu không tôi sẽ chém bác, chặt cổ bác bằng giáo mác đang cầm trong tay đây.

Mtao Ak ra tới hiên nhà, M’Drong Dăm đứng sẵn trên sàn, chờ đọ đao, múa khil với ông ta. Mtap Ak coi khinh chàng, coi như đứa trẻ mới cao bằng đầu gối, còn chui qua háng người lớn. Ông ta khinh chàng như khinh con chó, không thèm dùng khil đao, ngoay ngoáy chạy vào gian trong. M’Dong dăm tức giận đến tận cổ. Chàng liền dùng tay rút cây xà dưới sàn, làm nhà Mtao Ak rung rinh, nghiêng cột nhà từ trong ra ngoài. Mtao Ak tức giận liền gọi nô lệ đánh M’Drong Dăm. Chàng đứng nguyên tại chỗ xoay chiếc khil. Gió khil của chàng làm cho bọn nô lệ ngã la liệt trước sân nhà. Năm lần đứng dậy là năm lượt ngã xuống. Bảy lần xông tới là bảy lần run rẩy sợ hãi. Lũ nô lệ không dám xông vào chàng nữa. Mtao Ak lại gọi những nô lẹ khỏe hơn, có tài hơn, cũng vẫn bị gió khil của chàng đánh bạt đi, ngã hết. Mtao Ak kêu nấu cơm nồi bung nồi bảy để nô lệ ăn đánh nhau với M’Drong Dăm vẫn không thắng nổi chàng. Chàng gọi:

– Tôi muốn bác Mtao Ak xuống sân này. Sao bác không dám xuống?

Mtao Ak hét nô lệ mang khil đao tới, nhảy xuống đất định chém M’Drong Dăm, nhưng lưỡi đao của ông ta chém không trúng. Mtao Ak liên tục đuổi đánh M’Drong Dăm. Chàng chạy quanh chuồng heo, ông ta chém nát chuồng heo. Chàng chạy quanh chuồng bò, ông ta chém nát chuồng bò, làm heo bò của ông chết la liệt. M’Dong Dăm nấp dưới bụng voi, Mtao Ak chém voi đứt đôi. Nấp dưới gầm nhà, ông ta chém chết con trâi đực buộc ở đó. M’Drong vừa chạy nhảy, trêu chọc vừa chế nhạo:

– Tiếc con voi quá. Sao bác lại chém voi đực nhà mình vậy? Tiếc con trâu quá ! Sao bác lại chém trâu nhà mình?

Mtao Ak khát khô cả cả họng liền gọi H’Bia Sun đem nước uống:

– Ơ em H’Bia Sun, hãy đem nước cho ta uống. Cởi trói cho H’Bia Sun đi các con.

Trong lúc nô lệ mở trói cho H’Bia Sun, Mtao Ak lại đòi ăn cơm nếp. H’Bia Sun ném cục cơm nếp, Mtao Ak chưa kịp bắt đã bị M’Drong Dăm tóm mất. Bà vợ cả của ông ta cầm cục cơm ném tiếp cho chồng:

– Đây cục cơm nếp của Mtao Ak, chồng tôi ăn đi để có sức chém M’Drong Dăm.

Mtao Ak đưa tay ra đón lấy cục cơm nếp, nhưng M’Drong dăm đã ngưa rcái khil ra đón lấy. Chàng vừa ăn vừa lia đao, múa khil. Gặp bảy hòn núi chàng chỉ nhảy một cái là qua. Gặp bảy thác nước chàng chỉ nhún một lần là vượt qua, nhảy tiếp từ đồi này sang đồi kia. Chàng luồn qua cả đám mây đen, chỉ loáng thoáng thấy tua khố bay theo trong mây. Mtao Ak than:

– Bác không bằng cháu nên mệt rồi cháu ạ. Bác nghỉ đây.

– Hai bác cháu ta cùng nghỉ vậy.

Mtao Ak nghỉ ngơi ăn cơm hút thuốc, ngủ thiêm thiệp một chút. Sau đó dậy lại hút thuốc, ăn cơm nếp, uống nước. Xong rồi bảo M’Drong Dăm tiếp tục đuổi đánh nhau. Mtao Ak bắt đầu nhảy . Ông ta nhảy như khúc gỗ, như người ta treo đá ở chân, như ai treo cối giã gạo ở vai. Đưa tay về phái Tây làm vỡ bầu nước, đưa chân về phía đông cũng làm vỡ bầu nước. Ông ta kếu khát nước. M’Drong Dăm bảo :

– Người bác ốm yếu, lại không giỏi khil đao. Sao bác lại dám đi bắt tê giác. Bác là kẻ già nua, mắt mờ, thân thể dần héo hon, sao bác lại dám bắt con cọp, con gấu? Bác có biết M’Drong dăm như heo đang lớn, như chó điên bị đau không?

Mtao Ak:

– Bác nghe tin từ nơi này đến nơi khác chỉ có H’Bia Sun là xinh đẹp. Bác thích nàng như thích quả chua, ưa nàng như ưa quá ngọt. Thích nàng từ ngày hôm qua, hôm kia rồi.

M’Drong Dăm:

– Bác thích nàng như thích qua rchua, như ưa quả ngọt. Sao bác không thích từ hồi nàng còn son trẻ, như quả mít, quả soài mới lớn. Sao lúc đó bac không đi dắt nàng về.

Nói rồi chàng cầm khil đao đuổi đánh Mtao Ak . hắn trốn trong chuồng heo, lũ heo đuổi cắn, chạy vào chuồng bò, đàn bò đuổi húc, dựa vào thân voi, con voi đá. Mtao Ak trốn vào dâu M’Drong dăm cũng chém tan tành nơi đó. Trốn dưới gầm nhà, các cột bị chém gãy đôi. Nha flớn nhà nhỏ trong buôn bị gió khil chàng làm cho tốc mái bay hết. Cho dù được vợ cả đem cơm đem nước, mang thuốc cho hút, Mtao Ak cũng không địch lại nổi vì H’ Bia Sun cũng mang cơm, nước và thuốc hút tiếp sức cho M’Drong Dăm. Sau lần nhảy cuối cùng, chàng chém trúng bắp chân ông ta, máu tràn ra khắp nơi. Lần nhảy thứ hai chàng chém đứt cánh tay, Mtao Ak ngã gục xuống. Tiếng kêu khóc vang lên thảm thiết.

M’Drong Dăm nói:

– Ơ bác Mtao Ak ơi! Trống tôi đánh kêu to, tù và tôi thổi vang. Vải xanh vải đỏ tôi phơi khắp nơi. Ngựa đực có theo ngựa cái; trai gái trong làng có đi theo tôi không?

Dân làng:

– Ơ anh M’Drong Dăm. Nếu ngựa đực không theo ngựa cái; con trai con gái nếu không đi theo ông thì ai sẽ trông coi chúng tôi. Trâu bò ai gìn giữ, cây đổ phải đi theo ván dài thôi.

Vậy là tất cả các nô lệ của Mtao Ak đều theo về buôn của cha nàng H’Bia Sun. Họ kéo đi đông như bầy hươu, ùn ùn như đàn kiến, nhi nhúc như đàn mối. Ngày đi, đêm nghỉ, đi liền ba ngày mới tới buôn làng của H’Bia Sun.

Từ đó, nàng H’Bia Sun xinh đẹp chỉ ở trong nhà. Nhà M’Drong Dăm ăn năm uống tháng triền miên, cho đến khi bước vào mùa rẫy mới.

Lần đầu tiên, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ba (3) bộ “Sử Thi Liên Hoàn Tây Nguyên” hay còn gọi là “Sử Thi Chuỗi”, sử thi phổ hệ đồ sộ của các dân tộc M'Nông, Ba Na và Xê Đăng.

Mỗi bộ sử thi chứa khoảng 100 tác phẩm và đây được đánh giá là một trong số những bộ sử thi thuộc loại dài nhất thế giới.

Để thực hiện được dự án trên, đã tiến hành khảo sát hàng nghìn buôn, bon, plây của 530 xã, phường, thị trấn thuộc 56 huyện, thành phố của 5 tỉnh Tây Nguyên gồm Đác Lắc, Đác Nông, Gia Lai, Kon Tum, Lâm Đồng và ba tỉnh vùng phụ cận gồm Bình Phước, Ninh Thuận, Khánh Hòa, Phú Yên.

Các nhà nghiên cứu đã lập được danh sách hàng trăm tên tác phẩm sử thi, gặp gỡ 363 nghệ nhân còn nhớ, hát kể các tác phẩm sử thi thuộc các dân tộc Êđê, Gia Rai, M'nông, Xê Đăng, Ba Na, Xê Tiêng, Mạ, Raglai, Chăm Hroi. Đáng chú ý, có những nghệ nhân thuộc 5-6 bộ sử thi và có những nghệ nhân hát kể trên 10 sử thi như già làng Điểu Klứt, Điểu Rung (dân tộc M'Nông), bà Mấu Thị Giêng (Raglai) thuộc ba bộ sử thi đồ sộ với 150 giờ hát kể.

Đặc điểm của sử thi chuỗi:

Quy mô đồ sộ: Mỗi "bộ" sử thi chuỗi chứa hàng trăm câu chuyện, tác phẩm riêng lẻ được kết nối, tạo thành một kho tàng lớn.

Chủ đề đa dạng: Phản ánh lịch sử, văn hóa, phong tục, tín ngưỡng, và những câu chuyện về anh hùng của một dân tộc.

Tính liên kết: Các câu chuyện, sự kiện được xâu chuỗi lại, tạo thành một mạch truyện, một dòng chảy lịch sử và văn hóa liên tục.

Sử thi chuỗi và các dân tộc Tây Nguyên:

Kho tàng lớn: Các dân tộc Tây Nguyên sở hữu kho tàng sử thi vô cùng phong phú và đồ sộ.

Sử thi Tây Nguyên, nhìn từ góc độ sưu tầm.

Từ công việc sưu tầm sử thi của mình, nhà folklore Tây Nguyên Krajan Plin nhận thấy, vì là một thể loại văn học dân gian, được lưu truyền bằng cách truyền miệng, nên khi sưu tầm cần lưu ý tránh lối tư duy học thuật, lấy tư duy của người đương đại để diễn giải cách nghĩ của người xưa. "Nếu không thận trọng, với lối tư duy học thuật, rất dễ suy diễn chủ quan, dẫn đến việc diễn giải các tình tiết trong sử thi bị lệch lạc. Bên cạnh đó, người sưu tầm cũng phải có sự am hiểu nhất định về đặc trưng thể loại (ngôn ngữ sử thi), gốc tích của câu chuyện, nhất là biết đủ về các luật tục, cùng lối diễn xướng bằng văn vần và văn xuôi, những câu đối thoại đậm tính hình tượng của các nhân vật trong sử thi thì mới chuyển tải sát đúng với bản ngữ, giữ được ở mức tối đa lối diễn tả ví von, ngôn ngữ giàu tính ngoa dụ, phóng đại" - nhà folklore Tây Nguyên Krajan Plin chia sẻ.

Trong cuốn sách của mình "Những mảng màu văn hóa Tây Nguyên", Công việc phiên âm, phiên dịch sử thi Tây Nguyên ra tiếng Việt rất khó khăn. Bản phiên âm tiếng nói của người bản địa Tây Nguyên, bên cạnh nguyên tắc giữ đúng lối diễn xướng sử thi, còn phải đảm bảo lối tư duy của người xưa, rồi mới tìm cách chuyển ngữ sang tiếng Việt. Tiếp cận sử thi Tây Nguyên, không nên dừng lại ở việc tiếp cận dưới góc độ văn học, phải ở góc độ văn hóa. Như vậy, chúng ta mới cảm nhận được các nội dung xã hội, văn hóa, lịch sử, nghệ thuật mà sử thi Tây Nguyên đã bao chứa.

Thể loại Sử thi.

Tìm hiểu về sử thi bao gồm các nội dung: khái niệm, đặc trưng và cách phân loại sử thi giúp các em củng cố và mở rộng kiến thức về thể loại sử thi.

Chiến thắng Mtao Mxây - Sử thi Tây nguyên.

Tổng hợp các cách mở bài, kết bài cho tác phẩm cho tác phẩm Chiến thắng Mtao Mxây.

Tổng hợp các bài văn nghị luận về tác phẩm Chiến thắng Mtao Mxây.

1 . Khái niệm.

2 . Đặc trưng.

3 . Phân loại sử thi.

a. Sử thi anh hùng dân gian.

b . Sử thi cổ điển.

c. Sử thi anh hùng.

Sử thi Văn Hóa Êđê.

Mdrong Damtóm tắt cốt chuyện: M’Drong Dăm là con của nàng H’ Bia Knhí và chàng Dăm Bhu giàu có. Chàng có vợ là nàng H’Bia Sun xinh đẹp. Sắc đẹp của nàng khiến các tù trưởng quanh vùng ghen tỵ. Lần lượt đợi những lúc M’Drong Dăm vắng nhà, các tù trưởng Mtao Ak, Mtao Anur và Mtao Kuăt lại đến kiếm cớ đến thăm chơi nhà, lừa bắt H’Bia Sun. Nhờ mái tóc dài của H’ Bia Sun biến thành chim cu báo tin, M’Drong Dăm đánh nhau với các từ trưởng trên, giành lại được vợ mình.

Người kể chuyện:

– Ơ chim chích một ngàn, chim cu một trăm, bao nô lệ của ta ơi! Nào chúng ta hay đi hạ cây mruah làm cánh ná, thân ná ta làm bằng cây kbla. Ta tìm cây nào cứng dẻo và thẳng nhất, ta bắn con hoẵng chết tại gố cây ksa, bắn con nhím chết dưới gốc cây đa, bắn heo rừng, con nai chết la liệt.

H’Bia Sun :

– Ơ anh M’Drong Dăm. Anh cứ đi đến khu rừng mà anh muốn. Cây ktu, cây kbla anh cứ hạ đi.

M’Drong Dăm :

Dân làng :

M’Drong Dăm:

Dân làng :

– Anh M’Drong Dăm, đi vào rừng thưa, đi lên núi cao thoáng mát, trên đường đi bị gai tranh đâm chân. Gai mây đâm tay.

M’Drong Dăm dẫn mọi người đi tìm ơi nào thấy thú ăn trái cây knia, đi tìm hươu nai đang tắm ở đầm lầy, tìm bò tót, con min đang ăn cỏ non. Nên chàng dẫn họ đến núi thoáng, rừng đẹp, đến nơi rừng hoang, nơi ấy muông thú chưa hơi người, chuột sóc chưa biết ăn lúa bắp. Núi nối núi, rừng giáp rừng. Những đồi nhấp nhô, núi cao có gió thoáng mát. Ở nơi đó nhìn thấy con hoẵng đứng nghiêng nghiêng, đàn hươu nhi nhúc, con mang đứng đầy rừng non, quanh gốc cây knia. Đấy là khu rừng M’Drong Dăm muốn săn bắn.

M’Drong Dăm:

– Hỡi lũ trẻ giữ bò, coi trâu, hãy vào rừng tìm cây, cắt tranh làm lán. Ta nghỉ ở đây để sắn bắn.

M’Drong Dăm:

– Ơ chim chích một ngàn, chim cu một trăm, nô lệ đó đây. Hãy nướng và phơi thịt khô đi.

Sau khi phơi thịt trên dàn bếp đã khô, M’Drong Dăm lại giục mọi người:

Mtao Ak:

Dân làng :

Mtao Ak :

Dân làng :

– Nếu ở lại thì sợ Mtao Ak để lưỡi mác trên lưng, để dao trên đầu. Nếu đi sợ kẻ giàu có. Thôi, chúng ta đành đi vậy.

Đám nô lệ vào rừng bắt voi, tắm rửa cho voi sạch sẽ rôi thắng bành. Vừa làm xong, họ lại nghe tiếng Mtao Ak dục

Mtao Ak :

– Nhanh lên các con.

Dân làng :

Mtao Ak và lũ tôi tớ đến nương rẫy, bến nước của buôn làng M’Drong Dăm. Đến nơi nàng Sun tát nước, bắt cá. Ông ta hỏi:

Dân làng :

Mtao Ak :

– Hỡi lũ trẻ, hôm nay chồng H’Bia Sun có nhà không?

Lũ trẻ :

– Không có đâu ! M’Drong Dăm vắng nhà. Chàng vào rừng sâu săn bắn, chàng đi tìm thịt ngon, cá béo cho H’Bia Sun ăn, cho nàng béo mập.

Mtao Ak:

– Ơ bà aduôn Sun ơi, ai là chủ bến nước. Ai là đầu gốc sung, cây đa ?

Aduôn Sun:

Mtao Ak:

– Chồng của H’Bia Sun có nhà không hả bà?

Aduôn Sun:

Mtao Ak:

Người đàn bà giã bột:

Mtao Ak:

– Hỡi lũ trẻ đang đánh quả bầu, lũ trẻ đang dựng nhà trên đất. Các cháu chỉ đường nhà M’Drong Dăm cho bác với.

Lũ trẻ:

Mtao Ak:

– Hỡi lũ trẻ chăn bò, coi trâu, chăn ngựa. Các cháu có biết nhà M’Drong Dăm ở đâu không?

Lũ trẻ:

Mtao Ak:

– Hỡi chàng trai ngồi giơ chân, giơ tay sưởi lửa trấu từ sáng đến chiều. Cháu có biết nhà M’Drong Dăm ở đâu không?

Trẻ sưởi lửa:

Mtao Ak:

Lũ trẻ:

H’Bia Sun:

Mtao Ak:

Cha H’Bia Sun:

– Cha thấy người này có ý đến thăm dò chồng con có ở nhà không. Họ muốn đạp thử nơi cột ngựa, cột voi của chồng con đó, H’Bia Sun à.

H’Bia Sun:

Cha H’Bia Sun:

H’Bia Sun:

Mtao Ak:

H’Bia Sun:

Mtao Ak:

– Tôi đến đây thăm M’Drong Dăm, em H’Bia Sun ạ.

H’Bia Sun:

Mtao Ak:

– Ta đến đây không có việc gì đâu, chỉ muốn thăm M’Drong dăm thôi.

H’Bia Sun:

– Ông muốn gặp M’Drong Dăm về chuyện gì hở Mtao Ak ?

H’Bia Sun xinh đẹp bắt đầu ăn nói từ tốn với Mtao Ak. Nàng không còn chua chát nữa.

Mtao Ak:

H’Bia Sun:

Người kể chuyện:

– Ơ H’Bia Sun. Đến đây ngồi chơi và uống rượu cùng tôi. Uống một lúc thôi. Sáng mai tôi đi về. Trời gần tối rồi.

H’Bia Sun:

Mtao Ak :

– Này H’ Bia Sun, sao em khinh tôi như khinh chó, em không biết nhìn người hay sao?

Mtao Ak:

H’Bia Sun:

– Bác ngủ đi, trời khuya rồi. Bác ngủ cho khỏe ngày mai còn về.

– Hỡi nài voi, dậy đi bắt voi để ta về thôi

Nài voi:

– Ơ ông chủ ơi, trời chưa sáng đâu, làm sao thấy đường mà mắc bành voi. Trời sáng chúng tôi mới mắc bành voi được ông ạ.

– Ơ nài voi, quay đầu voi trở lại nhà H’Bia Sun đi, ta để quên con dao ở ghế kpan, nơi đánh ching của cha H’Bia Sun rồi.

Đám nài voi tưởng chủ nói thật, liền cho voi quay lại nhà của cha nàng H’Bia Sun. Mtao Ak gọi nàng:

– Ơ H’Bia Sun, vợ M’Drong Dăm ơi. Cháu đưa giúp con dao của ta bỏ quên ở ghế đánh ching kia đi.

H’Bia Sun:

– Ơ bác Mtao Ak, tôi không mang cho bác đâu. Tôi đang bận dệt vải, con đang địu trên lưng. Bác xuống voi vào nhà mà lấy đi.

– Hỡi lũ trẻ, ơ cháu con. Các người nghe xem có phải tiếng gà cục tác, tiếng trẻ con khóc, tiếng của trai làng đang vang ngoài kia không?

Lũ trẻ:

– Ơ ông, chúng tôi chỉ nghe tiếng chim hót vu vơ thôi.

M’Drong Dăm:

Lũ trẻ:

– Có chuyện gì ông ơi. Bà H’Bia Sun xinh đẹp của chúng ta bị người ta cướp rồi ư?

M’Drong Dăm:

Nói rồi M’Drong Dăm liền nhảy một bước. Chàng nhảy đẹp như chàng trai người Hrê, tay cầm ná, lưng đeo ống tên, vai vác cây xagac to. Một hòn núi chàng chỉ một lần nhảy, gặp thác nước chỉ một lượt đã qua. Một lần nhảy cao bằng ngọn cây ênắt, nhảy qua ngọn cây knia, thân chàng tận mây xanh, mây trắng. Về đến nhà chàng lên cầu thang làm ngôi nhà lắc lư, nồi niêu của cha mẹ H’Bia Sun va vào nhau lách cách như trâu bò húc nhau. M’Drong Dăm nghe tiếng mẹ H’Bia Sun khóc thảm thương. Bà khóc điệu khổ, điệu buồn vì mất đứa con gái thương. Thấy mẹ H’Bia Sun khóc thảm thiết, M’Drong Dăm nói:

– Ơ lũ trẻ, con cháu, kẻ giữ bò, người chăn trâu, người giữ nhà, ai là người gác cổng buôn Mtao Ak?

Mtao Ak:

– Ơ lũ trẻ nhỏ, các cháu nghe thử, gà nhà ai cục tác, con ai khóc, tiếng rèn búa của ai ngoài kia.

Trong lúc đó H”Bia Sun đang bị trói tay, cùm chân. Nàng khóc. Nước mắt chảy xuống gông cùm, người ta giữ nàng như giữ bò, giữ trâu.

M’Drong Dăm:

– Ơ lũ trẻ, hãy mở cổng sắt cho tôi vào để thăm chú bác tôi.

Mtao Ak:

– Ơ bác Mtao Ak. Sao bác dám bẻ ngà ở miệng voi, nhổ sừng trên đầu tê giác. Sao bác lại dám cướp vợ tôi ngay ở trong buồng.

Nghe tiếng chàng H’Bia Sun khóc lóc. Tiếng khóc của nàng mỗi lúc một to hơn. M’Drong Dăm nói:

Mtao Ak:

M’Drong Dăm:

– Tôi không đi đâu. Bác phải trả vợ cho tôi trước đã. Nếu không tôi sẽ chém bác, chặt cổ bác bằng giáo mác đang cầm trong tay đây.

– Tôi muốn bác Mtao Ak xuống sân này. Sao bác không dám xuống?

– Tiếc con voi quá. Sao bác lại chém voi đực nhà mình vậy? Tiếc con trâu quá ! Sao bác lại chém trâu nhà mình?

Mtao Ak khát khô cả cả họng liền gọi H’Bia Sun đem nước uống:

– Ơ em H’Bia Sun, hãy đem nước cho ta uống. Cởi trói cho H’Bia Sun đi các con.

– Đây cục cơm nếp của Mtao Ak, chồng tôi ăn đi để có sức chém M’Drong Dăm.

– Bác không bằng cháu nên mệt rồi cháu ạ. Bác nghỉ đây.

– Hai bác cháu ta cùng nghỉ vậy.

Mtao Ak:

M’Drong Dăm:

M’Drong Dăm nói:

Dân làng:

Từ đó, nàng H’Bia Sun xinh đẹp chỉ ở trong nhà. Nhà M’Drong Dăm ăn năm uống tháng triền miên, cho đến khi bước vào mùa rẫy mới.

* Biên Khảo Huỳnh Tâm.

Ba Bộ Sử Thi M'Nông, Ba Na & Xê Đăng Tây Nguyên. * Biên Khảo Huỳnh Tâm.

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Lưu trữ Blog

₪ Bài đăng phổ biến